Straatprotest is onvermijdelijk

De Fransen hebben de laatste weken aardig wat straattumult moeten trotseren. De pensioenhervorming van president Sarkozy die de minimale pensioenleeftijd op 62 jaar brengt en de leeftijd waarop van een volledig pensioen kan worden genoten op 67 jaar, hebben de gemoederen zwaar verhit.

De linkse oppositie stelt zelfs dat ze de maatregelen zal terugschroeven na een overwinning bij de volgende verkiezingen. De Franse ervaring is boeiend vergelijkingsmateriaal voor de onvermijdbare pensioenhervorming die in België zal moeten worden doorgevoerd.

De Fransen reageren natuurlijk omdat ze moeten inleveren. De verplichting twee jaar langer te werken komt hard aan ondanks het feit dat die eerder in de verre toekomst plaatsvindt. De nieuwe pensioenregels worden immers pas tegen 2018 ingevoerd.

Blijkbaar kijken de toekomstige gepensioneerden toch echt uit naar hun pensioen en is het verschil tussen, bijvoorbeeld, 10 dan wel 12 jaar werken bijzonder groot. De Franse beleidsverantwoordelijken zullen nochtans wel hun huiswerk gemaakt hebben en dus de verhoging van de pensioenleeftijd als de maatregel gekozen hebben die de economisch-financiële noodzakelijkheden het best combineerde met wat politiek haalbaar was.

Overheden in andere, vooral Europese, landen hebben de Franse ontwikkelingen met argusogen gevolgd. Overal vallen pijnlijke ingrepen in het pensioendossier te verwachten en dus is het bang uitkijken naar mogelijk straatprotest. De ingrepen kunnen niet langer worden uitgesteld, wat inhoudt dat de politieke keuze nu duidelijk draait rond het beslissingstijdstip. De verkiezingsagenda is hierbij wellicht doorslaggevend. Beleidsvoerders bereiden zich dus best voor op woelige tijden.

Vreemd aan de Franse gebeurtenissen is dat het protest gericht is tegen maatregelen die door de meeste specialisten als onvermijdelijk worden omschreven: de evolutie van de vergrijzingskosten is dermate dat de uitgaven de inkomsten steeds meer zullen overtreffen. Aan pijnlijke ingrepen met een substantiële financiële opbrengst valt dus niet te ontsnappen. De betogers beoogden het intrekken van de pensioenhervorming, maar hoe het pensioenprobleem dan wel moet worden opgelost, blijft totaal onduidelijk. Bovendien zouden alternatieve maatregelen wellicht voor evenveel of misschien zelfs meer protest zorgen. Het geeft aan dat er wellicht niet meer te ontsnappen valt aan het straatprotest. Als de Franse beleidsvoerders al in de loop van de jaren negentig hadden beslist om de pensioenleeftijd automatisch ieder jaar te verhogen met één maand, was het pensioenprobleem grotendeels al opgelost en dit zonder de kosten verbonden aan het straatprotest. Die opmerking geldt natuurlijk voor alle beleidsvoerders.

In België hebben we nauwelijks ervaring met onlusten over pensioenmaatregelen. Spijtig zou men kunnen stellen. Wel waren er de stakingen en de onrust over het generatiepact, maar die blijken in het licht van de recente onlusten in Frankrijk eerder klein bier te zijn geweest. Ondanks alle voorspiegelingen door beleidsvoerders heeft het generatiepact echter niets opgelost waardoor de pijnlijke pensioeningrepen en de hieraan gekoppelde onrust onvermijdelijk zijn. Verder uitstel zal het protest niet afzwakken, integendeel. Het economische verlies zal proportioneel stijgen.

Voorspelbaar is dus dat ook Belgische beleidsvoerders in de niet zo verre toekomst zwaar onder vuur zullen komen te liggen. Enig medelijden is zeker niet misplaatst omdat de huidige beslissingsnemers niet anders kunnen dan onpopulaire maatregelen opleggen, hiertoe gedwongen door de nalatigheid van hun voorgangers. De maatregelen zullen door dit systematisch uitstel omvangrijker zijn en sneller van toepassing worden, waardoor ze harder zullen aankomen en dus meer protest zullen losweken. Dat is de bittere pil die de beleidsvoerders de bevolking moeten laten slikken. Tijd om de pil te vergulden is er niet meer.

We hopen dat onze beleidsvoerders geen uitstelmogelijkheid meer bedenken maar de Belgische realiteit toont aan dat politici toch wel inventief zijn als het er op aankomt hun verantwoordelijkheid te ontlopen.

Jef Vuchelen, professor Economie aan de VUB