Je zou het bijna vergeten, maar voor corona beloofde de Amerikaanse president Donald Trump een oorlog te voeren: die tegen de drugsepidemie. Boris Johnson lanceerde de oorlog tegen zwaarlijvigheid. Ouders voeren een strijd tegen de gameverslaving van hun kinderen. Maar niemand verplicht de Amerikanen verslavende middelen te slikken en weinig mensen worden geboren met een gen om zwaarlijvig te worden. Als je naar filmpjes uit de jaren vijftig of zestig kijkt, zie je weinig dikke mensen. We hebben geleerd dik te worden. En wees maar zeker dat je kinderen je vertellen dat ze uit vrije wil gamen. De grote bankencrisis van 2008 was het gevolg van verslaving aan krediet. Vier grote maatschappelijke problemen, vier verslavingen.
We worden als kinderen Gods gezien, als wolven voor elkaar, als vrije deelnemers aan de markten, maar als spelers in een groot leerproces? Nee.
Een verslaving is een ontspoord leerproces. Je leert te gretig, te snel. Naïef zou je dan denken: als ontspoorde leerprocessen zo omvattend en gevaarlijk zijn, dan zullen filosofen, economen en sociologen leerprocessen toch wel centraal stellen? We worden toch bedolven onder de knappe analyses die ons uitleggen hoe we leren, ontleren, afleren, verkeerd leren, catastrofaal leren? Ik moet u ontgoochelen: er bestaan geen boeken die collectieve leerprocessen centraal stellen. We zien de film dagelijks voor onze ogen afrollen, als we zelf al te snel naar onze smartphone grijpen, hengelen naar likes op sociale media, verslaafd zijn aan calorierijk eten of nieuws. Maar geen enkele sociaal filosoof heeft zich ooit de moeite getroost ons gedrag te bekijken als een groot collectief leerproces. We worden als kinderen Gods gezien, als wolven voor elkaar, als delen van een maatschappelijk lichaam, als vrije deelnemers aan de markten, maar als spelers in een groot leerproces? Nee, hoe vreemd het ook mag klinken, die film willen we niet besproken zien.
Onder schrijvers is er het adagium: schrijf het boek dat je zelf wilt lezen. Dat heb ik gedaan. Als een Dirk De Wachter, een Rutger Bregman, een Yalom Harari zo luid zwijgen over onze maatschappij als leerproces, dan moet iemand anders de klus klaren. Wat zo’n uitdaging oplevert, kunt u lezen in mijn boek De verblinde samenleving, die dus niet alleen blind is om zichzelf te zien als een grootschalig leerproces, maar ook op sleeptouw wordt genomen door veel te snelle leerprocessen.
Plots zie je oude problemen anders. Waarom winnen populisten zo gemakkelijk verkiezingen? Omdat zij de democratie hebben gekaapt door snelle beloningen te beloven, zij laten de kiezers al saliveren nog voor het baasje hen eten heeft gegeven. Waarom vloeken we zo op onze politieke leiders? Omdat we hun partij geld toestoppen als hun partij verkiezingen wint. Dus leren ze verkiezingen te winnen in plaats van het volk te dienen. Waarom ontaardt de vrije markt zo snel in Yankee-kapitalisme? Omdat de leerprocessen om rijk te worden eenvoudiger zijn dan om een bedrijf respectvol te managen. Waarom veegt technologie alles van tafel? Omdat de leerprocessen om technologie te hanteren altijd maar eenvoudiger, immateriëler en sneller verlopen. Vroeger moest je ambachtsman zijn om een technologie te hanteren, nu vind je de handleiding op YouTube. Een chauffeur moest de weg kennen, nu volg die Waze.
Snelle leerprocessen verdrijven de trage. Wie denkt dat onze samenleving tijdig de lessen zal trekken uit de coronacrisis, moet zich grondig bezinnen over de manier waarop we leren en verslaafd raken aan macht, shoppen, pijnstillers en smartphones. Onze regeringen hebben ons netjes geleerd hoe je zo’n crisis niet mag aanpakken, banken zoals HSBC en ING bewijzen dat bedrijven kunnen leren georganiseerde misdaadorganisaties te worden. We raken verblind door slecht ontworpen leerprocessen. Tijd om bij te sturen. Stap één: lees De verblinde samenleving.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School. Volg mij op www.marcbuelens.com.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier