“suez is bang voor de Belgische mededingingsautoriteiten, vandaar de vrijgevigheid”

Vlaams minister van Energie Kris Peeters (CD&V) stuurt het groenestroombeleid bij, stelt zich vragen bij de Pax Electrica II die de federale regering en Suez overeenkwamen, eist de federale energiebevoegdheden op én waarschuwt voor een dreigend Vlaams stroominfarct. Een geladen gesprek.

Vlaanderen móét wakker liggen van zijn energiebevoorrading. Olie en gas hebben we niet. Zelfs de ruimte voor windmolens, het reliëf voor waterkracht of het aantal uren zon voor zonne-energie is schaars. En vanaf 2015 gaan wellicht ook de kerncentrales dicht. We worden dan ook almaar afhankelijker van Russisch aardgas. We kampen nu al met een tekort van 10 % in de opwekking van elektriciteit en moeten dus stroom invoeren. De concurrentiepositie van de bedrijven wordt ondermijnd door elektriciteitsprijzen die relatief hoog zijn in verhouding tot de productiekosten, omdat de vrije markt aan de ketting ligt bij dominante speler Suez. Die dominantie zorgt er ook voor dat de elektriciteitsverbruikers (en niet de producenten) bijna integraal opdraaien voor het groenestroombeleid van de Vlaamse regering.

Je zou van minder grijs haar krijgen als er Vlaams minister van Energie op je naamkaartje prijkt. Bovendien hebben de Vlaamse excellenties nauwelijks bevoegdheden om het energievraagstuk op te lossen. Ze trekken als soldaten zonder wapens naar het slagveld. David had het makkelijker tegen Goliath. “Ook een soldaat zonder wapens moet strijden, al moet hij opletten niet gefrustreerd te raken. Maar ik heb ook nog mijn pen en mijn stem. En ik zal het waarschijnlijk nooit afleren, maar ik ben niet in de politiek gegaan om mijn mond te houden,” repliceert Vlaams minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur Kris Peeters (CD&V).

Prompt schuift Peeters vier prioriteiten naar voren: het groenestroombeleid verfijnen, een Pax Electrica III onderhandelen, een stroominfarct voor de Vlaamse economie vermijden en de energiebevoegdheden helemaal regionaliseren.

1 “Steun aan groene stroom wordt beter afgestemd op de meerkosten”Energie uit wind, biomassa, water en zon moet dit jaar voor 3 % het Vlaamse elektriciteitsverbruik dekken. Tegen 2010 moet dat 6 % zijn en tegen 2015 wil Vlaanderen voor 12 % terugvallen op hernieuwbare energie.

“We zitten op schema,” zegt minister Peeters. Maar groene stroom kost (voorlopig) meer dan gewone grijze stroom (opgewekt in kern-, gas- en steenkoolcentrales). Daarom zette de Vlaamse regering een steunmechanisme op om investeringen in groene stroom te stimuleren. Het systeem van groenestroomcertificaten zorgt ervoor dat de verbruiker (en dus niet de belastingbetaler) de productie van groene stroom subsidieert.

Producenten en leveranciers die minder groene stroom opwekken dan de opgelegde doelstellingen moeten certificaten kopen of een boete betalen (125 euro per MWh te kort aan groene stroom). Wie meer opwekt, kan overtollige certificaten verkopen op de markt, waar de prijs voor een certificaat nu rond 104 euro per MWh schommelt. “We hebben de markt van groenestroomcertificaten de nodige rechtszekerheid geboden, via een decreet én via contracten die de distributienetbeheerders verplichten om tegen minimumprijzen certificaten te kopen.”

Dat minimumtarief (80 euro per MWh voor wind en biomassa, 450 euro per MWh voor zonne-energie) biedt de investeerders in groene stroom de garantie dat ze hun investering kunnen terugverdienen. Maar het systeem is vrij duur voor de consument. Elektriciteit uit de verbranding van biomassa bijvoorbeeld, heeft niet zoveel steun nodig om rendabel te zijn. De realisatie van de doelstelling van 12 % groene stroom in 2015 zou, berekend op basis van het boetetarief, de verbruiker ruim een half miljard euro extra kosten, zo meldt Industrie Vlaanderen.

