STREEL DE KLANT?

Erik Buyst leest dwars door de verslaggeving over de actualiteit het verleden. Fortis en Generale Bank, Kredietbank en Cera/ABB, ING en BBL werpen hem terug op de tussenoorlogse tijd. Het verleden houdt lessen in voor vandaag. Prof. dr. Erik Buyst doceert economische geschiedenis aan de KU Leuven en schreef mee aan het nieuwe standaardwerk “De Generale Bank 1822-1997” dat verscheen in de herfst van 1997 naar aanleiding van de 175ste verjaardag van de bank.

TRENDS. Klopt het gevoelen dat we een eerste revolutionaire omslag meemaken in het Belgische financiële leven?

ERIK BUYST (KU LEUVEN). Dat gevoelen is er, maar het is fout. Wat we vandaag zien, is niet nieuw. België beleeft zijn tweede financiële fusiegolf van deze eeuw. Aan het einde van de jaren twintig waren er versmeltingen en overnames van banken met kentrekken die we vandaag terugvinden. Economisch stond België er voor het eerst na de eerste wereldbrand opnieuw goed voor, de conjunctuur steeg, de beurs kende een opgang, wettelijke en fiscale vernieuwingen vereenvoudigden de fusie-activiteit.

Bleef de fusie-activiteit niet veel beperkter?

Generale Maatschappij van België, of precieser Société Générale de Belgique, zij had geen officiële Nederlandse naam, deed de eerste zet op het schaakbord. Een domino-effect was het gevolg. De toen nog gemengde bank – dus tegelijk houdstermaatschappij én retailbank – kocht de Banque d’Outremer om haar koortsachtige expansie en financieringsactiviteit overzee. De Banque d’Outremer investeerde in Centraal-Afrikaanse kobalt- en kopermijnen. De volgende zet werd verricht door Bank van Brussel met de overname van Crédit Général de Liège, een bank met belangen in de Luikse nijverheid, de tram- en de buurtspoorwegen en de elektriciteitsproductie. Langs Vlaamse zijde volgde een reactie. De Algemene Bankvereniging – één van de voorlopers van Kredietbank – slorpte belangrijke lokale banken op. Waarop Bank van Brussel opnieuw niet achterbleef en eveneens regionale banken begon op te kopen. De concentratiegraad van de Belgische banken klom.

De huidige overnames leiden tot spanningen in de raden van bestuur en de directiekamers? Een nieuwigheid?

Hoegenaamd niet, de overnames tijdens het interbellum gebeurden evenmin vreedzaam. Ook toen waren er moeilijke onderhandelingen en gingen bestuurders in het verzet. Wel een groot verschil is de minieme rol die de kleine aandeelhouder toen speelde. Hij was volledig afwezig in de jaren twintig. Vandaag wordt hij toch al ontzien en schuiven we op naar het Angelsaksische model waar alle aandeelhouders betrokken zijn bij de fusie van hun onderneming.

Bleven de fusies van de jaren twintig een kwestie voor de interne keuken van de banken?

Neen. Een scherpe en ondoordachte concurrentieslag was het onmiddellijke gevolg. Leningen werden verstrekt op een wankele basis, kapitaalverhogingen werden onderschreven zonder gezonde toekomstverwachtingen. De Grote Depressie maaide de zwakkeren weg en leidde tot de ingrijpende bankwetten van 1934 en 1935 die het Belgische financiële landschap tot vandaag beïnvloeden.

Trad de politiek op?

De nieuwe financiële conglomeraten – KBC ( Kredietbank, Cera, ABB), BBL/ING en Generale Bank/Fortis – moeten zich hoeden om een onverantwoordde concurrentie aan te gaan. Bij de omslag van de huidige beursconjunctuur geraken ook zij in moeilijkheden als de leningen van hun klanten in het gedrang komen of de koersen van bedrijven die zij in portefeuille aanhouden drastisch zakken. In de jaren twintig en dertig bleef zware kritiek op de banken en de financiële oligopolie niet uit. Het bleef niet bij woorden. De Bank van de Arbeid ontstond als socialistische tegenmacht contra het establishment-kapitalisme. Vergeet ook niet dat de gemengde banken en hun leiders een belangrijke politieke rol speelden. Emile Francqui staat hier symbool. Hij leidde Société Générale de Belgique en droeg ook regeringsverantwoordelijkheid. De crisis van de jaren dertig gaf de regering de kans om terug te slaan.

Het publiek is vandaag eveneens achterdochtig. Ik denk aan de zware reactie van de klanten tegen de tarifering. Na de opluchting over de nieuwe toekomstkansen voor de financiële instellingen van dit land – bijvoorbeeld hun noodzakelijke schaalvergroting om mee te kunnen in de Economische en Monetaire Unie – kan een terugslag volgen. Als de burger de gestegen marktmacht van de nieuwe grote banken niet voor lief wil nemen, dan zal de politiek volgen.

De innovatiegraad van de mega-banken dreigt te verzwakken?

Fusies gaan gepaard met groeipijnen. Het gevaar is dat de procesinnovatie gedurende een lange tijd voorrang krijgt op de productvernieuwing. De klant heeft vandaag uitwijkmogelijkheden. De des-intermediatie is al een feit. Banken zijn minder nodig dan zeventig jaar geleden. Een bank die introverter wordt om haar versmelting te verwerken, dreigt klanten te verliezen. De grotere ondernemingen zullen meteen shoppen op het Internet voor hun leningen of kapitaalverhogingen. Akkoord, vandaag zijn er wettelijke remmen voor dergelijke transacties, maar die zullen wegvallen.

Wat zegt de theorie over de fusies?

De schaalvergroting past inhoudelijk in de zogenaamde institutional economics. Een institutionele schok vindt plaats. Door de schaalvergroting worden de informatiekosten gespreid over meer transacties. De dure informatica verplicht de banken om een dergelijke schaalvergroting aan te gaan. De transactiekosten per verhandeling zakken daardoor.

De internationalisering van de Belgische bankbedrijvigheid neemt nu overhands toe?

Ja en neen. Al voor de Eerste Wereldoorlog waren de buitenlandse banken zeer bedrijvig in België. Zij traden op als financieel doorgeefluik voor de grote Belgische expansie van toen. België was industrieel erg vooruitstrevend en had grote belangen in Latijns-Amerika, Rusland en Centraal-Afrika. Het onderscheid is dat de buitenlandse banken alleen optraden in ons internationale bankverkeer. Vandaag is de functie van doorgeefluik één facet, veel belangrijker is de vaststelling dat de internationale banken nu ook het binnenlandse bankbedrijf bespelen.

FRANS CROLS