Rivalen van VS azen op zwaktes van ‘enige supermacht’

Van de Perzische Golf tot de Zuid-Chinese Zee wordt de veiligheid van de wereld geschraagd door de Amerikaanse militaire macht. In 2014 rijzen twijfels over de bereidheid van de VS om de rol van politieagent van de wereld te spelen. China en Rusland staan klaar om die leemte te vullen.

De crisis in Syrië bracht de Amerikaanse tegenzin om weer betrokken te worden bij een militaire interventie aan de oppervlakte. Het ging niet alleen om de aarzeling waarmee Barack Obama de kwestie van strafexpedities tegen het regime van Bashar Assad benaderde. Het ging er ook over dat het Congres nog sceptischer stond tegenover militaire actie dan het Witte Huis, en dat de bevolking categorisch tegen was.

In die omstandigheden benaderen de VS alle buitenlandse tussenkomsten, en vooral in het Midden-Oosten, met de grootste omzichtigheid. De belangrijkste reden daarvoor is de oorlogsmoeheid na twaalf jaar strijd in Afghanistan en Irak. Obama wil zich concentreren op ‘nationbuilding’ in eigen huis.

De economische problemen hebben die neo-isolationistische houding nog versterkt. De Verenigde Staten hebben al zwaar bespaard op hun defensiebudget en dat laat zich in de loop van het volgende decennium voelen. Die trend wordt in 2014 bevestigd als het ministerie van Defensie zijn vierjaarlijkse Defence Review uitbrengt.

De Verenigde Staten waren sinds de jaren tachtig van de negentiende eeuw de grootste economie ter wereld. Het duurt niet lang meer – tegen 2020 volgens The Economist – of China eist die titel voor zich op. Sommige Amerikaanse strategen hebben aangevoerd dat de VS moeten reageren op de opkomst van de rest door langs diplomatieke en militaire kanalen duidelijk te maken dat ze niet van plan zijn hun wereldomvattende leiderschap op te geven, zeker aan China. Maar het Syrische drama, gekoppeld aan de uitspraken van de president over nationbuilding, stuurt een veel dubbelzinniger boodschap uit.

De grote vraag is in hoeverre de rivalen van de VS in 2014 besluiten de ‘enige supermacht’ op de proef te stellen. De internationale krijgsmacht, waarvan de VS met gemak het grootste deel vormen, rondt in 2014 de terugtrekking uit Afghanistan af. Het risico bestaat dat in de nasleep de opstandige taliban militaire winst boeken. Om het met de woorden te zeggen die Henry Kissinger gebruikte toen de Vietnam-oorlog ten einde liep, hopen de Verenigde Staten op een ‘treffelijk interval’ tussen de terugtrekking uit Afghanistan en de eventueel daaropvolgende desintegratie van het politieke systeem dat werd achtergelaten.

China geeft niet toe

In het Midden-Oosten pogen de Verenigde Staten met diplomatieke middelen invloed uit te oefenen. Ze sturen aan op een politieke oplossing in Syrië en onderzoeken of de nieuwe Iraanse president, Hassan Rohani, te vinden is voor een nucleair akkoord. De invloed van de VS lijdt onder de perceptie dat hun militaire macht van de tafel is. De officiële lijn blijft dat alle opties opengehouden worden om het nucleaire programma van Iran te fnuiken, maar de Iraniërs kunnen evengoed tot het besluit komen dat de dreiging van een Amerikaanse aanval afneemt. Het land blijft zich zorgen maken over de toenemende efficiëntie van de economische boycot en de kans op Israëlische luchtaanvallen.

Buiten het Midden-Oosten blijven China en Rusland de belangrijkste geopolitieke rivalen van de VS. Beide putten moed uit de aanwijzingen dat de Amerikaanse rode lijnen vervagen. China zou een nog meer confronterende houding tegenover Japan kunnen aannemen in het gevaarlijke dispuut over de onbewoonde eilanden in de Oost-Chinese Zee waarop ze allebei aanspraak maken. De Chinese regering, die een alsmaar hardere lijn volgt in de territoriale geschillen met haar buren, geeft in 2014 geen duimbreed toe.

Ook het Rusland van Vladimir Poetin beweegt zich met toenemend vertrouwen op het wereldtoneel. Rusland is vastbesloten weer een invloedssfeer te creëren in de vroegere Sovjet-Unie en het Midden-Oosten. Buren die het Kremlin mishagen, waaronder Georgië en Oekraïne, worden in het komende jaar nog meer onder druk gezet. Poetin wil ook voortbouwen op zijn bedreven diplomatie tijdens de Syrische crisis en wel met twee bedoelingen: de internationale weerstand tegen de ontplooiing van Amerikaanse militaire macht aanmoedigen en voor Rusland een centrale rol verzekeren in de wereldpolitiek.

Al die ontwikkelingen wijzen op een riskanter politiek wereldtoneel in 2014. De Verenigde Staten, die beschermd worden door twee oceanen, zijn relatief afgeschermd voor die risico’s. Het is elders in de wereld dat het nieuwe veiligheidsklimaat op de proef gesteld wordt.

Gideon Rachman (chef columnist buitenlandse zaken van de Financial Times)