TRENDS. Stuurt u het groenestroombeleid bij?

KRIS PEETERS (VLAAMS MINISTER VAN ENERGIE). “We leggen de laatste hand aan een politiek akkoord om het groenestroombeleid aan te passen. De minimumprijs waartegen de netbeheerders certificaten moeten opkopen, zal de meerkosten van elk type groene stroom weerspiegelen. Het Vito heeft de meerkosten per technologie berekend ( nvdr – zie kader: zonne-energie kost het meest). Een lagere steun zou investeringen in groene stroom afremmen en een hogere steun mag van Europa niet. De markt van de certificaten blijft ook bestaan, zodat er prikkels zijn om daar te investeren waar dat tegen de laagste kosten kan.

“Een ander heikel punt is dat er vandaag in steenkoolcentrales houtsnippers (biomassa) worden gemengd in de brandstofmix. Daar is de spaanplatenindustrie absoluut niet blij mee, want zij ziet de prijs van haar grondstof stijgen door ons subsidiebeleid van groene stoom. Ze spreken van een cut throat competition. We zullen dat oplossen. Wallonië kent nu al een maximaal aantal certificaten toe aan deze technologie.”

Zal die aanpassing de groenestroomfactuur voor de verbruiker verlichten?

PEETERS. “Voor de verbruiker impliceert dat aangepaste beleid wellicht een licht lagere prijs, op voorwaarde dat de lagere kosten doorgerekend worden aan de eindverbruiker.”

Een goed werkende vrije energiemarkt is cruciaal voor een goede werking van het groenestroombeleid. Een dominante speler als Electrabel kan het zich veroorloven de groenestroomdoelstellingen aan zijn laars te lappen, door de boete te betalen en de boetekosten door te rekenen aan de consument. Vlaams minister Peeters volgde daarom met meer dan gewone belangstelling de onderhandelingen tussen de federale regering en Suez die resulteerden in de Pax Electrica II – en kwam serieus in aanvaring met premier Guy Verhofstadt (VLD).

2 “Er is een Pax Electrica III nodig”Midden november maakt Neelie Kroes, Europees commissaris voor Mededinging, bekend welke eisen ze stelt voor ze haar zegen geeft aan de fusie tussen Suez en Gaz de France. Een uitgehold Distrigas (de lucratieve bevoorradingscontracten voor de centrales en klanten van Electrabel zouden binnen Suez blijven) ligt op het offerblok. Vraag is nog of Europa ook op de Belgische elektriciteitsmarkt meer concurrentie wil afdwingen, door bijvoorbeeld Suez te verplichten kernenergie af te staan aan concurrenten.

Intussen onderhandelde de federale regering een Pax Electrica II met Suez, waarbij het Franse energiebedrijf zich engageert om een dikke 10 % van zijn nucleaire capaciteit af te staan aan SPE. Suez beloofde ook een derde buitenlandse speler op de markt toe te laten door met die speler energieactiva te swappen.

Hoe evalueert u de Pax Electrica bis?

PEETERS. “De pax is een eenzijdige actie van Suez om dit dossier af te handelen. Suez was bang dat ook de Belgische mededingingsautoriteiten – die heel wat efficiënter werken dan toen ik in een vorig leven ( nvdr – als Unizo-topman) het monopolie van Banksys aanvocht – zich zouden mengen in het dossier. Deze pax is echter een modus vivendi waaruit Suez kan besluiten dat de Belgische autoriteiten zich neerleggen bij de fusie tussen Suez en Gaz de France. Het is echter zeer eigenaardig dat de federale regering aan de dominante speler vraagt om zijn eigen concurrentie te organiseren.

“Voor SPE, dat in moeilijke papieren zit, is dat genereuze voorstel van Suez te nemen of te nemen. Maar we hebben hier ook al andere spelers over de vloer gekregen, en hun reactie is: En wij dan? Waarom krijgt SPE kernenergie en wij niet? Het antwoord is natuurlijk omdat het Suez / Gaz de France en niet de regering is die kernstroom aan SPE geeft. Maar ik vraag me af of de andere spelers dit zomaar aanvaarden.

“Het probleem ten gronde is het quasimonopolie van Electrabel op de goedkope kernenergie. Elektriciteit uit de afgeschreven kerncentrales kost 20 à 25 euro per MWh, terwijl Electrabel nu ongeveer 60 euro per MWh kan verdienen aan deze stroom op de groothandelsmarkt. Bij de huidige kernproductie levert dat Electrabel een jaarlijkse cashflow op van 2 miljard euro. Concurrenten zonder kernenergie hebben het dan ook zeer moeilijk om tegen Electrabel op te boksen.”

Waarom botste u met premier Verhofstadt tijdens de onderhandelingen over de Pax Electrica?

PEETERS. “De pax is een federaal initiatief. De regionale energieministers werden aan de ontbijttafel van Verhofstadt uitgenodigd om te vernemen hoe de onderhandelingen met Suez liepen. Maar op een bepaald moment verneem ik dat Suez de aardgaskorting betaalt. Ik wist van niets. Ik kan er nog altijd niet bij dat een bedrijf zomaar 100 miljoen euro op tafel legt. Wat ik nog zou kunnen begrijpen, is dat Suez nu liever de korting betaalt voor ze straks, zoals de petroleumsector, door de regering verplicht wordt om de korting te betalen. Maar mocht ik Suez zijn, ik zou me de korting laten opleggen. Hoe kan ik anders aan mijn aandeelhouders verantwoorden dat ik zomaar 100 miljoen euro betaal?

“Ik uitte daarom mijn bezorgdheid over de lopende onderhandelingen. Verhofstadt was daar verschrikkelijk kwaad over. Zijn reactie: Tenzij ik me vergis, bent u geen minister van Begroting in de federale regering. Volgens Verhofstadt staat de gaskorting los van de Pax Electrica II. Ik stel echter ook vast dat Electrabel een jaarlijkse belasting van 70 miljoen euro zal betalen op twintig sites tot ze die verkocht heeft aan andere spelers. Alweer: waarom die vrijgevigheid van Suez?

“Het was voor mij ook zeer verrassend dat Publigas (de holding die het belang van de gemeenten in Fluxys overkoepelt) op een blauwe maandag aandelen Distrigas had geruild voor aandelen Fluxys (het belang van Publigas in Fluxys steeg zo naar 37,5 %). Die operatie was in alle stilte voorbereid en kende een vervolg in de opsplitsing van Fluxys, zodat Suez hoofdaandeelhouder kon blijven van de aardgasterminal en -hub van Zeebrugge. Daar was het Suez om te doen: Zeebrugge is een goudhaantje voor hen.”

Is het in afwachting van een goed werkende energiemarkt niet wenselijk om over te schakelen naar gereguleerde tarieven, zodat de consument meer kan delen in de goedkope kernenergie?

PEETERS. “We zijn geen grote voorstander van gereguleerde tarieven. Want wat blijft er van de vrije stroommarkt over als de overheid zegt hoeveel spelers er mogen zijn, welke spelers dat zijn, hoeveel capaciteit ze mogen hebben en hoe hoog de prijzen mogen zijn? Het dossier is trouwens nog niet afgesloten. Europa spreekt zich straks uit. Federaal minister van Energie Marc Verwilghen heeft een studie besteld om na te gaan of het huidige uitdoofscenario voor de kernenergie realistisch is. De staatshervorming van 2007 moet ook de energiebevoegdheden herverkavelen. Dat alles moet volgend jaar uitmonden in een Pax Electrica III.”

3 “Vlaanderen kampt met een stroomtekort van 10 %”De elektriciteitsprijzen zijn sinds 2005 fors gestegen in België en in West-Europa. De oorzaak schuilt in de hogere brandstofkosten, maar de sector wijst ook naar de investeringen die nodig zijn in extra capaciteit om de nog altijd stijgende vraag naar elektriciteit bij te houden. Vlaanderen is niet ver meer van de capaciteitstoestand waarin Californië zich bevond toen het licht er op grote schaal uitging. We moeten nu al massaal stroom invoeren.

Windmolens alleen kunnen dat stroomdeficit niet dichten. Minister Peeters: “Daarom noemde ik in een interview met jullie windenergie een hype. Ik kreeg na die uitspraak de wind van voren in het Vlaams parlement.”

Staat u nog achter die uitspraak?

