Stap uit de anonimiteit

Het is het seizoen van de algemene vergaderingen. Maar durft u als aandeelhouder van een familiaal bedrijf ook op te dagen tijdens de algemene vergadering? Misschien wil u de fiscus wel doen geloven dat u de aandelen niet langer in uw bezit heeft. Kwestie van dividendbelasting en successierechten te vermijden. Weet echter dat het soms beter is om uit de anonimiteit te stappen.

De kranten staan er vol van. Het ene na het andere bedrijf roept de aandeelhouders voor een algemene vergadering bij elkaar. In de meeste gevallen is de goedkeuring van de jaarrekening het belangrijkste agendapunt. Het is een jaarlijks terugkerend ritueel voor vennootschappen waarvan aandelen aan toonder in omloop zijn gebracht. In dat geval weet de bedrijfsleiding niet precies wie nou titularis van de aandelen is en nodigt zij via de media de anonieme aandeelhouders uit tot de jaarvergadering.

Achter dit ritueel schuilt echter ook vaak een fiscaal handigheidje. Veel bedrijfsleiders en/of aandeelhouders van familiale vennootschappen – al dan niet met commerciële of beheersactiviteiten (patrimonium- of vastgoedvennootschappen, holdings) – hebben soms de behoefte om hun aandelen bewust in de anonieme sfeer te brengen. Bedoeling is de fiscus in de waan te brengen dat deze aandelen al verkocht zijn aan een vreemde derde (de zogenaamde naamloze buitenlandse investeerder). Aangezien de aandelen niet langer aanwezig zijn in het vermogen van de betrokkene, kunnen ze dus ook niet langer het voorwerp uitmaken van enige taxatie (dividend/successierecht).

Is dit wel geoorloofd? En is het soms niet beter kleur te bekennen? Een stand van zaken.

Drie soorten aandelen

Het Belgische rechtssysteem erkent drie soorten aandelen: op naam, aan toonder of gedematerialiseerd.

De eigendomsoverdracht van aandelen op naam gebeurt in beginsel door een verklaring, ingeschreven in het aandelenregister, gedagtekend en ondertekend door de overdrager en de overnemer. Door de inschrijving in het register is de overdracht van de aandelen op naam tegenstelbaar aan derden (onder meer de fiscale administratie). De schenking van dit soort aandelen vereist een notariële akte, wat schenkingsrechten impliceert.

In beginsel zijn alle aandelen op naam. Slechts twee vennootschapsvormen kunnen ook aandelen aan toonder uitgeven: nv’s en commanditaire vennootschappen op aandelen. De eigenaars van aandelen aan toonder kunnen altijd vragen dat deze op hun kosten in aandelen op naam worden omgezet.

De eigendomsoverdracht van een aandeel aan toonder gebeurt door de gewone overhandiging ervan. De verklaring daarvoor is dat het recht van dit aandeel in een document is geïncorporeerd.

Een aandeel aan toonder kan worden overgedragen als het fysisch of materieel kan worden geleverd. Anders gezegd: een aandeel aan toonder moet worden gedrukt. Hiervoor kan men zich beroepen op gespecialiseerde bedrijven. Maar zoiets is geen verplichting. Door enige creativiteit aan de dag te leggen, kan de vennootschap haar eigen aandelen zelf ontwerpen en drukken. Aangezien zowat iedereen vandaag een pc en een printer bezit, kan dit niet langer een probleem vormen.

Een aandeel aan toonder moet minstens de volgende elementen bevatten:

– datum van de oprichtingsakte en die van haar bekendmaking in het Belgisch Staatsblad;

– beknopte beschrijving van de inbrengen;

– bijzondere voordelen die aan de oprichters zijn toegekend;

– duur van de vennootschap;

– dag en uur van de jaarvergadering;

– getal en aard van elk soort van aandelen, alsmede de nominale waarde of het gedeelte van het maatschappelijk kapitaal dat zij vertegenwoordigen, en het aantal stemmen dat hiermee verbonden is. Zo kan bijvoorbeeld één document tien aandelen omvatten (verzameleffecten). Met het oog op de omzetting van het kapitaal in euro zullen de bestaande aandelen aan toonder waarvan het bedrag in Belgische frank is uitgedrukt binnenkort best worden herdrukt. De omvorming van het bedrag van de desbetreffende aandelen kan ook worden aangepast door het aanbrengen van stempels.

