Salamanca

Van de robuuste Romeinse brug over de rivier de Tormes tot de wirwar van hooggelegen straatjes: Salamanca is nog altijd het monumentale stedelijke beeldhouwwerk van eeuwen geleden. En in het jaar 2002 zal de stad weer uit de schaduw van de vergetelheid treden.

Miguel de Unanumo bewonderde deze stad al in het begin van deze eeuw, net als de heilige Theresia van Avila bijna 500 jaar geleden. Salamanca: dat is rondslenteren tussen prachtige gebouwen, de gebakjes proeven van de zwijgende zusters in het klooster van las Dueñas, shoppen in de originele winkel van Flores (Boutique del Torero), verpozen in de liefdestuin van Calixto y Melibea (de helden uit ‘La Celestina’ van Fernando de Rojas) of geamuseerd zitten kijken naar de ingehouden drukte op de Plaza Mayor (16de eeuw), genietend van een paar tapas.

Ga er vooral niet heen voor de musea: het mooiste museum van Salamanca is de stad zelf. De enige uitzondering is misschien de Casa de Miguel de Unanumo (1864-1936), waar deze schrijver woonde toen hij rector was van de universiteit, een huis dat zeker de interesse zal wekken van literatuurminnaars en aanhangers van het progressieve humanisme.

In 1988 werd Salamanca door de Unesco opgenomen in het Erfgoed van de Mensheid; de intense intellectuele en culturele activiteit van de stad zal crescendo blijven gaan tot het jaar 2002, wanneer Salamanca samen met Brugge Culturele Hoofdstad van Europa wordt.

Salamanca is een van de mooiste steden van het Spanje van eertijds. De moeilijke bereikbaarheid van deze provinciehoofdstad (in de autonome regio Castilla y León) bood ook bescherming tegen de onbezonnen anarchie van goedkope versieringen, zoals we die vaak aantreffen in steden met een indrukwekkend verleden maar ook met een deerniswekkend uitzicht.

De universiteiten van Salamanca, met name de Clerecia (1617) (6) tegenover de beroemde Casa de las Conchas (begin 16de eeuw) en de Universidad, de eerste Spaanse universiteit (opgericht in 1218), zijn prachtige bouwwerken. De ingang van de Universidad is gebouwd in wonderlijk verfijnde plateresco-stijl (Spaanse renaissance). Toeristen gaan er op zoek naar een kikker die op een doodshoofd zit, net zoals studenten altijd gedaan hebben: wie erin slaagde dit detail te vinden (een naald in een hooiberg), kon hopen op een goed resultaat bij de examens.

Dankzij de aanwezigheid van 40.000 Spaanse en buitenlandse studenten is Salamanca een bruisende stad met moderne opvattingen, waar echter evenzeer respect bestaat voor de traditie en het behoud van de historische identiteit. Zo koestert men nog altijd de legende van de Cueva de Salamanca, die vertelt dat de duivel in eigen persoon les kwam geven aan de studenten. Men weigert moderne reclame en opschriften: de bevolking wordt geïnformeerd in typische okerkleurige lettertekens in de trant van de oude victorias(8), die op de muren werden aangebracht met stierenbloed. Men bereidt nog altijd gerechten volgens voorouderlijke recepten; men gaat prat op de intellectuele kennis die al sinds eeuwen in de universiteiten wordt doorgegeven, enzovoort.

In deze stad is de architectuur een lust voor het oog, met schitterende voorbeelden van romaanse en gotische stijl, renaissance, plateresco (een typisch Spaanse stijl, minutieus uitgewerkt zoals zilverwerk; plata = zilver), barok en zelfs art nouveau met de Casa Lis (die heel wat beter gerestaureerd zou moeten worden). De meest waardevolle beeldende kunstwerken schitteren echter door afwezigheid, toch zeker in de openbare gebouwen.

Er wordt gezegd dat het paleis van de hertogin van Alva (een rechtstreekse afstammelinge van de hertog met dezelfde naam die de graven Egmont en Hoorne liet terechtstellen in Brussel in de 16de eeuw) een kunstverzameling herbergt die de grootste musea ter wereld groen zou doen uitslaan van jaloezie. Maar dit enorme Palacio de Monterrey wordt door geen mens meer bezocht. Het werd gebouwd in de 16de eeuw en is, zoals vele andere gebouwen in de stad, opgetrokken in piedra franca uit de steengroeven van Villamayor: een steensoort die buitengewoon geschikt is voor fijn beeldhouwwerk.

Wie de ‘onzichtbaarheid’ van al die kunstwerken betreurt, kan zich troosten met de aanblik van een weinig bekend meesterwerk van Jusepe de Ribera, ‘La Purísima’ (1635), in de kerk van las Agustinas tegenover het Palacio de Monterrey. Het gaat hier zonder twijfel om het meest gewaardeerde schilderij van de hele stad. Echte kunstliefhebers zullen zeker ook gaan kijken naar een vergeten fresco op het plafond van de koepel in de Escuelas Menores van het Museo Universitario vlakbij: ‘Cielo de Salamanca’ (9), toegeschreven aan Fernando Gallego (16de eeuw).

