Reis naar Constantinopel

Constantinopel heeft het Westen altijd betoverd. Een tentoonstelling roept de sfeer van vroeger op en brengt de charmes van de Orient-Express weer tot leven.

In 1860 schreef de hertog van Brabant, de latere Leopold II, dat het oude Turkije troonsafstand deed voor Europa zonder evenwel ook de moed te hebben om het verleden te begraven. Maar werd dit strenge oordeel niet ingegeven door de ambities van de prins, die niets meer en niets minder wou dan het in verval geraakte ottomaanse rijk te verbrokkelen en België een hoofdrol in het concert der naties toe te bedelen ? Het dagboek dat Leopold bijhield tijdens zijn verblijf in Constantinopel, waar hij onderhandelde over grondgebieden van Cyprus en Heraklion, is hoe dan ook een verhelderend getuigenis van deze rol. De uitgave van dat dagboek werd verfraaid met een fotoreportage van de Fransman Ferrier (1857), en vormt zo een perfecte aanvulling bij de tentoonstelling rond hetzelfde thema die momenteel in de zetel van de ASLK te bezichtigen is.

Belgen hebben de hand gehad in de (ondanks alles rond 1880 relatief bescheiden) toevloed van toeristen naar Constantinopel, het oude Byzantium : het was de Luikse ingenieur Georges Nagelmackers die de roemrijke luxetrein Orient-Express op de sporen zette. Op de tentoonstelling kan men de minutieus nagebouwde cabines van de slaapwagons bewonderen, met hun glaspanelen getekend Lalique , evenals een ruime keuze Vuitton-bagage. Deze trein was voorbehouden voor de happy few. Wat kwamen de ‘turkomanen’ in Istanboel doen ? De Turkse waterpijp, de kif of een Matossian-sigaret roken ? Een paar uur in de Turkse baden vertoeven, naar de derwisjen kijken, of in buurten van twijfelachtig allooi naar buikdanseressen loeren ? Of kwamen ze zich wentelen in het oriëntalisme, dat met zijn tapijten, geciseleerde schalen en Turkse mokka’s furore maakt in de herenhuizen van de Europese hoofdsteden ? De Bosporus was de draaischijf op het geostrategische schaakbord. Hij vormde het gewelddadige en behekste decor voor talrijke politie- en spionage-intriges van o.a. Joseph Kessel, Jan Fleming en Agatha Christie. Talrijke ontwerpers van affiches, tekenaars en fotografen die de Europeanen ertoe moesten aanzetten om met de Orient-Express te reizen, hebben op deze ambiguë betovering van het Ottomaanse ‘dolce far niente’ ingespeeld. De tentoonstelling en de catalogus met talrijke bijdragen van specialisten, tonen hoe de mythe van Constantinopel aansluit bij een wat kitscherig operadecor.

Alain Delaunois

Reis naar Constantinopel, ASLK-Galerij, Kreupelstraat, 1000 Brussel.Tot 1 februari. Open van 10 tot 18 uur. Tel.(02)228.71.68. Leopold van België, Reis naar Constantinopel (1860), 174 blz. geïll. Uitg. Complexe, 1775 frank.

Vuitton reiskoffer voor de ottomaanse sultan Abdul-Hamid II (1842-1918).

Affiche van Jean d’Ylen voor de Matossian-sigaretten, 1921.