Traditie in jonge handen

Vier jaar geleden werd Maurizio Borletti bedrijfsleider van Christofle. Hij was toen zesentwintig. Onder impuls van deze jongeman onderging het traditionele merk een verjongingskuur. De edele tafelkunst maakt weer furore. En de collectie Haute Orfèvrerie is opnieuw de gegeerde elegantie zelve.

De wereldbeker voetbal wordt dit jaar in Frankrijk gespeeld, dat is geen nieuwtje meer. En hoewel het met de kaartenverkoop niet loopt zoals het hoort, zullen er in de zomermaanden duizenden bezoekers naar onze zuiderburen afzakken. Meer bepaald naar Saint-Denis, bij Parijs. Nogal logisch dat de stad Saint-Denis van die gelegenheid wil profiteren. En dat doet ook Christofle. Beide maken van deze unieke gebeurtenis gebruik om hun eeuwenoude traditie – al sedert 1876 in de stad – en hun grote trots aan het publiek te tonen. Het prestigieuze merk van de edele tafelkunst en de verfijnde tafeldecoratie organiseert een uitgebreide tentoonstelling. Plaats van het gebeuren: de ateliers van Christofle, naast het voetbalstadion.

In een haast echt lijkend dorpje uit de 19de eeuw staat het ene atelier naast het andere. De huizen zijn opgetrokken in rood geverfde baksteen, weelderig begroeid met wijnranken. Hier kan elke bezoeker getuige zijn van de echte waarden van de edelsmeedkunst. De expositie, die de naam Un travail d’Orfèvre kreeg, speelt zich af in de verschillende woningen en gangetjes en is een eerbetoon aan de ambachtelijke kunstenaars. De bezoekers kunnen kennismaken met de geschiedenis van Christofle, een bedrijf dat in zijn meer dan honderdjarige geschiedenis geleid werd door verschillende namen, die toch alle deel uitmaakten van één en dezelfde familie. In de ateliers, waar dus ook de tentoonstelling loopt, zijn de ambachtslui aan het werk. Het publiek kan hun werk volgen, is toeschouwer van de talrijke, verbluffende technieken.

Jacques Drolon, verantwoordelijke van de collectie Haute Orfèvrerie bij Christofle geeft ons, bij wijze van avant-première, een rondleiding. We bezoeken de ateliers waar eigenlijk een onderschatte of ondergewaardeerde kunsttak beoefend wordt. Of beter gezegd, niet de kunst is miskend, want de vreugde om bij te schuiven aan een verfijnd gedekte tafel is onbeschrijflijk. Het is het werk dat aan de oorsprong van deze vreugde ligt, waarbij onvoldoende wordt stilgestaan.

De edelsmeedkunst

is een complexe kunsttak die meerdere specialismen omvat: draaien en drijven, ponsen, smeden, polijsten, beitelen, plaatwalsen en graveren.

De meester-draaier-drijver plaatst verschillende ronde of ovalen drevels in de positie die nodig is voor het maken of draaien van dat welbepaalde model. De drevels worden op een horizontale draaimachine bevestigd. Hierop geeft de ambachtsman het metaal zijn vormen met behulp van zijn speciaal gereedschap. Zijn basismateriaal is een metalen schijf. Die drukt hij tegen de drevels die aan een toerenaantal van 1000 per minuut draaien, waardoor de schijf in de gewenste vorm verandert. Deze handeling wordt herhaald, tot 25 keer toe. Pas dan verkrijgt het metaal zijn definitieve vorm. Tussendoor wordt het edele metaal herhaaldelijk tot 600 °C verhit. Het is bijzonder interessant om deze meester-draaiers aan het werk te zien. Dat Christofle meer is dan een gewoon merk, heb je al na enkele minuten begrepen. En dat komt de liefde voor het eindproduct natuurlijk alleen maar ten goede.

Bladmetaal wordt ook gewalst, en dat walsen of planeren is één van de alleroudste werkwijzen in de edelsmeedkunst. Het is een traditie die een grote behendigheid vergt – alle druk komt uit de pols – en de wereld is dun bezaaid met ambachtslui die dit werk nog meesterlijk kunnen verrichten. Christofle vormt daarop een gelukkige uitzondering. Om een oud- of nieuwzilveren plaat om te toveren in een bord, een theepot of een soepterrine moet je uiterst nauwkeurig te werk gaan met houten en metalen hamers (er hangen er wel 120 verschillende!). De mannen werken geconcentreerd aan hun aambeeld, zijn zich van geen bezoekers bewust.

Als het zilver de gewenste vorm heeft, is het tijd voor een verfijnd en elegant reliëf. Dat doet de ciseleur, met andere woorden de beitelaar. Heel voorzichtig en met een grenzeloze zorgvuldigheid wordt het metaal bewerkt en verkrijgt het zijn verfijnde, decoratieve elementen. Aan sommige serviezen wordt meer dan 250 uur gewerkt.

Christofle is pure traditie. Tot de kleding van de meester-edelsmeden toe. Gehuld in een klassieke witte zilversmidschort past hij de verschillende stukken bij elkaar en smeedt ze tot een waar kunstwerk. Zijn gereedschap: een vijltje, een fijne zaag en een brander. De polijster zorgt voor de final touch. Polijsten is een secuur werk dat in verschillende etappes gebeurt. Opnieuw een eigenschap van Christofle, dat bij het vervaardigen van zilverwerk niet kiest voor de goedkoopste, maar voor de allerbeste werkwijze.

