Topviroloog Peter Piot: ‘Dit is nog maar het begin van deze crisis’

‘Zelfs met een vaccin zullen we de crisis niet stoppen’, zei topviroloog Peter Piot eind september in een uitgebreid interview met Trends. Bovendien is het maar te hopen dat er intussen geen ander virus opduikt, waarschuwde hij.

Peter Piot is als medeontdekker van het ebolavirus en zijn voortrekkersrol in de Verenigde Naties op het gebied van hiv een wereldautoriteit voor virussen. Maar zelfs een topexpert als Piot werd verrast door covid-19. “Een van mijn vaste toespraken heet ‘zijn we klaar voor de volgende pandemie?’. Het antwoord was ‘neen’. Maar ik had niet gedacht aan een coronavirus, wel aan een nieuw griepvirus. Ik had het dus niet helemaal juist”, zegt Piot, die directeur is van de London School of Hygiene and Tropical Medicine. Sinds mei is hij ook corona-adviseur van Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Wat de gevolgen van de besmetting met covid-19 inhouden, weet de 71-jarige Piot als geen ander sinds hij in maart besmet geraakte en ernstig ziek werd. Maar intussen is het als vanouds weer razend druk voor Piot, die naar België afzakte voor een onderhoud met Von der Leyen en door Solvay werd benoemd tot erevoorzitter van het solidariteitsfonds dat de chemiegroep had opgericht voor door de crisis getroffen werknemers.

Hoe ver zitten we in deze pandemie?

PETER PIOT. “Vandaag zijn pakweg 100 miljoen mensen besmet. Dat wil zeggen dat bijna 8 miljard anderen nog niet besmet zijn. Voor zo’n virus is dat fantastisch, een feest. Het kan nog miljarden mensen besmetten. Dat betekent dat dit nog maar het begin van deze crisis is. We zullen er niet uit geraken zonder vaccins, en zelfs met een vaccin gaan we het niet kunnen stoppen. Nu, ik ben geen doemdenker, maar misschien zal er nog iets anders bij komen.”

Nog een virus boven op covid-19 en griep?

PIOT. “Een ander virus, ja. Dat kan altijd gebeuren. We zijn in een periode gekomen waarin we steeds meer epidemieën zullen zien door de druk van de groeiende bevolking op het ecosysteem, de toenemende interactie tussen dier en mens en de aanzwellende mobiliteit.”

En het goede nieuws?

PIOT. “In Europa zijn de meeste landen erin geslaagd met draconische maatregelen de verspreiding fors af te remmen. Al lukt elimineren niet. Zelfs Nieuw-Zeeland, dat zichzelf volledig heeft afgesloten, slaagt daar niet in. Er is nog maar één virus dat we de wereld hebben uitgekregen: de pokken.

“We weten ook beter hoe we moeten omgaan met iemand die ziek is, dat we woon-zorgcentra moeten beschermen, meer moeten testen enzovoort. Besmet raken zal minder dramatisch zijn, en ik verwacht ook niet dat we teruggaan naar een lockdown. De economie zou het niet overleven.”

Er wordt heel veel verwacht van de vaccins tegen covid-19. Te veel?

PIOT. “Ik ben vrij optimistisch over een vaccin. Over een jaar zullen u en ik gevaccineerd zijn, en hopelijk vroeger. Maar die vaccins zullen niet 100 procent beschermen. De Amerikaanse FDA heeft gezegd dat 50 procent bescherming tot nader order goed genoeg is. Daarmee zal zo’n vaccin waarschijnlijk beschermen tegen ernstige ziekte en overlijden. Hetzelfde geldt voor het griepvaccin, dat vooral beschermt tegen longontsteking en sterfte. Maar als je denkt dat het alles zal oplossen en we terug naar de situatie van voor de crisis kunnen gaan, verwacht je te veel. Een vaccin zal niet verhinderen dat enkele gedragingen in onze maatschappij voorgoed anders zullen zijn. Elkaars hand schudden behoort hoogstwaarschijnlijk tot het verleden. We krijgen een nieuwe cultuur zoals in Japan waar je een masker draagt bij een verkoudheid of een snotneus, om anderen te beschermen. Hier vindt men dat een schending het individu, maar we zullen ons als maatschappij moeten aanpassen.”

