Teruggeplooid en uitgehold

Wie had ooit gedacht dat Barack Obama zich zou ontpoppen tot een president van Buitenlandse Zaken? Daarvoor is hij niet verkozen, maar crisissen overzee en de impasse thuis hebben hem gedwongen te focussen op zijn buitenlands beleid. Dat heeft hij dan ook gedaan, met wisselend resultaat.

Dat blijft zo in 2015. Rusland houdt Oekraïne in een wurggreep, de Islamitische Staat (IS) verstevigt zijn positie. Die toenemende dreigingen tonen en vergroten de verdeeldheid in de NAVO. In 2015 raken de trans-Atlantische relaties uitgehold.

De tekortkomingen van het Amerikaanse leiderschap en de toenemende spanningen met de Europese partners blijken nog het duidelijkst uit de relaties met Rusland. Op termijn ondermijnt Vladimir Poetin met zijn Oekraïnebeleid de economie van zijn land en maken de Europeanen zich minder afhankelijk van Russische energie. Obama zet Rusland meer onder druk en rekent daarbij op steun van Europese bondgenoten, die veel meer te verliezen hebben. Sommige NAVO-leden vrezen dat de Amerikaanse aandacht afdwaalt naar een volgend kritiek gebied en dat zij dan blijven zitten met een oorlogszuchtige buur.

De reactie op IS wordt een helse opdracht. De door de VS geleide coalitie is breed en dat geeft haar uithoudingsvermogen, maar het maakt het partnership ook onhandelbaar en verbrokkeld. De campagne tegen IS is grotendeels gevoerd door soennieten vanuit de lucht, in samenwerking met de Golfstaten voor de luchtaanvallen. Succes op de grond hangt echter af van de inbreng van de sjiieten. Die inbreng wordt moeilijker te verkrijgen naarmate de sektarische spanningen toenemen. In 2015 schuiven de VS op in de richting van hun oude autoritaire bondgenoten en belandt de Arabische Lente op de schroothoop. De coalitie raakt versplinterd, terwijl de best gefinancierde terroristische groep in de geschiedenis zich verschanst in Irak en Syrië.

Gelukkig ziet het er in Azië gunstiger uit. Sterke leiders in de machtigste drie landen van Azië — Shinzo Abe in Japan, Xi Jinping in China en Narendra Modi in India — vormen een stabiliserende kracht. Alle drie zetten ze hun carrière op het spel om monumentale binnenlandse hervormingen door te voeren die hen dwingen zich op het binnenland te concentreren en conflicten zo veel mogelijk uit de weg te gaan. Zolang ze vooruitgang boeken, zoekt geen van hen moeilijkheden.

Er is evenwel nog een diplomatiek mijnenveld. De spanningen tussen de VS en Poetin drijven China dichter bij Rusland. De twee hebben net een dertigjarig gasakkoord ter waarde van 400 miljard dollar gesloten. Het gaat om meer dan zomaar een zakelijke transactie. China wil zich met een nauwere relatie met Rusland indekken tegen mogelijke onmin met de VS.

Xi Jinping krijgt door zijn campagne tegen de corruptie en zijn economische hervormingen almaar meer negatieve reacties van invloedrijke Chinezen met gevestigde belangen. Mocht dat uit de hand lopen, dan valt het Chinese gedrag nauwelijks te voorspellen. Het land zou in het buitenland kunnen uithalen om zich van steun in het binnenland te verzekeren. De VS en hun bondgenoten zijn dan een voor de hand liggende zondebok.

Het Russisch-Chinese verbond kan uitgroeien tot een formele alliantie en de Amerikaanse buitenlandse initiatieven ondermijnen. Duitsland en China versterken eveneens hun economisch banden. Een breuk tussen de VS en Europa kan Berlijn dichter bij Peking duwen. In 2015 moeten de VS China actief benaderen om stappen in die richting te verhinderen.

Keerpunt

Bovendien kan het engagement in Azië Washington een zeldzame diplomatieke overwinning opleveren. Het Trans-Pacific Partnership (TPP), dat twaalf landen met samen bijna 40 procent van het wereld-bbp zou samenbrengen in een vrijhandelspact, is waarschijnlijk de enige strategische verwezenlijking die het Amerikaanse leiderschap in 2015 tot een goed einde kan brengen. De overeenkomst kan enorme handelsvoordelen opleveren en ze biedt Shinzo Abe ook een externe rechtvaardiging voor zijn economische hervormingen.

Vanwaar dan het oponthoud? Er is hier en daar een kink in de kabel tussen de VS en Japan. Japan wil geen compromis over de bescherming van zijn landbouwers en Amerika niet over de auto-industrie. Maar nu de tussentijdse Amerikaanse verkiezingen achter de rug zijn, kan er misschien schot in de zaak komen.

De auteur is voorzitter van de Eurasia Group.

IAN BREMMER

In 2015 raken de trans-Atlantische betrekkingen uitgehold.