Succes(sie) verzekerd

Van twee dingen zijn we zeker: iedereen sterft en iedereen betaalt belastingen. Maar hoe kunnen we de deur sluiten voor de fiscus ná het overlijden? Tips voor fiscale planners.

In 1998 stegen de Vlaamse inkomsten uit de successierechten met 18% tot 17,7 miljard frank tegenover 1997. Werd de Vlaamse overheid schraperig? “Integendeel,” klinkt het bij Eddy Pannecoucke, vice-kabinetschef van Vlaams Begrotingsminister Wivina Demeester, die aan de wieg stond van een grondige hervorming van de successierechten. “De Vlaamse overheid besliste het stelsel te vereenvoudigen en de tarieven te verlagen. En naarmate de belasting daalt, stijgt de burgerzin. In de kering werd iedereen er beter van.”

Advocaat Axel Haelterman ( Loeff Claeys Verbeke), die als topfiscalist meehielp aan de voorbereiding van de hervorming, signaleert dat het voor heel wat Vlamingen eenvoudig niet meer de moeite loont om – klassiek – te frauderen met kasbons na het overlijden van familieleden. De professor fiscaliteit van de KU Leuven stelt: “Het geheimzinnige gedoe met bankiers die vlak na het overlijden van cliënten de familieleden vlug-vlug de kluis lieten leeghalen, behoort gelukkig stilaan tot het verleden.”

De regeling trad begin 1997 in werking (zie kader: Vlaamse successierechten). Hoewel de belastingdruk gevoelig verminderde (voor een voorbeeld zie kader: Familiale kmo’s), is de fiscale ontwijking – in mooie woorden “fiscale planning” – voor ondernemers en particulieren dikwijls nog aangewezen. Zonder in de kleinste details te treden, helpen wij u met enkele vragen en antwoorden om beslissingen te nemen.

1. Kan men de omvang van zijn erfenis verminderen en dus de successierechten beperken door zoveel mogelijk goederen weg te schenken vóór zijn overlijden?

“De beste manier om het betalen van successierechten te ontwijken, is het vermogen weg te schenken,” suggereert Axel Haelterman. De eenvoudigste manier is een schenkingsakte te laten opstellen bij een Nederlandse of niet-Belgische notaris. Niets verplicht degene die de schenking aanvaardt om dit te laten registreren voor de Belgische belastingadministratie. Er moeten dus geen schenkingsrechten worden betaald.

“Op naar Sluis, mosselen eten, binnenspringen bij de notaris en klaar is kees,” schertst Haelterman. “Je betaalt geen frank belasting, tenzij je per vergissing even met de akte langsloopt op het ontvangstkantoor voor registratierechten.”

Let wel: deze schenking is vooral fiscaal interessant, maar burgerrechtelijk is de overdracht niet definitief. Als de erfenis openvalt, zullen de erfgenamen in rekening brengen wat iedereen al ontvangen heeft om de gelijkheid tussen hen te herstellen.

De vader die een zoon wil bevoordeligen, kan zijn voorzorgen nemen door in de schenkingsakte of in zijn testament een clausule op te nemen. “Daarin stelt hij dat zijn zoon de schenking mag behouden, onafhankelijk van zijn erfdeel,” zo verduidelijkt Philippe De Page, seminarieleider aan de Université Libre de Bruxelles en advocaat.

2. Aan welke voorwaarden moet een schenking voldoen om als handgift te worden erkend?

Met de handgift van roerende goederen kan men de betaling van successie- of schenkingsrechten vermijden. Als de schenker drie jaar na de handgift overlijdt, is die schenking vrijgesteld van belastingen.

Christelle Leruth, juridisch raadgever bij de Bank Dewaay, beklemtoont dat de zekerheid moet bestaan dat de schenker de intentie heeft om een goed over te dragen aan een andere persoon. Vervolgens vereist de handgift dat de begunstigde de eigendom van het goed onherroepelijk verwerft. “De schenker mag na de gift dus niet meer over de goederen beschikken.” De derde voorwaarde is dat de begunstigde de gift aanvaardt voor het overlijden van de schenker (de termijn van drie jaar). Een handgift geldt enkel voor goederen die men in de hand kan nemen, zoals contant geld, aandelen, obligaties, kasbons, schilderijen, juwelen… De handgift dient immers letterlijk via een traditio te gebeuren, “van de klamme hand in de klamme hand” zoals de rechtsleer zegt.

Zo was er een rechter die ooit berekende hoelang het duurde om een bedrag in cash van de bankrekening van de vader af te halen en het geld na schenking terug op de rekening van de kinderen te zetten. Voor die financiële operatie waren enkele minuten nodig, een tijdsperiode waarin volgens de rechter onmogelijk een traditio van 90 miljoen frank kon plaatsvinden. De kinderen moesten successierechten betalen.

