‘Schrijf Trump nog niet af’

Het presidentschap van Donald Trump loopt ten einde. Hoe rumoerig wordt zijn exit? En blijft hij wegen op de Amerikaanse politiek? Vier Amerika-kenners geven hun mening.

De Democratische kandidaat Joe Biden kreeg meer stemmen dan wie ook in de geschiedenis van de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Wat we uit het oog verliezen, merkte een commentator van de Financial Times op, is het record van Donald Trump als de op één na beste.

Geen wonder dat Trump zich niet zomaar gewonnen geeft. In staten waar hij nipt verloor, wil hij een hertelling van de stemmen, zoals in Wisconsin, met een onzekere afloop voor Trump. “Niemand gelooft dat de hertellingen hem zullen helpen,” zegt Matthias Matthijs, hoogleraar internationale politieke economie aan de Amerikaanse Johns Hopkins University. “In Wisconsin ligt Trump ruim 20.000 stemmen achter. Zelfs Trump-getrouwen geven toe dat een hertelling hooguit een paar honderden stemmen kan verschuiven.”

Hopeloze rechtszaken

Trump spande meerdere rechtszaken aan, wegens kiesfraude of omdat Republikeinse waarnemers onvoldoende toezicht hebben gekregen op het telproces. Die rechtsgang heeft weinig kans op slagen, oordeelt Jurgen Goossens, hoofddocent staats- en bestuursrecht aan de Universiteit van Tilburg, gespecialiseerd in Amerikaans staatsrecht. “Ik heb de aanklachten van het Trump-kamp bekeken. Ze zijn meestal op los zand gebouwd. Je kunt wel groot misbaar maken over kiesfraude, maar je moet dat kunnen bewijzen ook. De kans is klein dat een of meer klachten een impact zullen hebben op het totale verkiezingsresultaat.”

Misschien kan de klacht van Trump in Pennsylvania alsnog enig verschil maken, aldus Goossens. “Toen Pennsylvania besliste stembiljetten per post te aanvaarden tot drie dagen na de verkiezingen, trok het Trump-kamp tot tweemaal toe naar het federale Hooggerechtshof, maar het ving bot. Enkele conservatieve rechters van het Hooggerechtshof lieten wel verstaan dat ze de klacht eventueel zouden behandelen als die beslissend zou zijn voor het verkiezingsresultaat. In zo’n geval kun je hetzelfde scenario krijgen als in 2000, toen het Hooggerechtshof de presidentsverkiezingen deed uitdraaien op een overwinning van de Republikein George W. Bush op de Democraat Al Gore. Maar met de verkiezingsuitslag zoals we die nu kennen, beoordeel ik die kans als bijna onbestaande.”

Biden heeft voldoende kiesmannen achter zich, maar een absolute zekerheid is dat niet, aldus Frank Albers, docent Amerikaanse cultuur aan de Universiteit Antwerpen. “In achttien van de vijftig deelstaten zijn de kiesmannen vrij om een van beide presidentskandidaten te kiezen op de samenkomst van het kiescollege. Ik denk aan Pennsylvania, dat twintig kiesmannen afvaardigt, en waar de Republikeinen de meerderheid hebben in het deelstaatparlement.” Goossens wijst erop dat zeven kiesmannen hun kar hebben gekeerd in 2016. “Twee gingen voor Hillary Clinton en vijf voor Trump, terwijl dat niet de bedoeling was. Zo’n scenario kan zich vandaag opnieuw afspelen. Maar de kans is klein dat het Biden de overwinning zal kosten. Daarvoor lijkt zijn voorsprong te groot te worden.”

De verschroeide aarde

Donald Trump behoudt zijn volle bevoegdheid als president tot 20 januari. Dat is nog meer dan twee maanden. Matthijs is er gerust in. “Trump kan nog behoorlijk irritant doen en bijvoorbeeld weigeren wetten te ondertekenen. Maar hem kennende zal hij vooral zijn eigen toekomst veiligstellen, door zichzelf gerechtelijke immuniteit te verlenen, wat de grondwet niet verbiedt. Er staat Trump een rist gerechtelijke onderzoeken naar financiële en belastingfraude te wachten.” Het zogenoemde presidentiële pardon geldt alleen voor federale misdrijven, benadrukt Bart Kerremans, hoogleraar internationale politiek aan de KU Leuven en Amerika-specialist. “De zware bankfraude bijvoorbeeld waarvan Trump verdacht wordt in Manhattan, valt onder de bevoegdheid van de deelstaat New York. Voor die zaak kan Trump zichzelf niet pardonneren.”