Er zijn vier technologieën om vaccins te ontwikkelen. Zal het ene efficiënter zijn dan het andere?

PIOT. “Sommige vaccins zullen misschien niet werken en sommige wel. Sommige hebben misschien bijwerkingen, andere niet. Hoe dan ook kunnen we geen binnenweg nemen voor zo’n vaccin. Hopelijk hebben we eind oktober of begin november een idee of de eerste vaccins werken, al verwacht ik eerder dat het begin volgend jaar zal zijn. En dan moeten we zeker zijn dat er geen bijwerkingen zijn. Je spuit biologisch materiaal in miljoenen, mogelijk miljarden mensen. Je kunt geen risico’s nemen. Dat vergt tijd.”

Stel dat het eerste vaccin 50 procent efficiënt is, maar er snel een beter volgt. Zou u wachten?

PIOT. “Wel als ik absoluut zeker zou weten dat het er snel komt en beter is, maar dat is niet zo. Een van de grootste uitdagingen van deze epidemie is de onzekerheid. We weten niet wat zal werken. Al is het onwaarschijnlijk dat de eerste generatie vaccins de ideale zal zijn. Er zal verder aan die vaccins worden geknutseld zodat ze efficiënter worden.”

Is een vaccin dat bijna 100 procent werkzaam is mogelijk?

PIOT. “We weten dat dat mogelijk is. De vaccins tegen mazelen of polio zijn 90 procent of meer effectief. De grote vraag is of het vaccin enkel overlijden en ziekte zal voorkomen, of dat het ook de infectie zal voorkomen. Dat laatste zou ideaal zijn. Hopelijk weten we het tegen eind dit jaar.”

Is groepsimmuniteit een mogelijke strategie?

PIOT. “Haard- of groepsimmuniteit is een optie die eeuwenlang de toekomst van epidemieën heeft bepaald, want men had niet de middelen die we nu hebben. Met miljoenen doden tot gevolg. Ethisch vind ik dat niet aanvaardbaar in de 21ste eeuw. Dat zou neerkomen op een bloedbad van bejaarden en andere kwetsbare groepen. We moeten wel zo snel mogelijk groepsimmuniteit door vaccinatie bereiken, want een vaccin beschermt niet alleen de gevaccineerde, maar de hele gemeenschap.”

Verwacht u dat covid-19 evolueert naar een seizoensgebonden virus?

PIOT. “Dat zou kunnen. Als het kouder is, gaan we met z’n allen meer binnen zitten, met gesloten ramen, in periodes waarin er al meer verkoudheden en griep zijn. Dat zal maken dat het virus blijft sudderen, en geregeld zal opflakkeren.”

Er duiken ook herbesmettingen op.

PIOT. “Het lijkt nog zeldzaam te zijn, maar dat zou kunnen toenemen. We weten het niet. Het zou kunnen dat iemand die ernstiger ziek is geweest een betere immuniteit heeft dan iemand die besmet was maar geen of nauwelijks symptomen vertoonde. We kunnen ook hopen op cellulaire immuniteit, een basisimmuniteit die maakt dat je waarschijnlijk niet ziek wordt als je opnieuw besmet wordt. In Singapore heeft men mensen onderzocht die in 2003 werden besmet met SARS, een gelijkaardig virus. Die hadden geen antistoffen maar mogelijk wel die cellulaire immuniteit. Het is een hypothese.”

Moeten we ons zorgen maken over vaccinnationalisme?