3. Moeten de erfgenamen bewijzen dat de handgift meer dan drie jaar voor het overlijden van de schenker plaatsvond?

Neen. De erfgenamen moeten hun goede trouw niet bewijzen. Om iedere discussie met de fiscus te vermijden, is het echter nuttig om een bewijs te creëren van de datum waarop de handgift plaatsvond. “Als men dergelijke bewijsmiddelen wil gebruiken, moet men ervoor zorgen dat ze een vaste datum hebben,” verduidelijkt Christelle Leruth. Dat kan bijvoorbeeld via een aangetekende brief van de schenker aan de begunstigde en vice versa, waarbij de ene een voorstel van een schenking omschrijft en de andere dit uitdrukkelijk aanvaardt. Voor roerende waarden die zich bij een financiële instelling bevinden, zijn bankdocumenten betreffende de opvraging van deze tegoeden ook een bevestiging van de datum van de gift.

4. Kan men een handgift doen onder voorbehoud van vruchtgebruik?

In prozaïsche termen: kan men geven en toch de controle bewaren over de gift? “De vraag is van belang voor ouders die vóór hun overlijden waardepapieren overdragen aan hun afstammelingen om de successierechten te vermijden en toch de inkomsten (intresten en dividenden) willen behouden,” zegt Herman Maes, juridisch adviseur bij KBC.

Een mogelijke oplossing: de fondsen worden overgedragen van de schenker aan de begunstigde en komen terecht op een rekening in volle eigendom (waarvan de begunstigde titularis is). Vervolgens geeft de begunstigde opdracht aan de bank om een vruchtgebruikrekening te openen op naam van de schenker. Daarna worden de intresten en dividenden steeds overgeboekt van de ene naar de andere rekening.

5. Wat zijn de nadelen van het naamloos karakter van titels aan toonder?

Als de aandeelhouder gedurende een ononderbroken periode van drie jaar niet verschijnt op de algemene vergadering of slechts met enkele aandelen, dan worden de niet-vertegenwoordigde aandelen – fiscaal gezien – geacht niet meer in zijn bezit te zijn.

“Het anonieme karakter van aandelen heeft een prijs,” aldus Paul Deroose, belastingsconsulent bij Deloitte & Touche. “Als de aandelen voor minder dan 50% aantoonbaar in handen zijn van natuurlijke personen, verliest de vennootschap het recht op de basisaftrek voor investeringen (3%). Bovendien genieten de uitgekeerde dividenden niet meer van de verminderde aanslagvoet van de roerende voorheffing (15%).” Voor aandelen aan toonder wordt steeds een roerende voorheffing van 25% ingehouden.

Om aandelen anoniem te maken, moeten ze bovendien gedrukt worden. “Dat leidt niet alleen tot drukkosten, maar ook tot een belasting op de afgifte van titels aan toonder, 0,2% op de waarde van het kapitaal van de aandelen,” waarschuwt Deroose.

Het anonieme karakter brengt ook mee dat de aandeelhouders ieder jaar voor de algemene vergadering moeten worden opgeroepen via de pers (kost: ongeveer 15.000 frank per jaar).

6. Kan de fiscus het anonieme karakter doorbreken?

“De fiscus is niet meer tevreden met aanwezigheidslijsten van algemene vergaderingen,” stelt Philippe De Page. De belastingambtenaar zal zich afvragen waarom de familie de vennootschap nog leidt, als zij niet meer de meerderheid van de aandelen bezit. Zo becijfert de belastingambtenaar via cheques die door de vennootschap ten gunste van de bestuurders zijn uitgeschreven (bijvoorbeeld voor de uitgekeerde dividenden), hoeveel aandelen hij of zij werkelijk bezit.

De erfgenamen moeten dus met officiële documenten aantonen dat zij al eigenaar waren van de aandelen op het ogenblik van het overlijden. Zo moet een eerdere verkoop of handgift van de aandelen blijken.

7. Is de vastgoedvennootschap het wondermiddel om het onroerend patrimonium over te dragen?

De idee lijkt eenvoudig: breng de over te dragen onroerende goederen in een vennootschap onder en schenk de aandelen via een handgift aan de erfgenamen.

Zo’n vastgoedvennootschap heeft echter heel wat nadelen. In plaats van eigenaars in onverdeeldheid of mede-eigenaars, worden de erfgenamen immers mede-aandeelhouders. Terwijl iedere onverdeelde eigenaar steeds het recht heeft om de verdeling en de verkoop af te dwingen, geldt dat niet voor de aandeelhouder van een patrimoniumvennootschap. “De erfgenaam in geldnood zal iemand moeten vinden die zijn aandelen wil kopen,” verduidelijkt Philippe De Page.