Trump zal meer doen dan alleen zijn eigen hachje proberen te redden, volgens Albers. “Hij zal nog zo veel mogelijk rechters – niet noodzakelijk competent, maar wel ideologisch betrouwbaar – benoemen aan allerlei federale gerechtshoven. Daar zijn altijd vacatures.” Trump kan ook op allerlei manieren de machtsovergang bemoeilijken, bijvoorbeeld door documenten te versnipperen of harde schijven van computers te wissen in het Witte Huis. Een gevaarlijke tactiek, aldus Kerremans. “De vernietiging van documenten of data kan de wetgeving op de archivering schenden. Daarvan kunnen Trump en zijn medewerkers de rekening gepresenteerd krijgen.”

Trump mag nog de gekste toeren uithalen – de staat van beleg afkondigen en de National Guard ontplooien, of zich letterlijk vastklampen aan zijn bureau in het Oval Office – zijn ambtstermijn verlengen kan hij niet. “De Amerikaanse grondwet heeft de presidentiële termijn vastgelegd op vier jaar”, zegt Goossens. “Op 20 januari op het middaguur is het voor Trump afgelopen, onverbiddelijk.”

Comeback

Wat niet wil zeggen dat Trump braafjes zal terugkeren naar zijn oude leventje in New York, aldus Matthijs. “Hij is verslaafd aan de adoratie en hij heeft een ongelooflijk loyale aanhang. Trump kan mensen op de been brengen. Vergeet niet: hij haalde bijna de helft van de stemmen. Ik kan me gerust voorstellen dat hij zichzelf uitroept tot de leider van de oppositie, om tegen 2024 een nieuwe gooi te doen naar het presidentschap. Hij zal blijven tweeten, bijeenkomsten houden en zo het nieuws beheersen. Velen denken dat Trump een eigen tv-station zal beginnen, met zichzelf in de hoofdrol van een dagelijkse show.”

Ook Kerremans schrijft Trump niet af. “Zijn aanhang is diep en breed, terwijl Biden het knap lastig zal krijgen. De Democraten zijn intern diep verdeeld en hebben bovendien geen meerderheid in de Senaat. Als Trump gezond blijft en niet in de gevangenis belandt, liggen zijn perspectieven niet slecht.” Maar mocht Trump verdwijnen, dan is ook het trumpisme geen lang leven beschoren, volgens Kerremans. “Sommige politici kunnen op erkenning rekenen bij de Trump-aanhang, maar hebben lang niet het charisma van hun grote idool. Zoals de Duitse socioloog Max Weber schreef: charismatisch leiderschap hangt vast aan één persoon. Dat is de sterkte en tegelijk de zwakte van zo’n leiderschap.” Wat niet meer verdwijnt in de Verenigde Staten, is het rechtse populisme, aldus Kerremans. “De Amerikanen waren er alleen wat later mee dan de Europeanen.”

Voor Albers zal Trump deels een raadsel blijven. “Hij is een gepatenteerde leugenaar, maar heeft bij de helft van de Amerikanen een aura van geloofwaardigheid. Dat is een verbijsterende combinatie. Na 230.000 Amerikaanse doden door het coronavirus zegt Trump: ‘Ik ga Obamacare (het programma dat miljoenen Amerikanen aan een ziekteverzekering geholpen heeft, nvdr) afschaffen’, zonder daarvoor electoraal afgestraft te worden. Rationeel is dat niet te vatten.”

Aan het intellectuele niveau van Trumps electoraat zal het niet liggen, aldus Albers. “Dat electoraat bestaat echt niet alleen uit diplomaloze rednecks die hun eigen naam niet kunnen schrijven. Trump kon ook een deel van de middenklasse overtuigen, dankzij zijn belastingverlaging. De voorbije weken hoorde ik van veel Amerikanen dat ze financieel beter af zijn dan vier jaar geleden. Ook veel vrouwen hebben voor Trump gestemd, en almaar meer zwarte Amerikanen. Er moet dus iets anders spelen. Trump heeft het van zijn imago als outsider die ver staat van het politieke establishment in Washington DC. ‘He is one of us’, zeggen de mensen. Dan kom je met veel weg.”