Swapflop

Waren Grégoire Brouhns en Olivier Lefebvre, vandaag respectievelijk topman van de Schatkist en directievoorzitter van de Brusselse Beurs, nauw betrokken bij de noodlottige swap-deals van ’89 en ’92 ? Diverse bronnen wijzen in die richting. Whizzkids van Amerikaanse banken namen de Belgen op een onvoorstelbare manier bij de neus.

Waarom zou de Schatkist niet iets mogen doen dat bij de grote bedrijven schering en inslag is ? Zo luidde één der eerste verdedigingsgordels die minister van Financiën Philippe Maystadt optrok in de recente heisa rond de swap-operaties van de jaren ’89-’92, die de Belgische belastingbetaler 30 à 40 miljard frank gaan kosten. Op zich klinkt Maystadts argument wel goed, ware het niet dat de minister daarbij één wezenlijk verschil tussen de Belgische staat en de grote ondernemingen gemakkelijkheidshalve over het hoofd ziet.

Dat zit hem zo. Internationaal werkende bedrijven zien zich geconfronteerd met uitgaande én inkomende geldstromen in een brede waaier van internationale valuta. Dat zij uitgebreide swap-operaties opzetten om wisselkoersrisico’s in die veelheid aan geldstromen te elimineren, is een daad van goed beheer. De Belgische Schatkist daarentegen heeft enkel ontvangsten in Belgische valuta. Wie betaalt er immers zijn belastingen in dollars, marken of Zambiaanse kwacha’s ? Wanneer de staat ontleent in vreemde valuta ontstaat er sowieso altijd een wisselrisico, precies omdat er geen directe inkomsten in vreemde valuta zijn. Philippe Maystadt bouwde zijn verdediging dus op een intellectuele oneerlijkheid. Maar het wordt nog erger : die “kleine” oneerlijkheid van de minister verzinkt in het niets vergeleken met het vele andere gekonkel dat vandaag in verband met deze affaire aan het licht komt (zie ook Tweespraak, blz. 3).

DE VIS VERDRINKEN.

Op 15 oktober 1993 vertrok van bij de diensten van de Schatkist op het ministerie van Financiën een uitgebreide nota om aan het Rekenhof uitleg te verschaffen omtrent ” des opérations de swaps, d’options et d’arbitrages entreprises par le Trésor“. Concreet, zo lezen we nu in deze nota, ging het om 105 miljard Belgische frank aan swap-verrichtingen. Het basiskenmerk van al deze transacties opgezet in twee golven, één in 1989 (voornamelijk in Europese munten) en één in 1992 (voornamelijk in Canadese en Amerikaanse dollar) was dat ontleend werd in een sterke munt (bijvoorbeeld Duitse mark of Zwitserse frank), het bedrag van de aangegane lening vervolgens omgezet werd in een zwakke munt (bv. Zweedse kroon, lire, peseta) en dan in die zwakke munt wederbelegd werd. Vermits sterke munten gekenmerkt worden door een lager renteniveau dan zwakke munten, kon een riant renteverschil geïncasseerd worden.

Bovenstaand gegeven vormt één der zeldzame ondubbelzinnige én verstaanbare passages uit deze nota van de Schatkist die men in zijn geheel best kan omschrijven als het prototype van een poging tot het “verdrinken van de vis” (noyer le poisson), zoals bronnen binnen de Schatkist het vandaag letterlijk bevestigen aan Trends. Bankiers die we consulteerden, omschreven lange passages uit deze cruciale nota als “totaal onbegrijpelijk”.

Deze nota slaagt er niet in evenmin als wat Maystadt tot nu toe als verdediging naar voren bracht te verhelen dat de fameuze swap-operaties niks met actief schuldbeheer te maken hebben maar alles met pure speculatie. Bronnen bij de Schatkist zelf en op de financiële markten in New York en Londen bevestigen ons dat (minstens) vooraanstaande kabinetsleden van minister Maystadt niet alleen op de hoogte waren van deze transacties, maar ze ook actief mee vorm gaven. Steeds opnieuw vallen dan de namen van de gewezen kabinetschefs Grégoire Brouhns en Olivier Lefebvre, vandaag respectievelijk topman van de Schatkist en voorzitter van het directiecomité van de Beurs van Brussel (zie kader : Is beursbaas speculant ?).

RODE LOPER.

