Sociale BTW onvermijdelijk

De jobuitstoot is nog maar nauwelijks begonnen. Zo klinkt één van de vele frappante uitspraken in de hoogst interessante bundel “Lessen voor de eenentwintigste eeuw”.

De huidige banenplannen zijn “niet alleen een maat voor niets, ze zijn bovendien pervers en hebben tegenovergestelde effecten.”

Deze uithaal van hoogleraar arbeidsrecht Roger Blanpain vinden we in Nieuwe inzichten voor een samenleving in verandering – Lessen voor de eenentwintigste eeuw. Onder dat vaandel organiseerde de Leuvense universiteit een lessenreeks voor een breed publiek. Vijftien professoren stellen er belangrijke vragen over hun vakgebied, brengen evoluties in kaart en peilen naar verdere ontwikkelingen. In de fraaie, gebonden uitgave worden hun bijdragen gerangschikt in vier luiken : Arbeid en werk, Tijd en tijdsbeleving, Neurale netwerken en Religie in een geseculariseerde wereld. We focussen op het eerste deel.

GATESISME.

Blanpain constateert dat de meeste politici en lobby’s krampachtig terug willen “naar de industriële wereld van gisteren, waar we nochtans krachtig en brutaal uitgecatapulteerd worden.” Momenteel schuiven we onverbiddelijk op naar het gatesisme. De overgang is nog ingrijpender dan de dramatische ommezwaai van de landbouwmaatschappij naar de industriële samenleving. Nu is er veel meer aan de hand dan een verschuiving van de ene naar de andere sector : “Waar we eigenlijk aan toe zijn, is een tertiarisering van de landbouw en van de verwerkende nijverheid enerzijds, en een (gedeeltelijke) industrialisering van de dienstensector anderzijds. (…) De toegevoegde (economische) waarde verschuift van het materiële naar het immateriële.”

Ter illustratie voert Blanpain aan dat niet eens 20 procent van de kosten voor het maken van boter nog te maken heeft met het werk van de landbouwer, 80 procent of meer gaat naar onderzoek & ontwikkeling, genetisch onderzoek incluis, opslag, marketing en distributie. Producten worden verdienstelijkt. Op hun beurt worden de diensten tot op zekere hoogte geïndustrialiseerd, geautomatiseerd en gemassificeerd. In de bank- en verzekeringssector gaat nog ten minste de helft van de banen daardoor voor de bijl.

Voeg daar de hyperconcurrentie van de globalisering aan toe en de oorzaken van de aanhoudende en dramatische jobuitstoot zijn gekend. “Deze jobuitstoot is nog maar nauwelijks begonnen.” Blanpain roept op tot “niets minder dan een culturele revolutie.” We moeten naar een netwerkmaatschappij, die vrijer, meer geïndividualiseerd en creatiever zal zijn.

Politici en sociale partners staan niet machteloos tegenover de werkloosheid, maar dan moeten ze wel de moed hebben om uit een ander vaatje te tappen. Met eclatante voorbeelden maakt Blanpain duidelijk dat de huidige fiscaliteit en parafiscaliteit gruwelijke arbeidsvernietigende gevolgen hebben. Als alternatief voert hij zijn al vroeger gepleite BTW-swap ten tonele : de lonen moeten socialezekerheidsvrij worden gemaakt en de sociale zekerheid moet opgevangen worden door een sociale BTW. Spector-topman Johan Mussche treedt hem alvast bij. De lobby’s van de kapitaalintensieve ondernemingen zijn echter nog fel contra, omdat ze met weinig personeel werken en dus alleen een prijsverhoging van hun producten vrezen. De vakbonden aarzelen. Maar de sociale BTW, uiteraard in Europese samenspraak, komt er : “Wanneer de werknemers nog zo weinig in aantal zullen zijn dat een parafiscaliteit van 100 procent onvoldoende zal zijn om de sociale zekerheid verder behoorlijk te financieren, zal men wel verplicht zijn naar een meer ruime alternatieve financiering te zoeken.”

TAYLOR BLIJFT.

Jan Bundervoet, hoogleraar arbeids- en organisatiesociologie, ontdekt verrassende ontwikkelingen in de kwaliteit van de arbeid. Recent onderzoek in Duitsland, Nederland en Vlaanderen toont aan dat de alom bezongen transformatie van de stugge, hiërarchische en tayloristische organisatieconcepten naar de platte, creatieve, nieuwe vormen, zich nog geenszins heeft voltrokken. “In elk geval kunnen wij vandaag geen wezenlijke (inhoudelijke) kwaliteitsverbetering van de banenstructuur bij de aanvang van de 21ste eeuw voorspellen.”

Arbeidspsycholoog Leo Lagrou houdt een pleidooi voor een “zo algemeen mogelijke” tewerkstelling, onder meer via de valorisering van de niet-beroepsarbeid (zoals huishoudelijk-, vrijwilligers- en klusjeswerk). Hij stelt wel een verschuiving vast van een ethische naar een psychologische rechtvaardiging van werkplicht.

Hoogleraar algemene economie Erik Schokkaert heeft het over de structurele werkloosheid van laaggeschoolden enerzijds en anderzijds de moeilijke verhouding tussen marktwerking en solidariteit, die oplossingen in de weg staat. Onder meer via loononderhandelingen blijken burgers wel eens te kiezen om opgelegde solidariteit tegen te werken. De maakbaarheid van de samenleving blijft twijfelachtig.

LUC DE DECKER

Bart Raymaekers & André van de Putte (red), Nieuwe inzichten voor een samenleving in verandering. Davidsfonds/UPL, 304 blz., 980 fr.