De graveur

is uiteraard van het allergrootste belang. Hij personaliseert elk stuk door er bijvoorbeeld een voornaam in te graveren, of een logo. Sinds de komst van Maurizio Borletti is de graveur alsmaar belangrijker geworden. Sterker nog: hij werd een succes. Vijf jaar geleden had de graveur een halftijdse functie. Nu is in de ateliers van Saint-Denis een graveur aan het werk, en werken er twee in de boetiek in de rue Royale in Parijs, het pareltje op de kroon van Christofle. Wereldwijd telt Christofle 50 eigen paviljoens en het sierlijk porselein, de geraffineerde couverts, het zuiver en kostbaar kristal, het uitzonderlijk zilverwerk en het rijkelijk tafellinnen siert de tafels in 126 landen. Er is nog een vierde graveur; die werkt in het grootwarenhuis Le Printemps, waar Christofle over een ‘hoek’ van meer dan 100 m² beschikt. Die hoek is meteen Christofles grootste, want als je de wereld rondreist vind je op 400 plekken een Christofle corner. De paviljoens en de corners zijn goed voor 80% van de globale omzet en worden aangevuld met nog eens 1200 verkooppunten.

De ambitie die Maurizio Borletti koesterde, heeft hij al ruimschoots verwezenlijkt: het paviljoen in de Parijse rue Royale omtoveren tot een aantrekkelijk verkooppunt waar toeristen en Parisiens zich thuis voelen, en dat de sterke traditie van het merk weerspiegelt. “De mensen die zich tot onze producten aangetrokken voelen, willen ook weten hoe die producten vervaardigd worden. Zij willen Christofle leren kennen. Vertrouwd raken met zijn geschiedenis.” En op dat gebied stelt het mooie Parijse herenhuis de adepten van Christofle uitermate tevreden.

Naast het belangrijke museum in Saint-Denis, bezit de boetiek in Parijs een erg grote expositieruimte in de kelders van het gebouw. In deze kelders kunt u de creaties van Christofle bewonderen, door de verschillende tijdperken heen. Borletti vertelt dat zich op dit moment twee speurneuzen in Pakistan bevinden; op zoek naar een bed dat omstreeks 1870 volledig door de edelsmeden van Christofle vervaardigd werd. Het bed is ook nu al te bezichtigen in het museum, op aquarel weliswaar.

Christofle koopt Christofle. En dan niet alleen om de eigen collectie uit te breiden, maar ook om door te verkopen. Als er meerdere stuks van eenzelfde voorwerp bestaan, tenminste. Vandaar dat je in Parijs tegenwoordig edelsmeedkunst van Christofle kopen kunt die al meer dan honderd jaar oud is.

Het huis maakt ook replica’s. Museumstukken worden nagemaakt en als cadeautjes ter waarde van 300 tot 700 FF verkocht.

Het prestige

van het verleden, samen met de daaraan gekoppelde knowhow zijn natuurlijk belangrijke waarden voor Christofle. Wat niet wil zeggen dat het merk niet met zijn tijd meegaat. “Christofle heeft altijd een duidelijke lijn gehad. Maar die werd soms ontworpen door erg hedendaagse ontwerpers. Lino Sabattini bijvoorbeeld. Of Gio Ponti. Jean Cocteau ook”. Die verankering met het heden blijkt ook uit de samenwerking met Adam Tihany, een Roemeen die met zijn Cirque 2000 een van de meest hippe restaurants van New York ontworpen heeft, aldus Borletti. Adam Tihany zal een barcollectie ontwerpen. Bovendien heeft het huis ook contact met een monument van het Italiaans hedendaags design: Gae Aulenti. “Maar”, zo zegt Maurizio Borletti, “een ontwerper die voor het huis werkt, werkt voor Christofle en niet voor zichzelf.”

Een heruitgave van Venetiaanse glazen, momenteel uitsluitend verkrijgbaar in Parijs, weerspiegelt perfect wat Borletti onder een Christofle-collectie verstaat. Glazen die volledig op traditionele wijze vervaardigd zijn, maar in hun vorm, kleur en motieven bijzonder actueel ogen.

Naast de edelsmeedkunst en het glaswerk wil Borletti ook alle andere facetten van de tafelkunst naar de top drijven. “Dus ook het tafellinnen en het porselein. Zelfs als een artikel bij ons maar 100 FF kost, moet het een luxeartikel zijn. Wie Christofle koopt, investeert. Wat je bij ons koopt, gooi je na zes maanden niet de deur uit. Dat is voor je leven.”

Het directieteam van Christofle mag dan erg jong zijn – van 30 tot 40 jaar. Het ziet er niet naar uit dat de traditionele luxe en de kwaliteit van het merk daardoor in het gedrang komen. Ook niet met de aanwezigheid van enkele jonge durvers. Of met het overhoop halen van de oude, hiërarchische structuur van het bedrijf. Integendeel, dit alles blijkt allemaal tot voordeel van het bedrijfsresultaat. Toen Borletti er in september 1993 zijn plaats innam, kende het bedrijf een verlies van 60 miljoen FF. Nu kan het bedrijf al twee jaar prat gaan op een opmerkelijke groei.

“Un travail d’Orfèvre” in de ateliers van Christofle – 112 rue Ambroise Croizat, Saint-Denis. Tijdens de wereldbeker voetbal (6 juni – 13 juli), alle dagen open van 11u tot 19u. Dinsdag gesloten. Van 15 juli tot 23 november andere openingsuren.

SERGE VANMAERCKE