PEETERS. “Ik blijf erbij dat het potentieel van windenergie beperkt is. We steunen de ontwikkeling van die alternatieve bron, maar ze kan onze totale energiedorst niet lessen. Vandaag produceert België 85,4 TWh elektriciteit per jaar – waarvan 55 % uit kernenergie en 26 % uit gas. De consumptie bedraagt 93,2 TWh. We zitten dus met een tekort van 10 %, terwijl de vraag jaarlijks met 1 % stijgt. Ondertussen plant de federale regering de geleidelijke sluiting van de kerncentrales. Je kunt die vermindering niet met windmolens alleen opvangen. Bovendien is ook de overschakeling op aardgas niet zonder risico, want dat maakt ons afhankelijk van Rusland. De terugvalpositie naar steenkool botst dan weer met onze Kyotodoelstellingen en kan alleen als een minder CO2 uitstotende steenkoolcentrale een oudere steenkoolcentrale vervangt. De bouw van enkele nieuwe steenkoolcentrales wordt onderzocht.”

Het langer openhouden van de kerncentrales is dus logisch?

PEETERS. “Je hebt de rationele benadering, maar er is ook de politieke, wat emotionele benadering. Die zullen elkaar moeten vinden in de studie van de commissie – D’haeseleer.”

Is dat een onafhankelijke studie?

PEETERS. ( grijnst) “Zoals elke studie. Neen, zo druk ik het te sterk uit. Ik denk dat u een genuanceerd advies mag verwachten. De politiek zal moeten beslissen. Maar om uit de impasse te geraken, moeten we dringend een strategische langetermijnvisie uitwerken. De twijfel rond het uitstapscenario en de gespreide bevoegdheden in dit land blokkeren de ontwikkeling van een langetermijnvisie. Vergeet niet: tussen het plannen en in gebruik nemen van een centrale ligt soms tien jaar.”

Hoe staat het met ons klimaatplan?

PEETERS. “Er heerst nu een – excuseer me voor de term – hype rond de film An Unconvenient Truth van gewezen Amerikaans presidentskandidaat Al Gore over de gevolgen van het broeikaseffect. Ik heb de documentaire gezien en ook ik ben onder de indruk. Premier Guy Verhofstadt blijkbaar ook, want hij vaardigde prompt een nieuwe heffing op het verpakkingsafval uit. Ondertussen zit Vlaanderen op koers. Volgens de prognoses kan 80 % van ons objectief – tegen 2012 een vermindering van de CO2-uitstoot met 5,2 % in vergelijking met de uitstoot in 1990 – gerealiseerd worden met inspanningen op eigen bodem. De resterende 20 % kunnen we kostenefficiënter elders realiseren door milieuvriendelijke projecten van nationale bedrijven in het buitenland te steunen, die recht geven op verhandelbare emissierechten. Op die manier zullen we onze verplichtingen halen, denk ik, zodat we geen beroep zullen moeten doen op het aankopen van hete lucht in Rusland.”

4 “Geef de deelstaten zowat alle energiebevoegdheden”Wie windmolens op zee wil bouwen, verdrinkt in de administratieve rompslomp. Het is hollen van de federale naar regionale overheden en terug om de nodige vergunningen te bemachtigen. En tijdens de onderhandelingen met Suez struikelden de diverse federale en regionale ministers bijna over elkaars voeten. Energie wordt een hoofdstuk in de staatshervorming van 2007. Een wijziging van artikel 6 van de bijzondere wet van 1980 volstaat. De grondwet hoeft niet gewijzigd te worden om energie over te hevelen naar de deelstaten.

Welke energiebevoegdheden wilt u regionaliseren?

PEETERS. “Een samenhangend beleid vergt een samenhangend bevoegdheidspakket. Eén zaak is dus duidelijk: energie moet absoluut in de volgende ronde van de staatshervorming. Ons dossier is klaar. Het uitgangspunt bij de onderhandelingen moet zijn welke energiebevoegdheden we nog federaal willen houden. Behalve de transit, moeten alle bevoegdheden naar de deelstaten. We moeten ook van de gelegenheid gebruikmaken om de nodige vereenvoudiging door te voeren. We denken bijvoorbeeld aan het stroomlijnen van de regulatoren.”

Daan Killemaes | Eric Pompen