SLAVENHANDEL

Tussen 1500 en 1850 werden vermoedelijk twaalf miljoen Afrikanen als slaaf verscheept naar Amerika. Ongeveer 5% onder hen (600.000) werden verhandeld door Nederlanders. Uiteraard laat Nederland deze historische feiten liever onbesproken. De zeldzame keren dat het thema in de praatbarak gegooid wordt, gaat het vrijwel zonder uitzondering over een moreel betoog met de klemtoon op schaamte. Ook de Leidense hoogleraar Pieter Emmer worstelt met de schuldvraag. In zijn historische verhandeling De Nederlandse slavenhandel – 1500-1850 voegt hij er zelfs een epiloog aan toe met de expliciete vraag: Hoe schuldig is Nederland?

Over Emmers morele verontwaardiging mag dus geen spat twijfel overblijven. Misschien is het maar goed ook dat hij zijn afkeuring zo uitdrukkelijk verwoord heeft. In dezer dagen geraak je immers maar al te gauw op de spreekwoordelijke brandstapel als je een mening durft ventileren die niet helemaal strookt met de grootste gemene deler die uitgevaardigd wordt door de postmoderne missionarissen van de politieke correctheid. Iemand als Emmer, die als onderzoeker de geschiedenis bekijkt vanuit een economisch perspectief, zit dan al gauw in de gevarenzone. In het overgrote deel van zijn boek benadert hij het emotioneel zwaar beladen onderwerp puur rationeel. Hij graaft naar bronnen die feiten weergeven en zet die op een rij. Zijn laatste hoofdstukken laten zich dan ook lezen als een vrijgeleide met de mare: stenig de boodschapper niet, hij beseft het weerzinwekkende van de slavenhandel en deelt uw verontwaardiging.

De Europeanen hebben de slavenhandel niet ingevoerd in Afrika. Europa was zelfs het enige continent waar pure slavernij niet bestond. Toen de Spanjaarden en Portugezen hun kolonies in Amerika efficiënter wilden exploiteren en dit met de indianen niet best klikte, begonnen ze de slavenmarkten in vooral West-Afrika af te schuimen. In sommige gebieden werd wel een derde tot de helft van de bevolking verhandeld en tewerkgesteld als slaaf. De Europeanen zorgden voor de intercontinentale handel en deden de slavenmarkten hoog oplaaien. Ze namen zowat 40% van het aantal af. Slaven werden steeds verder uit het binnenland gehaald om de schepen aan de kust te vullen.

Voor de Nederlandse reders was de slavenhandel een bedrijfsniche, die slechts een schamele winst opleverde (met een gemiddelde marge van nauwelijks 2% tot 3%). De rendabiliteit moet dan wel voldoende hoog gevonden zijn om de jaren van verlies te overbruggen met de winstverwachtingen van de volgende periode.

Pieter C. Emmer, De Nederlandse slavenhandel 1500-1850. Arbeiderspers, 259 blz., 900 fr.

ldd