PIOT. “Ja. Het is niet overroepen. En daar heeft Europa echt iets goed gedaan. Je zag het eerst in de Verenigde Staten met president Donald Trump, die alle in de VS geproduceerde vaccins voor Amerikanen wou houden. In Europa was er dan het initiatief van Duitsland, Nederland, Frankrijk en Italië, die iets vergelijkbaars wilden doen. De andere Europese landen waren daar niet gelukkig mee. Als elk land het alleen voor zichzelf wil doen, lukt het niet. Dan vallen de zwaksten helemaal uit de boot. Nu werken ze toch samen, en steunt de Europese Commissie ook Covax, een initiatief van de Wereldgezondheidsorganisatie om vaccins aan te kopen voor armere landen. Dat nationalisme zien we niet alleen voor vaccins, maar ook voor het medicijn remdesivir van Gilead, dat het virus afremt en waarvan Amerika zowat de hele stock heeft opgekocht.”

Verwacht u dat er nog een heel efficiënt geneesmiddel tegen covid-19 komt?

PIOT. “Ja. Er is veel goed onderzoek aan de gang, waarover we allicht eind dit jaar meer weten. Intussen daalt de mortaliteit van patiënten die gehospitaliseerd zijn. Er is meer ervaring. Ziekenhuizen weten wanneer ze moeten ventileren en men geeft nu dexamethason bij beademing en corticosteroïden en anticoagulantia (antibloedstollingsmiddelen) die de kans op overleven vergroten. Al blijft het virus des duivels.”

Er is al langer sprake van coronamoeheid. Veel jongeren, maar ook ouderen, luisteren niet meer naar de adviezen.

PIOT. “Als iedereen de regels volgt, dan zouden we deze problemen niet hebben. Maar dat is dus niet zo. De rode lichten flikkeren. Die nieuwe sterke stijging verontrust mij. We mogen moeilijke beslissingen niet uitstellen. Ik ben minder bezorgd over lagere scholen, maar wel over massa-evenementen met jongeren die als gevolg daarvan bejaarden opnieuw besmetten.”

Heeft het gebrek aan weerbaarheid van onze maatschappij tegen covid-19 u verbaasd?

PIOT. “Ik had de impact ook onderschat. Ik dacht dat zeker de ontwikkelde landen beter bewapend zouden zijn. Ik had niet nagedacht over de impact op de economie, of wat het betekent om scholen te sluiten, of over de impact op de geestelijke gezondheid wat heeft geleid tot een stijging met tientallen procent van het aantal echtscheidingen en veel meer partnergeweld.”

Wat kunnen we leren van de buitenlandse aanpak?

PIOT. “De meeste landen zijn te traag geweest, niet alleen België. Maar niemand werd ooit geconfronteerd met zo’n probleem. Daarom ben ik vrij mild voor diegenen die de leiding hebben. Al hebben landen als Duitsland of Denemarken het toch beter gedaan dan anderen. Duitsland bijvoorbeeld is zeer vroeg massaal beginnen te testen, werkt zeer gedecentraliseerd en heeft een kanselier die wetenschapper is geweest. Maar goed, er bestond een soort rangschikking van hoe goed landen voorbereid waren op zo’n pandemie. En welk landen stonden bovenaan? De Verenigde Staten, waar het nu totale chaos is, en het Verenigd Koninkrijk, dat het veel slechter heeft gedaan dan België.

“De belangrijkste les is dat het opnieuw kan gebeuren. We moeten fors investeren in systemen die een uitbraak snel detecteren. We moeten een brandweer hebben en hopen dat die nooit zal moeten uitrukken. Maar een overheid en de maatschappij overtuigen om te investeren in iets dat misschien nooit nodig zal zijn, is heel moeilijk. Het budget voor gezondheidszorg stijgt elk jaar. Maar dat is voor mensen die ziek zijn. Geld uitgeven voor mensen die nog niet ziek zijn, is heel moeilijk te verkopen.”

Kijkt u na uw ziekte anders aan tegen het leven?

PIOT. “Absoluut. Ik probeer gezonder te leven. Ik doe meer fitness, ga elke morgen lopen en let meer op mijn eten en drinken. En ik apprecieer het leven veel meer.”