Eigenlijk is geen enkel museum in Salamanca de verplaatsing waard – vooral wanneer men het aanbod vergelijkt met dat van andere steden. Voor de historici: in 1936-’37 logeerde Generalissimo Franco in het huidige Museo Diocesano, en in een gebouw naast het museum Casa Lis vindt men de kostbare archieven over de Spaanse Burgeroorlog.

De kerken en kloosters bevatten veel meer schatten en bezienswaardigheden dan de musea van Salamanca. En er zijn er veel.

In Salamanca werd de eerste kerk gebouwd ter nagedachtenis van Thomas Becket, de aartsbisschop van Canterbury die in 1170 werd vermoord. Dit gebeurde al in 1175; de bouwheren waren de broer van de heilige en een Engelse vriend van hem.

In het klooster van de contemplatieve dominicanessen van las Dueñas (16de eeuw) vinden we een uniek voorbeeld van een vijfhoekige kloostergang die een adembenemend uitzicht biedt over de heuvels van de stad. Hier verblijven de nonnetjes achter stevige tralies; twee van hen (de enigen die mogen praten) verkopen van 10u.30 tot 13 uur lekkernijen zoals amargillo, pasta casera en bocadito de cabello de ángel y mazapán, die door hun medezusters werden klaargemaakt.

Niet ver vandaar prijkt de indrukwekkende voorgevel in plateresco-stijl van het dominicanenklooster van San Esteban(10). Dit gebouw, waar de heilige Theresia kwam biechten, staat open voor het publiek. Ooit woonden hier 500 dominicanen; nu zijn er dat nog 60. Het klooster herbergt een enorme bibliotheek met meer dan 100.000 boeken die er sinds de 13de eeuw bewaard worden. Hier bevindt zich ook de kloostergang van Columbus, waar een deel van de film ‘1492’ werd opgenomen met Gérard Depardieu; deze acteur logeerde toen in het prachtige Palacio de Castellanos aan de overkant, het meest prestigieuze viersterrenhotel van de stad.

Het klooster van las Claras is een verbijsterend staaltje van hoogstaand restauratiewerk. Mis zeker niet het geleid bezoek langs waardevolle fresco’s uit de 14de eeuw en zelfs tussen het oude 14de-eeuwse en het nieuwe 18de-eeuwse plafond van de kapel.

De kerk van las Esclavas de la Santissima Vera Cruz (naast het park San Francisco), vergeten door de gidsen, biedt een mystiek schouwspel: de eeuwige aanbidding van het Heilig Sacrament door slotzusters met witte sluiers die elkaar om de twee uur aflossen, dag en nacht, zonder ooit hun gezicht naar het aanwezige publiek te mogen keren.

Aan de andere kant van het park vinden we een franciscanenkerk, en daarnaast de woning van deze kapucijnen. Met wat geluk wordt men er binnengelaten voor een bezoek aan de (anders ontoegankelijke) romantische ruïnes en de charmante binnentuin van een oude kerk die zelfs de inwoners van Salamanca onbekend is.

Alleen al over de twee naast elkaar gelegen kathedralen (5) van de stad zou men een dik boek kunnen schrijven. De bouw van de Catedral Vieja werd in de 12de eeuw aangevat (in Romaanse stijl), die van de Catedral Nueva in 1513. Dit is een van de laatste bouwwerken uit de gotische periode die in Europa werden opgericht. Tijdens een recente restauratie heeft Miguel Romero in de puerta de Ramos het beeldje van een astronaut toegevoegd om voor het nageslacht duidelijk te maken in welke periode de restauratie gebeurde…

Uitstekende gidsen verzorgen boeiende geleide bezoeken aan deze twee kathedralen. We blijven even staan in de kapel van de heilige Barbara, waar de geleerde bisschop Lucero Solis(2) begraven ligt. Tot in 1843 kwamen de universiteitsstudenten hier examens afleggen, met hun voeten rustend op die van het liggende beeld van de dode bisschop: ze geloofden immers dat hij hen dan zou helpen om de juiste antwoorden te geven…

Na dit alles gaat er niets boven een glaasje op een terras van de Plaza Mayor (4), of wat verpozing in de natuur langs de rivier de Tormes. Dit was het toneel waar de avonturen van de schelmenroman ‘Lazarillo de Tormes’ zich afspeelden, bij de Romeinse brug (7) uit de eerste eeuw van onze jaartelling. Langs deze rivier zitten ook tal van verliefde paartjes (3) elkaar het hof te maken, zoals dat bij ons vrijwel niet meer gebeurt.

TEKST: SERGE VANMAERCKE