Rationeel beslissen blijft voor velen onder ons het na te streven ideaal. Jezelf laten overspoelen door emoties, passies en vooroordelen reserveren we voor een deeltje voor ons privéleven, of… voor als we voorzitter worden van een sportclub.
In het bedrijfsleven willen we echter ‘triple A’ zijn: analytisch, afstandelijk en afgemeten. We verkiezen systematiek boven improvisatie. Meten is weten. Objectieve feiten en heldere cijfers. Benchmarks. We trachten het hoofd koel te houden waar de anderen rondlopen als een kip zonder kop. Want denken helpt. Denken is een van de weinige dingen die weinig kosten maar enorm veel kunnen opbrengen. Kortom, ondanks alle vurige en passionele pleidooien voor gevoelens op het werk, voor de ontwikkeling van de niet-rationele hersenhelft, blijft rationeel zijn onze meest innige wens.
Kampioenen van de rationele beslissing werken met checklists, modellen, lijstjes. Je maakt gebruik van technologie. De Excel-sheet is je beste vriend. Cijfers liegen niet. Maar hoe ga je nu het best te werk als je voor een concrete, vrij persoonlijke beslissing staat, waar je dreigt overspoeld te worden door een tsunami van emoties? Hoe moet je beslissen als je dreigt te verdrinken in de Bermuda-driehoek van angst, hoop en verlangen? Je denkt eraan je baan te laten staan om ondernemer te worden. Een headhunter lokt je met heldere sirenenzangen. Je wil aandelen kopen bij een beursintroductie. Je vraagt je af of het wel verstandig is zoon of dochter in het bedrijf op te nemen. Hoe verstandig is het een liefdesrelatie op het werk te beginnen met je baas?
Voor de echt belangrijke beslissingen in het (bedrijfs)leven kan je moeilijk een Excel-sheet gaan opstellen, of een balanced score card invullen. Wat doe je dan? Grote geesten, zoals Benjamin Franklin, die rationeel wilden beslissen, namen blijkbaar een wit blad, trokken een mooie lijn in het midden en zetten de pro’s aan de ene kant en de contra’s aan de andere kant. Later hebben experts die techniek nog verfijnd. Je moet je overspannen brein wat helpen door een helder onderscheid te maken tussen materiële en niet-materiële voor- en nadelen. Verder moet je ook nog het verschil maken tussen ‘voor mezelf’ en ‘voor belangrijke anderen’. Als je die oefening doet, komt je brein tot rust, krijg je voldoende helderheid en kom je tot meer rationele beslissingen.
De kampioen van deze benadering was Charles Darwin. Zijn vader (een ‘belangrijke andere’) was niet erg opgezet met zijn plan te vertrekken met de HMS Beagle. Darwin maakte een lijstje ‘pro en contra’, daarbij geholpen door zijn oom en toekomstig schoonvader. Maar zijn meest bekende lijstje is dat rond de beslissing al dan niet te huwen met zijn nicht Emma Wedgewood. Darwin was helder genoeg om te beseffen dat in zulke lijstjes ook zeer subjectieve factoren moesten komen. Ze weerspiegelen dan ook zeer goed de geest van de tijd. Rationeel is overduidelijk niet hetzelfde als ‘zonder emoties’. Het lijstje omvatte argumenten als charms of music and female chit-chat, en aan de andere kant ‘verplichte familiebezoeken’.
Merkwaardig was dat hij bij dat lijstje niet de belangrijkste dimensie van zijn huwelijk kon voorspellen. Ik heb lange tijd volkomen ten onrechte — sorry, Charles — gedacht dat zijn huwelijk gebukt ging onder eindeloze conflicten tussen de atheïst Charles en de vrome Emma. Niets was minder waar. Het koppel verschilde sterk in religieuze opvattingen, maar hun gesprekken waren open, constructief en respectvol. Emma hielp Charles niet alleen met zijn zwakke gezondheid, ze was ook een uitstekend editor voor zijn boeken. Stuk voor stuk argumenten die nergens op zijn lijstjes voorkomen. De toekomst is niet te voorspellen door lijstjes, maar ze helpen wel ons brein tot rust te laten komen.
In deze tijden van information overload en multitasking kan een dergelijke eenvoudige methode als een lijstje pro en contra ons overwerkte en dichtslibbende brein wel even tot rust laten komen. Wat werkte voor een genie als Darwin, kan ons misschien ook wel helpen. Ook wij hebben misschien regelmatig charmante muziek en leuk gebabbel nodig. Of bestaat er een app voor?
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
In deze tijden van information overload en multitasking kan een eenvoudige methode als een lijstje pro en contra ons overwerkte en dichtslibbende brein even tot rust laten komen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier