‘Soepel geldbeleid is grote vergissing’

De waarschuwingen van William White in de wind slaan, kwam de wereld al eens bijzonder duur te staan. Maar de topeconoom geeft zijn kruistocht niet op: “Alleen pijnlijke maatregelen bieden oplossingen. Maar we geloven liever dat de centrale bank de boel onder controle heeft.”

” Good luck, you might need it“, besloot William White zijn lezing voor de vermogensbeheerder Econopolis, die elk jaar een topeconoom uitnodigt. De waarschuwing was bedoeld om het publiek met een lach de zaal uit te sturen. En tegelijk was ze bloedserieus. Want net als in 2007 is de 73-jarige Canadese econoom ongerust.

Als hoofdeconoom van Bank voor Internationale Betalingen (BIB), beter bekend als de bank der centrale banken, zag White in de aanloop naar de crisis vanop de eerste rij hoe de soepele geldpolitiek tot excessen leidde. Zijn waarschuwingen werden in de wind geslagen. “We hadden beter naar White geluisterd”, gaf Peter Praet, de Belgische hoofdeconoom van de Europese Centrale Bank (ECB), later toe.

Vandaag werkt de topeconoom voor het rijkelandenclubje OESO, waardoor zijn invloed in de monetaire wereld minder groot is. Zijn boodschap blijft niettemin dezelfde: “De risico’s zijn vandaag zelfs groter dan in 2007”, is zijn overtuiging. “De schulden namen sindsdien alleen maar toe en zijn nu echt een wereldwijd probleem.”

Het centrale punt in Whites analyse is dat economen veel minder weten dan ze willen toegeven. “Elk jaar voorspellen ze dat de groei zal aantrekken. Iedere keer moeten ze daarop terugkomen en hun prognoses bijstellen. En toch stellen ze hun vooronderstellingen niet ter discussie. Ze zien niet in dat we niet terugkeren naar hetzelfde evenwicht, dat we niet terugkeren naar de situatie van voor de crisis.”

“Economen zien de economie als een machine: verstaanbaar en controleerbaar. In de handen van ervaren bestuurders kan ze de gewenste richting uitgestuurd worden. Dat klopt gewoon niet. De economie is net als de natuur een bijzonder complex systeem. Ze evolueert voortdurend en ondergaat crisissen. Maar dat zit niet in de modellen. Daarom zag iedereen de crisis over het hoofd.”

Opvallend vaak begint zijn antwoord met “mijn zorg is..”, of “mijn vrees is…”, gevolgd door een bedenking bij het extreem soepele monetaire beleid. Hij ziet verschillende redenen waarom die politiek simpelweg niet werkt. Zo pakt elke centrale bank het anders aan, wat onrust zaait en mensen net meer doet sparen en bedrijven doet aarzelen te investeren. “De maatregelen direct na de crisis om de markten gerust te stellen waren nodig. Maar nadien probeerden de centrale banken ook de vraag te stimuleren met hun monetair beleid. Dat was een grote vergissing.”

Waarom konden de centraal bankiers niet weerstaan aan de druk om telkens meer te doen, zoals u aanklaagt?

WILLIAM WHITE. “Wellicht dachten ze: ‘als wij het niet doen, wie dan wel?’ De overheden zagen zich verplicht de buikriem aan te halen. De centrale banken waren zo de enige die iets konden doen. Het is zoals John Wayne ooit zei: “A man needs the do what a man needs the do” (lacht). Anderzijds geloven centraal bankiers misschien wel écht dat de vraag toeneemt als ze de economie maar voldoende stimuleren.”

De wereld kent sinds kort een nieuw instrument: de negatieve rente.

WHITE. “Het interessante is dat er voor het eerst discussie is over de aanbodzijde van de kredietmarkt. Kijk, de rente ging eerst van 2 naar 1 procent. En nadien van 1 naar 0 procent, want dat was nog beter voor de economie. En dus lijkt het logisch dat een verlaging 0 naar -1 procent nog meer zuurstof geeft. Maar toen begonnen mensen plots te beseffen dat de winst van de banken zo onder druk kwam, en dat er alleen meer kredieten verleend worden als die ook winstgevend zijn. Pas nu staat men daarbij stil, na zes of zeven jaar van onconventioneel monetair beleid, dat er altijd op gericht was rentes en rentemarges te drukken. Voorts kunnen negatieve rentes nog gevolgen hebben waar we tot nu niet eens aan gedacht hebben. Het is tenslotte nooit eerder geprobeerd.”

Negatieve rentes zijn dus niet zomaar het logische verlengstuk van lage rentes?

WHITE. “Nee, er is iets speciaals aan, iets anders. Het idee dat je mensen betaalt als je hun geld leent. Daar is gewoon iets fundamenteel vreemds aan. Ik maak weleens de vergelijking met de newtoniaanse fysica. Die beschrijft de wetten voor voorwerpen in beweging. Maar als voorwerpen te groot of te klein zijn, dan geldt die fysica plots niet meer en telt de relativiteitstheorie of de kwantummechanica. Misschien veranderen de regels ook wel als je de nulgrens oversteekt met de rente. We weten het gewoonweg niet. Maar volgens mij kan je maar beter de gevolgen kennen vóór je iets doet dat nooit eerder is gebeurd.”

Welk advies kunt u de centraal bankiers geven?

WHITE. “Centrale banken zouden overheden moeten zeggen dat alleen zij de problemen kunnen oplossen. Hoe? Landen met ruimte in hun begroting moeten die gebruiken. Landen die ruimte kunnen creëren door een geloofwaardig plan op te stellen om hun schulden onder controle te krijgen, moeten dat doen. Er is ook nood aan investeringen in publieke infrastructuur, want schulden waar een investering tegenover staat, zijn niet hetzelfde als zomaar meer schulden. We weten ook dat sommige schulden onhoudbaar zijn, dus kan je ze beter nu herstructureren, voor ze compleet waardeloos zijn. En in een pak landen zijn natuurlijk veel meer structurele hervormingen nodig. Elk van die maatregelen valt de overheden zwaar. En dat is de reden waarom ze liever geloven dat de centrale banken de boel onder controle hebben.”

ECB-voorzitter Mario Draghi dringt er na elke rentevergadering beleefd op aan werk te maken van dat lijstje. Maar kan hij iets doen om politici echt onder druk te zetten?

WHITE. “Stel dat de centrale banken zeggen: ‘nu is het aan jullie, wij doen niets meer’. En de overheden antwoorden: ‘wij zijn de overheid, wij reflecteren de wil van het volk, en wij willen niets doen. Je staat er dus alleen voor’. Ja, als je dan als centraal bankier weigert, ga je regelrecht in tegen de democratie. Centrale banken zitten dus gevangen tussen twee vuren. Ik benijd hen niet. Wanneer ik praat over mijn vrees voor hun beleid, wijs ik de centraal bankiers niet met de vinger. Ze zijn in een positie gedwongen waar ze echt niet willen zitten. En het is bijzonder moeilijk daar nog uit te komen.”

Centrale banken handelen ook omdat ze vasthouden aan hun inflatiedoel, terwijl meer en meer economen zeggen dat we voor een lange periode van lage groei en inflatie staan. Is het wel zinvol krampachtig naar 2 procent inflatie te blijven streven?

WHITE. “Dat is hét postcrisisvraagstuk. In het verleden volgde op een fase van kredietgroei altijd een periode van schuldafbouw. Door de jongste decennia stelselmatig de rente te verlagen, hebben we dat proces zijn werk niet laten doen. In essentie zijn we daardoor tussenbeide gekomen in het proces van creatieve destructie (een proces van voortdurende innovatie, waardoor nieuwe technieken de oude vernietigen, nvdr). Dat breekt ons nu zuur op. Maar zoals gezegd, richt mijn kritiek zich niet op de centrale banken. Maar op de omstandigheden die hun verplichtten te doen wat ze gedaan hebben, en wat ze nog altijd doen. Tot de overheden thuis geven, is er enkel de volgende stap op de ingeslagen weg: nog diepere negatieve rentes, of helikoptergeld.”

Bent u bevreesd voor helikoptergeld?

WHITE. “Helikoptergeld is niks meer dan de overheid die het geld uitgeeft dat de centrale bank heeft gedrukt. Kijk, in Europa zijn de schulden alleen maar gestegen. En de ECB financiert een steeds groter deel van die schuldenberg. Er zitten dus al duidelijke elementen van helikoptergeld in wat er vandaag gebeurt.

Mijn zorg is wat er gebeurt als we nog een stap verder gaan. Stel dat mensen een opstoot van inflatie gaan vrezen. Het volgende moment krijgt je munt een grote klap, daalt de vraag naar geld, stijgt de omloopsnelheid, en heel plots loopt de situatie uit de hand. We moeten beseffen dat dit een non-lineair proces is: er gebeurt niets tot je een kritiek punt bereikt. Er zijn dus geen waarschuwingssignalen. Dat er nog geen ongelukken gebeurd zijn, is absoluut geen garantie dat een extra stap ons niet in serieuze problemen zal brengen. Dat is nu eenmaal hoe de economie werkt.”

De enige manier om zo’n scenario te vermijden is dus dat de politiek actie onderneemt?

WHITE. “Absoluut. Alleen, als het volk niet stemt voor het beleid dat nodig is, dan hebben we een groot probleem. En ik vermoed dat zoiets in veel landen zal gebeuren. Veel mensen verkiezen de illusie dat er een gemakkelijke uitweg is boven de realiteit. Maar er is geen makkelijke uitweg, en alle keuzes zijn moeilijk.”

Jasper Vekeman

“Economen zien de economie als een machine: verstaanbaar en controleerbaar. In de handen van ervaren bestuurders kan ze de gewenste richting uitgestuurd worden. Dat klopt gewoon niet”

“Centraal bankiers zijn in een positie gedwongen waar ze echt niet willen zitten”