Toeschouwersdemocratie

WE HEBBEN GESTEMD op 26 mei. Sindsdien zijn we toeschouwers van een heel vreemd schouwspel dat uitblinkt in traagheid. De hoogste officieren verlaten het schip met heel donkere wolken aan de horizon. Ik kijk ernaar, zit erbij in mijn luie zetel en voel me machtelozer dan ooit. Vorige week drong tot me door dat ik kijk naar de politieke ontwikkelingen in ons land zoals ik kijk naar een voetbalmatch, de orkaan Dorian of een historische film. Ik kijk, meer niet. Soms amuseer ik me, maar meestal vind ik de match saai. Soms erger ik me, maar het is toch vooral onverschilligheid die domineert. Steeds scherper besef ik dat ik het schouwspel niet kan beïnvloeden – ja, dat ik het zelfs op 26 mei niet beïnvloed heb.

IK MAG ME ECHT NIET voorstellen wat er zal gebeuren als we met z’n allen weldra opnieuw naar de stembus worden geroepen. De politieke partijen hebben het de laatste maanden elk op hun manier zo verknoeid, dat de kiezer die de vorige keer niet ‘foert’ heeft gestemd, dat alternatief nu zeker op het stembiljet zal zoeken. Kiezers zullen naar alle hoeken van het stemhokje kijken en dan een heel vreemde stem uitbrengen. En dat zal niet voor een traditionele partij zijn, en ook niet voor de N-VA of Groen, want het politieke bedrijf is er aardig in geslaagd ook die partijen traditioneel te maken.

WE WETEN ONDERTUSSEN WEL vanuit welke hoek de oplossing moet komen: laat onze politici krachtig besturen, dan zal de onverschilligheid snel verdwijnen. De alternatieven zullen scherper contrasteren en stemmen zal een vorm van democratische kracht zijn, niet van aangeleerde hulpeloosheid. Ons nu naar het stemhoekje roepen, is vragen het laatste greintje interesse om te zetten in pervers stemgedrag.

Uiteraard was ik trots op mijn inzicht dat we allemaal herleid zijn tot toeschouwers van een saai toneelstuk, en dat we op het punt staan de toneelzaal te verlaten. Het toneelstuk met de naam ‘brexit’ is nog veel absurder, maar de hoofdrolspelers mogen een tekst declameren geschreven door een shakespeariaans dramaturg. En de enige hoofdrolspeler in de Verenigde Staten boeit hoe langer hoe minder, maar hij weet het slechtste script wel nog wat Hollywoodallures te geven.

MIJN ORIGINELE INZICHT is helaas al in de jaren negentig door Bernard Manin de ‘toeschouwersdemocratie’ genoemd, later in Nederland overgenomen door Jos de Beus. Democratie is een show waar entertainende journalisten allerlei vragen stellen aan politici die al dan niet aan spelprogramma’s deelnemen, en de spelleiders tien, twintig of vijftig persoonlijke vragen op hen afvuren (wat is het duurste dat je ooit voor jezelf hebt gekocht?). Politiek is niet de moed van harde keuzes, van gedreven idealisme, van staatsmanschap en van uitgesproken verantwoordelijkheidsgevoel voor de volgende generaties. Politiek is show en drama, waarbij de kwaliteit van de acteurs almaar belangrijker wordt. Helaas is de show in België zo zwak geworden dat we wegzappen.

GEEN WONDER DAT het democratische personeel steeds meer de omgekeerde beweging maakt: van mediafiguur naar politiek. Siegfried Bracke, clowns, stand-upcomedians, Donald Trump. De kiezer ziet plots een bekende – en dus ‘betrouwbare’ – figuur in een andere rol en stemt dan maar op hem. Dat heeft bizarre gevolgen voor het politieke landschap. Terwijl arbeiders en werknemers vroeger veeleer links of minstens linksdemocratisch stemden en ondernemers, renteniers en conservatieven veeleer rechts, kun je vooral vaststellen dat velen populistisch stemmen, vooral als die populist strak in het pak zit. In zowat alle kringen is het maatpak verdwenen, in de politiek floreert het. Die maatpakken roepen bij mij geen nostalgie op, maar een waanzinnige afstand.

Over enkele weken start in Qatar het wereldkampioenschap atletiek. Ik zal voor de televisie zitten. De dag dat het bestuur maatregelen treft die me echt pijn doen, zal ik politiek weer wakker schieten. Dan zal ik toch een beetje blij zijn, want er schuilt wat sadomasochisme in ieder van ons.