STEDEBOUW. Kaaimannen

Antwerpen herontdekt de Schelde. Een aantal projekten blaast de kaaien nieuw leven in.

De band met het water. De Antwerpenaars waren hem jarenlang kwijt. De verschuiving van de havenaktiviteiten naar het noorden van de stad in de jaren ’70 deed de belangstelling voor het stukje Antwerpen tussen de De Gerlachkaai en Het Steen afnemen. Maar de heraanleg van de kaaien en enkele interessante residentiële projekten doen het tij keren. Kaaiman zijn is weer “in”.

PROMENADE.

Het zag er enkele jaren geleden nochtans niet goed uit voor deze buurt. Belangstelling om in de vaak verouderde panden langs de De Gerlachkaai, Orteliuskaai, Cockerillkaai of Van Dijckkaai te wonen, was er nauwelijks. En nieuwe projekten bleven op de tekentafel liggen omdat de eigenaars van terreinen en huizen langs de kaaien enorm hoge prijzen vroegen. Soms stonden promotoren klaar om appartementen te bouwen, maar was niemand bereid “op plan” te kopen. Zodat de initiatiefnemers niet aan de bouw durfden beginnen.

De laatste tijd is er opnieuw beweging te bespeuren. De heraanleg van de kaai-rijweg heeft hier ongetwijfeld mee te maken. Mieke Vogels, schepen van Openbare Werken van Antwerpen, plaatste de verfraaiing van de kaaien hoog op haar prioriteitenlijstje. Het vervangen van de traditionele kaai-kasseien verlost de plaatselijke bewoners van lawaai- en filehinder. Vogels wil bovendien achter de waterkeringsmuur een soort promenade aanleggen. De Antwerpenaars kunnen dan een aloude traditie in ere herstellen : de zondagse wandeling langs hun rivier.

PRIJSBEWUST.

Euforisch is de gemoedstoestand van de kaaipromotoren echter niet. Een aantal projekten blijft onuitvoerbaar omdat grondeigenaars niet bereid zijn hun prijzen te verlagen. En bepaalde nieuwe projekten kampen nog steeds met een gebrek aan belangstelling. Meestal omdat ze de twee gouden stelregels voor een suksesvol kaaiprojekt uit het oog verloren : bouw geen te grote appartementen en zorg voor een uitzicht op de Schelde.

Wie op de kaaien woont, wil vanuit zijn venster geen opslagplaats zien staan. Hij wil de boten zien en de afwisseling van eb en vloed. Bovendien behoort de tijd van duizelingwekkende prijzen voor flats tot het verleden. Projektontwikkelaars noemen een oppervlakte tussen 110 en 130 m² momenteel ideaal voor een kaai-appartement. Naar afgewerkte flats van deze grootte die, alles inbegrepen, tussen 7 en 8 miljoen frank kosten, is naar verluidt veel vraag. Een penthouse met een schitterend panorama mag iets meer kosten, voor een flat op het gelijkvloers met zicht op de gekende ‘hangars’ zijn alleen tegen een lagere prijs kopers te vinden.

Opvallende nieuwigheid in het hedendaagse kaaileven is de interesse van lokale architekten. Het zwart-wit gestreepte “Boothuis” van bOb Van Reeth dateert al van enkele jaren terug en is dringend aan een opknapbeurt toe. Maar ook Mon Schellekens, Christine Conix, Guido Driesen, Stijn Peeters, Jerry Henskens, Jo Crepain en tal van andere architekten uit de Antwerpse regio tekenden kaaiprojekten die momenteel gebouwd worden of op hun uitvoering wachten.

De aanwezigheid van architekten met verschillende zienswijzen leidt automatisch tot een veelheid van stijlen langs de kaaien. Aan de zuidelijke Gerlachkaai valt het Belgica-complex, zetel van de maritieme groep CMB, op. Opvallen en niet opvallen eigenlijk. Door zijn afmetingen springt het pand in het oog. Architekturaal is het gebouw van Michel Jaspers echter een doorslagje van het nieuwe Kredietbankcomplex in Brussel.

Heel wat anders is het gele gebouw met ronde ramen op de hoek van de Sint-Michielsstraat en de Sint-Michielskaai van architekt Jerry Henskens (een projekt van ontwikkelaar Himmos, zie kader), en het aanpalende pand met de houten gevel van de Nederlander Neutelinckx. Niet veel verder valt het huis met de “roze balkons” op. Aan de Orteliuskaai trekt de renovatie van Mon Schellekens (gele gevel) de aandacht, en tegenover “Het Steen” (langs de Ernest Van Dijckkaai) springt het zogenaamde Steenmonster met zijn twee ronde torens in het oog. Steenmonster is de bijnaam die de Antwerpenaars bedachten voor dit projekt van ontwikkelaar Verlat. In de promotiefolders leek het immers alsof het gebouw Het Steen in de schaduw zou zetten. Tegen de bouwvergunning rees protest. Tot de initiatiefnemer wist aan te tonen dat het om een misverstand ging. Eenmaal afgewerkt viel het pand in de smaak bij de kooplustigen : de 35 appartementen in het monster zijn bijna allemaal verkocht.

SCHEVE ARCHITEKT.

Op een braakliggend stukje grond, ingebed in het Antwerpse Museum voor Hedendaagse Kunst (het MUHKA), zou een projekt komen dat alle andere gebouwen in opvallendheid moest overtreffen. De vermaarde Parijse ontwerper Philippe Starck tekende voor deze ruimte een pand met schuine muren. De schuine kubus (of “l’Angle” zoals Starck zijn projekt zelf noemde) bleek echter onverkoopbaar. Geïnteresseerden vreesden immers dat het pand artistiek interessant maar onbewoonbaar was.

Ontwikkelaar Kairos vond geen enkele “koper-op-plan” voor een flat in de schuine kubus, en verkocht het projekt aan Serge Hannecart en Pascal Struyf van Himmos. Die besloten het over een andere boeg te gooien. Ze vroegen architekte Christine Conix een nieuw plan te tekenen. Het werd een totaal ander, maar niet minder interessant ontwerp waarvoor de bouwvergunning waarschijnlijk eerstdaags wordt afgeleverd.

Dichter bij de realizatie staat het projekt De Fortuin (hoek Sint-Michielskaai – Fortuinstraat), eveneens van ontwikkelaar Himmos. Guido Driesen, de architekt van het Belgisch paviljoen in Sevilla in 1992, ontwierp een complex van 10 appartementen, die in grootte variëren tussen 102 en 225 m². Bijhorende prijzen : 4,5 miljoen voor de kleinste flat, bijna 15 miljoen frank voor de grootste.

LEPRAVLEKKEN.

Ongeveer de prijs die aannemer/promotor Van Wellen vroeg voor appartementen in het Guldenberg-complex en residentie Ortelius langs de Orteliuskaai en de Jordaenskaai. Deze projekten omvatten naast commerciële ruimten ook appartementen met een oppervlakte van 82 m² tot 244 m². De prijs ? Tussen 50.000 en 60.000 frank per m². Of goed 4 miljoen frank voor de kleinste flat, en nagenoeg 15 miljoen voor het exclusieve dakappartement.

De heraanleg van de kaaien, de talrijke nieuwe projekten, de stijgende vraag naar betaalbare kaai-appartementen : drie elementen die bewijzen dat het met de kaaien de goede richting uitgaat. Schitterend kan de situatie echter nog niet genoemd worden. Daarvoor staan er nog te veel panden te verkommeren, en bestaan nog te veel projekten alleen op papier.

De grootste vijand van de kaaibewoning dreigt echter onverwacht van koning auto te komen, een beter wegdek langs de kaaien ten spijt. Het stadsbestuur buigt zich momenteel over twee grote projekten voor de buurt van het Eilandje, aan het noordelijke eindpunt van de kaaien. Er is enerzijds het voorstel om hier een reuze zee-aquarium te bouwen, een soort zoo voor waterdieren. Anderzijds valt vandaag (donderdag 7 september) waarschijnlijk de beslissing over het projekt voor festive shopping (een all-round-complex met ruimte voor winkels, warenhuizen, bioskopen, teaterzalen, horecazaken, sportgelegenheid,…) op de nabijgelegen Hanzestedenplaats. Een meerderheid van het stadsbestuur zou gewonnen zijn voor het projekt, dat volgens initiatiefnemer Roger Decan al in 1997 de deuren kan openen.

Het aquarium en het winkelcomplex zullen naar alle verwachting een massa bezoekers lokken. Gevolg : veel auto’s op de kaaien (de makkelijkste toegangsweg tot het Eilandje), lawaai-, verkeers- en stankhinder. Tenzij het stadsbestuur een alternatief uitwerkt en haar belofte van een verkeersarme binnenstad alsnog hard kan maken.

Geert Wellens

DE FORTUIN Op een gesimuleerde foto bestaat het pand al, in werkelijkheid moet de eerste steen nog worden gelegd.

DE GERLACHKAAI 1-3 Een nog te realizeren projekt naar een ontwerp van Stijn Peeters.