Stop een bullebak in uw bedrijf

Noem ‘Beter, leuker, slimmer’ vooral niet het zoveelste boek over stress. Het neemt de overdreven werkdruk als signaal om de organisatie te hertimmeren. Om beter, leuker en slimmer te kunnen werken.

Wat voor etiket je er ook opkleeft – oude of nieuwe economie – maakt niets uit, het fundamentele principe van de ‘ survival of the fittest‘ (‘de sterkste overleeft’) blijft overeind. Het komt erop aan zich tijdig, vlot en zo pijnloos mogelijk te kunnen aanpassen aan de omstandigheden. “Alleen gaat het niet langer om aanpassingen aan min of meer stabiele omgevingseisen. Wat nu telt, is de snelheid waarmee spelers (individuele ondernemers, organisaties, sectoren, landen) zich kunnen aanpassen aan een continu veranderende omgeving. Het is meer een ‘ survival of the fitting‘: het overleven van degene die zich het best weet aan te passen.”

Die essentiële nuance vinden we in ‘ Beter, leuker, slimmer – De uitdaging van stress‘, een boek dat soms wat weifelend meandert tussen de kurkdroge akkers van het algemene bedrijfsbeheer en het psychologische moeras onder de werkvloer van al die managers, klavierslaven en arbeiders. Het werk stamt van David van Maanen, Marc Schabracq (Universiteit van Amsterdam en consultancy) en Cary Cooper (business school van de universiteit van Manchester), een Nederlands-Brits trio van experts op het ruime terrein van arbeid, gezondheid en psychologie. Zij zien overdreven of negatieve stress vooral als een signaal, zowel voor het individu als voor de organisatie.

Het is als de kanarie die de mijnwerkers destijds meenamen: de dood van de vogel is het alarm dat er gevaarlijke gassen ontsnapt zijn in de schachten. Als er veel stressklachten zijn, loopt er iets grondig fout in de organisatie. Stress vormt dan ook een ingang om systeemfouten in de organisatieprocessen op te sporen én deze bespreekbaar te maken.

Adieu Margaux.

Wie even rondvraagt waarom de maatschappij vandaag voortdurend op springen staat van de stress, krijgt een litanie over het hectische en veeleisende karakter van het werk. Het lijkt er zelfs verdacht veel op dat we ons leven uitgeleverd hebben aan de consultants. De bedrijfsconsultant heeft het just-in-time-principe ingevoerd. Alles moet steeds stipt op tijd aangeleverd worden. De minste hapering legt het bedrijf stil. Neem je verantwoordelijkheid. Wie de spanning die daaruit voortspruit niet aankan, kan gaan kniezen bij de persoonlijke consultant.

Uiteraard kan je ook gewoon uit die meritocratische mallemolen stappen. Misschien voel je je dan veel gelukkiger en gezonder, maar dan wel zonder bedrijfswagen, businesszetel in het vliegtuig en de fles Château Margaux van het millésime 1986.

De voormalige Amerikaanse minister van Arbeid Robert Reich wijst er in zijn nieuwe boek ‘The Future of Success’ ook al op dat er geen gulden middenweg meer bestaat: het is keihard werken met een behoorlijke vergoeding of je carrièredrang milderen en de bittere consequenties voor lief nemen.

Vooralsnog zwoegen velen zich nog liever een burn-out. Misschien griezelen ze wel bij het lezen van ‘ De diagnose‘ van MIT-professor Alan Lightman, die werkverslaving als uitgangspunt neemt voor een superbe kafkaëske roman (zie blz. 21). Toch mogen we niet alleen hard labeur als stressbron bekijken. Schabracq en co. zetten ook het verpletterende van zinledig, monotoon of absurd werk extra in de verf met twee mannen in een colabottelarij, die de hele dag door turen naar de lopende band met gevulde flesjes om er beschadigde exemplaren uit te plukken. “Ik kan me niet herinneren dat ik ze ooit daadwerkelijk een flesje van de band heb zien pakken.”

Mensen en matrassen

Met de cola-tuurders belanden we bij de kern. Afgezien van puur persoonlijke perikelen, correspondeert het stressgehalte perfect met de bedrijfscultuur (maar dan met het werkelijke gedrag, niet met het melige pr-gewauwel). In die problematiek horen ook pesten, ongewenste intimiteiten en intimidatie thuis. In plaats van te delven naar voorbeelden in het boek, kunnen we de recente staking in de Nijlense matrassenfabriek Artilat aanhalen. Na bijna tien jaar het schrikbewind van een afdelingschef lijdzaam ondergaan te hebben, brak een staking los. De echte vraag luidt waarom de bedrijfsleiding niet eerder ingreep.

In ‘Beter, leuker, slimmer’ vinden we vooral stappenplannen om verziekende elementen vlug op het spoor te komen. Met deze inventarisatie van zwakheden en interventietips in de hand, kan het nog moeilijk mislopen. Of? In een grote Nederlandse brouwerij wordt al een hele poos getracht de organisatie te moderniseren. Over alle punten werd oeverloos onderhandeld. De besluiten staan keurig opgeschreven, na gebekvecht over de laatste komma. Volgens ingewijden bleef de verandering evenwel uit. Comités, komma’s en punten volstaan niet als je ‘menselijkheid’ in een organisatie wil krijgen.

Marc Schabracq, Cary Cooper & David van Maanen, Beter, leuker, slimmer – De uitdaging van stress. Scriptum/Lannoo, 252 blz., 910 fr.

Luc De Decker