– een volgnummer.

– een handtekening van ten minste twee bestuurders. De handtekeningen mogen desgevallend door naamstempels worden vervangen.

De aandelen aan toonder kunnen, in tegenstelling tot de aandelen op naam, ook bij handgift worden geschonken. Hierdoor zijn er principieel geen schenkingsrechten en desgevallend (met een goede timing) ook geen successierechten verschuldigd.

Dankzij de wet van 13 april 1995 (in werking sinds 1 juli 1996) kunnen kapitaalvennootschappen (nv’s/commanditaire vennootschappen op aandelen) gedematerialiseerde aandelen uitbrengen. Hun eigendomsrecht blijkt uit de boeking ervan op een rekening bij een erkende instelling die die rekening bijhoudt. Deze nieuwe vorm van aandelen werd gecreëerd om de drukkosten van aandelen te beperken en de verhandeling van effecten te versoepelen. Zolang de anonimiteit van deze aandelen niet kan worden verzekerd, zullen de meeste familiale vennootschappen zich waarschijnlijk blijven beroepen op aandelen aan toonder.

Jaarrekening goedkeuren

Bedrijfsleiders van een nv of van een commanditaire vennootschap op aandelen moeten hun aandeelhouders elk jaar oproepen om de jaarrekening goed te keuren. Dat kan op twee manieren.

Ofwel gebeurt de uitnodiging door publicatie (minstens acht dagen voor de vergadering) in het Belgisch Staatsblad, alsmede tweemaal (met een tussentijd van minstens acht dagen) in een blad met nationale verspreiding en een blad uit de streek waar de vennootschap haar zetel heeft. Deze laatste oproep moet minstens acht dagen voor de vergadering verschijnen.

Als alle aandelen op naam zijn, volstaat het om de aandeelhouders per aangetekende brief uit te nodigen. In dat geval is er geen oproeping via de pers nodig. De aandeelhouders worden (minstens vijftien dagen voor de vergadering) per brief uitgenodigd. Door de wet van 7 mei 1999 (in werking sinds 6 februari 2001) werd de vorige oproepingstermijn van acht dagen opgevoerd tot vijftien dagen. De vennootschap doet er in dat geval goed aan ervoor te zorgen dat zij in het bezit is van alle gegevens (identiteit, woonplaats…) van haar aandeelhouders, zoniet zal zij toch de normale publicatieformaliteiten moeten uitvoeren.

Aandelen in het ijle

Het Belgische aandeel aan toonder is een curiosum in het Europese landschap. Het is dan ook de vraag of dat soort aandeel in de Europese eenheidsmarkt – en zeker wanneer ooit de Europese vennootschap haar intrede maakt – zal blijven bestaan.

De statuten van de meeste familiale kapitaalvennootschappen voorzien weliswaar dat aandelen aan toonder zijn. Maar is deze statutaire vermelding voldoende? Bij aandelen aan toonder wordt het recht (stemrecht/dividend) belichaamd door een document of titel. Om de handgift materieel te kunnen verwezenlijken, moeten de aandelen aan toonder ook werkelijk gedrukt zijn.

In de praktijk blijkt evenwel dat bepaalde families ervoor opteren om hun aandelen in de anonieme sfeer te brengen. In die context verschijnen de aandeelhouders niet langer met al hun aandelen op de jaarlijkse algemene vergadering. Soms doen ze dat om de indruk te wekken dat ze niet langer in het bezit zijn van de aandelen die ze destijds bij de oprichting (kapitaalverhoging of omzetting) hadden verkregen. Want wie zogezegd geen aandelen bezit, moet ook geen dividenden (roerende inkomsten) aangeven en – desgevallend – ook geen successierechten betalen.