“De Japanse banken en de Belgische overheid, dat waren de twee uitgelezen doelwitten voor onze commerciële demarches, vermits beide eind jaren tachtig, begin jaren negentig erg gebrand waren op zoveel mogelijk kortetermijnwinst uit financiële constructies, ongeacht de risico’s op langere termijn,” zo zegt een Newyorkse bankier. In die dagen waren de Amerikaanse banken de enige die de gecompliceerde technologie van alles wat met swap- en/of optie-transacties te maken had, echt beheersten. Bij geen enkele van de uitgevoerde swap-operaties waren overigens Belgische financiële instellingen betrokken.

De whizzkids van deze Amerikaanse banken, voor wie het ministerie van Financiën telkens opnieuw de rode loper uitrolde bij de vele bezoeken, konden de mensen van de Schatkist en van het kabinet van Maystadt overtuigen van het onmogelijke, namelijk : systematisch de markt te kunnen kloppen, of, anders gezegd, van het rentevoordeel te kunnen genieten zonder verliezen op de wisselkoersen te moeten incasseren. “De kandidaat lead-managers sloofden zich uit om de voorgestelde swaps verder te sofisticeren teneinde het niveau van de finale kosten te verminderen”, zo luidt het in de Schatkist-nota (onze citaten uit de Schatkist-nota zijn vertalingen van de Franstalige tekst).

Blijkbaar kwam aan Belgische zijde niemand op de idee dat die “lead-managers” zich misschien wel uitsloofden omdat de voorliggende deal hun instelling en vooral hun eigen winstboni flink ten goede kwam en dit op de kap van de Belgische staat. De extase van de Belgen nam allicht helemaal delirische vormen aan toen de whizzkids ook nog eens voorstelden om de vergoeding van de intrestverschillen niet, zoals normaal, te spreiden over de hele looptijd van de contracten (7 jaar en meer) maar om, op geactualizeerde basis, al die betalingen naar voor te brengen en onmiddellijk (” up front“) uit te betalen. Uit de nota van de Schatkist zou men kunnen afleiden dat aldus onmiddellijk 14 miljard frank werd uitgekeerd, maar het wollige taalgebruik laat ruimte voor interpretatie.

DURE DEKKING.

Helemaal ontroerend wordt de Schatkist-nota in de passage over de acties die werden ondernomen om de risico’s in te schatten die verbonden waren aan de opgezette transacties. Als belangrijkste element daarin gold “een brede consultatie van de belangrijkste internationale banken om de vastheid van de referentiemunten in te schatten”. Bij wijze van vergelijking : dit is ongeveer even zinnig als de vraag van de koper van een huis aan de verkoper of er misschien verborgen gebreken vastzitten aan het pand.

In oktober 1993 het moment waarop voorliggende nota vertrok van het ministerie van Financiën naar het Rekenhof meent men vanuit de Schatkist het volgende te kunnen stellen met betrekking tot de beschermende maatregelen die op dat ogenblik genomen zijn : “Het geheel van deze beschermingsmaatregelen had tot doel de Schatkist, op een termijn variërend tussen 1 en 18 maanden, bedragen in sterke munt ter beschikking te stellen die in de mate van het mogelijke het verlies moesten compenseren dat de Schatkist zou lijden (op het kapitaal zowel als de intresten) als gevolg van de verwachte depreciaties van de valuta waarop de opties sloegen”. Deze operatie beveiliging ging duidelijk de mist in (zie ook Tweespraak).

Het voorgaande sluit onmiddellijk aan op de recente bewering van Philippe Maystadt als zou nu echt wel het nodige gedaan zijn om het verlies niet verder te laten oplopen (van de burger wordt de heroïsche prestatie geëist om dit soort beweringen zonder verdere toelichting te geloven). Uitgebreid contact met specialisten in de swap- en optie-materie leert dat dit via een aantal heel gecompliceerde operaties misschien mogelijk is. Wat dat soort constructies echter zonder de minste twijfel met zich meebrengt, is een massa aan nieuwe kosten en commissies (zonder het verlies te reduceren !). Indien alle posities goed afgedekt zijn, kan Maystadt geen enkele zinnige reden bedenken waarom die operaties én de bijbehorende kosten niet openbaar gemaakt zouden worden.

Johan Van Overtveldt

PHILIPPE MAYSTADT De desastreuze swap-operaties hadden weinig of niets met actief schuldbeheer te maken maar alles met pure speculatie, waarbij (op zijn minst) vooraanstaande kabinetsleden betrokken waren.

OLIVIER LEFEBVRE Samen met twee ambtenaren van de Schatkist vormde hij klaarbijkelijk het brein achter de transacties die vele miljarden belastinggeld door de goot spoelden.