Ook heeft de patrimoniumvennootschap een ongunstig fiscaal regime. De meerwaarde uit de verkoop van een onroerend goed uit een patrimoniumvennootschap wordt belast tegen 40,17%. Deze belasting kan worden vermeden als niet het onroerend goed, maar wel de aandelen worden verkocht. Toch zijn potentiële kopers eerder terughoudend, omdat de meeste mensen de eigendom van een onroerend goed willen verwerven en niet de aandelen van een patrimoniumvennootschap. Soms blijkt een lichte onderwaardering van de aandelen voldoende om de kopers over de brug te krijgen.

8. Is de verkoop niet voordeliger dan de schenking als men zijn onroerend vermogen aan zijn kinderen wil overdragen?

Philippe De Page beveelt deze formule soms aan, zelfs wanneer de kinderen in principe niet het geld hebben om te betalen. “De betaling hoeft niet noodzakelijk te gebeuren op het ogenblik van de verkoop,” stelt hij. “De betaling kan worden vervangen door een schuldvordering die opeisbaar is op de datum van het overlijden van de ouders/verkopers. Die schuldvordering wordt dan gecompenseerd met het erfdeel van de erfgenamen.”

Maar de ouders kunnen de schuldvordering ook geheel of gedeeltelijk verminderen. “Zij wijzigen dan een schuldvordering in een volkomen geldige onrechtstreekse gift, tenminste als de periode van drie jaar wordt gerespecteerd,” zo vervolledigt hij.

9. Kan men niet beter meteen onroerende goederen kopen op naam van de kinderen, in plaats van spitsvondige oplossingen uit te dokteren?

In heel wat gevallen geniet dit scenario de voorkeur. Het is voor de belastingadministratie in ieder geval moeilijk om aan te tonen dat de kinderen nooit de geldmiddelen hebben gehad om deze onroerende goederen aan te kopen. Om onaangename discussies te vermijden, kunnen de ouders het geld voor de aankoop van onroerende goederen eventueel op de rekeningen van de kinderen storten. Die storten vervolgens op de rekening van de notaris.

10. Kan men alles weggeven aan zijn kinderen en toch de controle behouden?

Het is niet steeds makkelijk om als ondernemer zijn patrimonium te schenken aan zijn kinderen. Axel Haelterman: “Ik heb schenkingen meegemaakt van miljoenen aan net volwassen kinderen, waarbij zij de aanvaardingsakte tekenden, terwijl pa de duim op het bedrag hield. Hij wilde vermijden dat zoonlief zotte streken ging uithalen als kersverse miljonair.”

Ondernemers staan voor een dilemma. Enerzijds willen ze niet dat de fiscus gaat “lopen” met hun miljoenen na hun overlijden. Anderzijds willen ze evenmin dat de nazaten heer en meester zijn na een schenking. Om dit te vermijden, zijn in de praktijk enkele technieken ontwikkeld. De meest gekende is het administratiekantoor, naar de naam van een rechtsfiguur uit Nederland.

De werking is eenvoudig. Het administratiekantoor ontvangt de aandelen van de familievennootschap en geeft in ruil certificaten uit. Aldus wordt het administratiekantoor eigenaar van de aandelen en verkrijgt het de bevoegdheden die daaraan verbonden zijn (stemrecht, betaling van dividenden). Als tegenprestatie verbindt het zich ertoe om de dividenden te betalen aan wie het behoort.

In de praktijk heeft de passieve erfgenaam dan recht op de dividenden maar heeft hij niets te zeggen in het bestuur van de vennootschap. De stemrechten zijn dan inderdaad ergens in Nederland in handen van de ouders (of van de actieve erfgenaam).

Het administratiekantoor is sedert kort beschikbaar in België, maar voorlopig zonder veel succes wegens de wettelijke onduidelijkheid en de fiscale benadeling van de formule. “Dus trekken de mensen gewoon naar Nederland,” klinkt het bij Axel Haelterman, die overigens werkt voor een Belgisch-Nederlandse lawfirm.

11. Kan men ook zonder de techniek van het administratiekantoor zijn aandelen overdragen en de controle bewaren?

Zeker. De ouders kunnen bijvoorbeeld slechts 15% van de aandelen van de familievennootschap behouden, maar vooraf de statuten van de vennootschap wijzigen. Zo kunnen zij laten bepalen dat er voor belangrijke beslissingen (betaling van dividenden) een meerderheid van 90% moet zijn.

Populair is vandaag de oprichting van een burgerlijke vennootschap. Die vennootschap, waarvan de kinderen deel uitmaken, beheert het familiale vermogen, ook de aandelen van het bedrijf. Volgens de statuten van de vennootschap heeft de “patron” echter het beslissingsrecht in de vennootschap. “Deze vrij recente en eenvoudige techniek wordt veel toegepast en gepromoot door Vlaamse banken,” weet Axel Haelterman.

HANS BROCKMANS AMID FALJAOUI