Het spreekt voor zich dat de fiscale administratie hier niet altijd oren naar heeft. Dat bleek duidelijk uit een arrest van het hof van beroep van Brussel op 23 mei 1996. Concreet had een weduwe een fiscale aanslag gekregen wegens het niet aangeven van roerende inkomsten, verkregen uit dividenden. Bij de oprichting van een bvba was zij, samen met haar echtgenoot, in het bezit van de meeste aandelen. Nadien werd de vennootschap in een nv omgezet. Toen haar man overleed, verkreeg de weduwe een groot pakket aandelen en bleef zij nog geruime tijd het bestuur van de vennootschap waarnemen. In de omgezette vennootschap werden ook aandelen aan toonder uitgegeven. Maar aangezien de weduwe haar aandelen niet langer meebracht naar de algemene vergadering, werden deze in een kunstmatige anonieme sfeer gebracht. In diezelfde context werden de uitgekeerde dividenden ook niet in de aangifte van de personenbelasting opgenomen. Een niet-aangifte die evenwel door de administratie werd doorprikt, met alle gevolgen vandien.

Uit deze zaak kan men afleiden dat de administratie op basis van feitelijke elementen tot taxatie van de directe belastingen kan overgaan. De weduwe kon immers niet aantonen dat zij niet langer eigenaar van de aandelen was. Bovendien was zij in het dagelijks bestuur van de vennootschap betrokken. Voor de administratie voldoende reden om tot taxatie over te gaan, wat door de rechter werd bevestigd.

Beken kleur

De voormelde techniek wordt ook bij de successieplanning toegepast. Op het eerste gezicht lijkt de redenering eenvoudig. Indien een aandeelhouder gedurende een onafgebroken periode van drie jaar niet op de algemene vergadering aanwezig is of daar met slechts enkele aandelen verschijnt, worden de anonieme aandelen verondersteld niet langer in zijn bezit te zijn. In de praktijk wordt hier (ten onrechte) uit afgeleid dat de aandelen die in de voormelde periode van drie jaar niet langer opduiken, ook geen deel meer uitmaken van de nalatenschap.

In navolging van voormelde uitspraak zou de fiscale administratie ook niet louter genoegen nemen met de aanwezigheidslijst van de algemene vergaderingen waarbij het aantal aandeelhouders wordt herleid tot een handvol deelnemers. Zij zou zich ook kunnen afvragen waarom de erflater (één of beide ouders) nog steeds een leidinggevende functie in de vennootschap uitoefent, hoewel hij/zij niet langer in het bezit is van de meerderheid van de aandelen.

De voormelde elementen zouden ook voldoende kunnen zijn om tot taxatie over te gaan op basis van het algemeen vermoeden, zoals bepaald in het Wetboek Successierechten. In de veronderstelling dat de weduwe was overleden, dat zij gedurende ruime tijd na de omzetting van de akte nog deel uitmaakte van het bestuur van de vennootschap, en dat haar erfgenamen niet konden overgaan tot het voorleggen van enige eigendomstitel waaruit bleek dat de aandelen zich niet langer in haar bezit bevonden, zouden ook zij vatbaar zijn voor een taxatie in het successierecht.

In de context van de familiale successieplanning, waarbij de huisvader ( pater familias) zijn aandelen naar de volgende generatie wenst over te dragen, lijkt het soms wel nuttig om kinderen (erfopvolgers) op de algemene vergadering van de vennootschap toe te laten met aandelen. De nakomelingen hebben er immers alle belang bij om te bewijzen dat de aandelen niet langer deel uitmaken van de nalatenschap, maar dat ze die al op het ogenblik van zijn overlijden in hun bezit hadden. Het lijkt daarom aangewezen zich een eigendomstitel te laten verschaffen waaruit effectief blijkt dat de aandelen tijdens het leven werden verkocht of geschonken. Deze eigendomstitel moet minstens drie jaar voor het overlijden gedateerd zijn. Zoniet moet toch de verkoopprijs of de waarde in het actief van de nalatenschap worden opgenomen.

Op basis van feitelijke vermoedens zou de administratie immers kunnen aantonen dat de aandelen zich nog in het vermogen van de erflater bevinden en dat de aandelen bijgevolg belastbaar zijn. Met een eigendomstitel kan de taxatie op basis van vermoedens door de belastingplichtige worden vermeden en weerlegd.

Misschien moet u zich ook eens de vraag stellen of het niet nuttig is uit de anonieme zone te stappen en aan fiscale outing te doen.

De auteur is professor aan de Fiscale Hogeschool en Estate consultant.

Jos Ruysseveldt