Van Catalonië tot Kasjmir en van Hongkong tot Schotland. In 2020 zullen separatistische bewegingen vaak in het nieuws komen. In het beste geval zal dat tot politieke turbulentie en spanningen leiden. In het ergste geval kan het tot geweld komen.
Dit artikel is een vertaling. Auteur Gideon Rachman is hoofdcorrespondent Buitenlandse Zaken van Financial Times.
Over de hele wereld komen twee types door identiteit gedreven bewegingen steeds meer met elkaar in aanvaring, en houden ze elkaar in stand. Aan de ene kant zijn er de separatistische groeperingen die zich van hun natiestaat willen afscheuren. Daartegenover staat het verontwaardigde en assertieve nationalisme van de bestaande staten, vastbesloten om elke vorm van separatisme de kop in te drukken.
Dat proces is duidelijk zichtbaar in Spanje, waar Spaanse en Catalaanse nationalisten elkaar opfokken in een giftige symbiotische relatie. Toen de Catalaanse nationalisten in 2017 een poging deden om een onafhankelijkheidsreferendum te organiseren, verklaarde de Spaanse centrale regering dat onwettig. Verschillende Catalaanse leiders verschenen in Madrid voor de rechter en kregen lange gevangenisstraffen. Dat heeft de radicale gevoelens van de Catalaanse nationalistische beweging alleen maar aangewakkerd. Maar ook het Spaanse nationalisme is aan een heropleving toe, als antwoord op de dreigende splitsing van het land. Dat bewijst de opkomst van een extreemrechtse nationalistische partij Vox, en het feit dat de centrumrechtse partijen zich steeds harder opstellen tegenover Catalonië. Volgend jaar zullen we ook in Schotland een opstoot van nationalisme zien, als reactie op de brexit. De Schotse Nationalistische Partij heeft de beslissing om uit de Europese Unie te stappen altijd bestempeld als een Engels nationalistisch project dat de Schotten tegen hun wil opgedrongen werd. Een duidelijke meerderheid van de Schotten stemde in 2016 tegen een brexit. In 2020 zal de roep om een nieuw referendum over Schotse onafhankelijkheid steeds luider klinken.
Hongkong en Taiwan
Separatisme zal ook China en India meer en meer parten spelen. In beide gevallen is de kans reëel dat het bikkelharde beleid van de centrale regering het separatisme net zal aanstoken. Activisten in Hongkong noemen zichzelf liever geen strijders voor onafhankelijkheid, maar ‘lokalisten’. Dat komt onder meer omdat elk vermoeden dat Hongkong uit is op onafhankelijkheid een felle reactie van Peking kan uitlokken. De realiteit is wel dat de maanden van burgerlijke onrust de politieke sfeer in Hongkong danig hebben veranderd. De Chinese overheid zit in een lastig parket. Ze is er zich van bewust dat gewelddadige onderdrukking – of zelfs maatregelen om de autonomie van Hongkong te kortwieken – de kloof tussen Peking en Hongkong hoogstwaarschijnlijk zal vergroten. Maar als China toelaat dat Hongkong echt vrije verkiezingen organiseert, zoals de actievoerders eisen, dan zal het niet lang duren voor de echte onafhankelijkheidspartijen vaste voet aan de grond krijgen.
De verkiezingen in Taiwan in januari plaatsen China voor een gelijkaardig dilemma. Als Peking ermee dreigt het grondgebied binnen te vallen, kan dat meer steun opleveren voor pro-onafhankelijkheidskandidaten die de hereniging van Taiwan en de Volksrepubliek – een Chinese eis -verwerpen. Intussen blijft de repressie in de afgelegen Chinese provincie Xinjiang acuut. Daar heeft de regering naar verluidt meer dan een miljoen Oeigoerse moslims geïnterneerd in heropvoedingskampen. De centrale overheid zal er misschien in slagen om op korte termijn de separatistische ambities van de Oeigoeren in de kiem te smoren. Op lange termijn zal die harde houding echter de afkeer tegenover het centrale bewind en het verlangen naar een aparte staat oppoken.
Meer of minder
Tot voor kort leek India zich veel minder dan China zorgen te maken om regionale autonomie. In 2019 werd de regering van Narendra Modi echter herverkozen op basis van een nationalistisch programma. Niet lang daarna hief de regering-Modi de speciale status van Jammu en Kasjmir op, de enige Indiase staat met een bevolking die overwegend moslim is. Arun Jaitley, de Indiase minister van Financiën, rechtvaardigde de beslissing als volgt: “Een aparte status heeft tot separatisme geleid. Geen enkel land kan toelaten dat zo’n situatie blijft bestaan.”
Sommige analisten zijn het ermee eens dat de overdracht van de macht van een centrale naar de regionale overheden kan aanzetten tot separatisme in plaats van het te kalmeren. Zowel in Schotland als in Catalonië kregen de regionale regeringen de voorbije decennia meer bevoegdheden, en die evolutie heeft ervoor gezorgd dat er een aparte politieke cultuur is ontstaan en de eis voor onafhankelijkheid is toegenomen. Pogingen om een andere strategie te volgen en regionale verzuchtingen te fnuiken zijn echter zelden doeltreffender. Integendeel zelfs, een harde lijn kan diepe wraakgevoelens en bittere herinneringen creëren waar de nationalistische en separatistische bewegingen decennia op kunnen teren.
