Redt FN de democratie?

Momenteel toert een Belgisch observatieteam door Nepal. Het onderzoekt of FN 5500 FN-mitrailleurs kan leveren. Trends bezocht de bedreigde democratie aan de vooravond van een machtsgreep. Redden de Waalse wapens er de democratie? Of steunen ze de staatsgreep van de ‘goed menende dictator’, koning Gyanendra?Kathmandu (Nepal).

Kathmandu (Nepal).

De regering- Verhofstadt kent haar tweede wapencrisis. Het zomercompromis om de 5500 FN-mitrailleurs pas te leveren ná de Nepalese verkiezingen – toen nog gepland op 13 november – is inmiddels onuitvoerbaar. De Nepalese koning Gyanendra heeft immers verleden week eerste minister Deuba aan de deur gezet. De verkiezingen worden voor onbepaalde tijd uitgesteld. Een interim-regering van grote partijen en de koning moeten het land besturen met het oog op het herstel van de vrede, de onderhandelingen met de maoïsten en de organisatie van de stembusgang. Welke rol speelt FN in dit scenario?

“Democratie is niet in gevaar, integendeel”

De meerderheid van de 25 miljoen Nepalezen hoopt dat de koning, voor hen de reïncarnatie van de hindoegod Vishnu (‘de beschermer van het universum’), orde schept in het chaotische land. Spontane demonstraties voor het paleis en elders steunden zijn optreden.

“De mensen geloofden euforisch in de kansen van de democratie, na een volksopstand in 1990,” schetst Marich Man Singh, eerste minister tussen 1986 en 1990. “De hoop werd aan diggelen geslagen. De bevolking wil vandaag dat een goed menende dictator de corruptie en onveiligheid beëindigt.” Eenzelfde geluid horen we bij Surendra Phuial, politiek redacteur van het onafhankelijke The Kathmandu Post. “Nepalezen voelen dit niet aan als een staatsgreep. Wel een stap in de richting van het herstel van law and order.”

PC Lohani, gewezen minister van Buitenlandse Zaken en een leidsman van de centrumrechtse RPP (Rastriya Prajatantra Party) wijst op een paradox: door de regering tot ontslag te dwingen, versterkt de koning de democratie. De verwijderde premier Deuba was onlangs immers al uit zijn eigen Congrespartij verbannen, zodat zijn plan om één jaar verder te regeren zonder parlement (ontbonden met het oog op de verkiezingen) “een democratie onwaardig” zou zijn.

“Een interim-regering bestaande uit grote partijen heeft meer legitimiteit,” poneert Lohani. “Er zijn meer checks and balances dan onder Deuba, die de verkiezingen niet langer kan manipuleren. Ik verwacht die in minder dan een jaar. De democratie is niet in gevaar, integendeel.”

Gewezen premier Singh schaart zich achter het uitstel van de verkiezingen, die in de huidige omstandigheden immers “een farce” zouden zijn. “Maoïstische eenheden beheersen één derde van Nepal en maken een eerlijke verkiezingsstrijd onmogelijk. De regering-Deuba had de veiligheidsmaatregelen kunnen implementeren in gebieden waar zij sterk stond en vooral bescherming kunnen bieden aan de bureaucraten en politiemensen die uit haar hand aten.”

KP Sharma Oli, lid van het partijbestuur van de CPN (UML) – de Communistische Partij van Nepal (Unie van Marxistisch-Leninisten) – wenst ook snel verkiezingen. Hij wil zijn partijkaders echter niet voor de leeuwen gooien. “Onze militanten lopen tijdens een campagne het risico dat hun hoofd wordt afgehakt door maoïstische moordenaars. Letterlijk. De weggestuurde regering was niet in staat ze te beschermen. Wel betreur ik, hoewel ik monarchist ben, het optreden van de koning. Het schept in binnen- en buitenland verwarring over de staat van onze democratie. Toch kan een interim-regering de weg vrijmaken voor de verkiezingen.”

“Overheidsopdrachten onmogelijk zonder smeergeld”

Nepal is een prille democratie. De vorige vorst (verleden jaar in zijn paleis vermoord door zijn eigen zoon, die ook het leven liet) maakte na de rellen in 1990 van de ene dag op de andere een einde aan de deels door hem samengestelde Panchayat, de raad die het land bestuurde.

De volgende jaren volgde een politieke chaos: elf regeringen, negen eerste ministers, de afscheuring van partijen en dubieuze verkiezingspraktijken… De inzet van het politieke gekrakeel? “De greep in de staatskas,” weet Bhaskar Sharma, chef economie van Kantipur, de grootste Nepalese krant en kritisch voor alle partijen. “Rond de partijfracties zwermt een hofhouding van getrouwen, die lokale verantwoordelijken en kiezers tevreden moeten stemmen. In Nepal is een grote overheidsopdracht onmogelijk zonder steekpenningen.”

Net daarom acht Sharma het FN-wapencontract van 25 miljoen euro onmogelijk zonder smeergeld. “De besluitvorming verliep allesbehalve transparant,” weet hij. “Iemand heeft dit contract netjes geregeld.” De eerste shortlist voor de vervanging van de aftandse SLR-machinegeweren van het Nepalese leger werd in november 2001 bekendgemaakt: FN Herstal, Heckler und Koch, Daewoo K2 en Colt. FN haalde de opdracht van 5500 mitrailleurs binnen, nadat de Duitsers om politieke redenen afhaakten. Het order – goed voor 15% van de toekomstige militaire productie van de Waalse fabriek – maakt volgens FN-topman Philippe Tenneson ‘het verschil uit tussen winst of verlies’ van zijn bedrijf, waarvoor de hoofdaandeelhouder (het Waals Gewest) momenteel een overnemer zoekt.

Volgens FN-woordvoerder Robert Sauvage is het contract het resultaat van “ons performante commerciële netwerk met wereldwijde vertakkingen”. Trends vernam van een lokale zakenman die bij het establishment aanleunt “dat FN het contract kon binnenrijven via een tussenpersoon die financiële betrekkingen onderhoudt met de politieke top”. Nepalese kranten wezen in dat verband naar de schoonzoon van gewezen eerste minister Deuba. Journalist Sharma, voorzichtig: “Er waren geruchten over corruptie, maar bewijzen konden we nooit vinden.” FN-woordvoerder Robert Sauvage is formeel: “In ons 133-jarige bestaan hebben we nooit iemand omgekocht bij een wapenlevering. Dus ook niet in Nepal. Wij kregen het contract omdat we de beste producten leveren, zo eenvoudig is dat.”

Betuttelend België?

Nochtans krijgt de Belgische beslissing om te leveren ná de verkiezingen bijval van de communistische topman Radha Krishna Mainali (UML). “Deuba en zijn kliek zouden het eraan verbonden smeergeld gebruikt hebben om hun verkiezingskas te spekken,” redeneert hij. “Zodra de interim-regering binnenkort op poten staat, kunnen de wapens best niet in de Belgische fabriek blijven. De veiligheidstroepen vechten vandaag met tuig dat amper een bereik heeft en behoorlijk hapert tegen rebellen die met de modernste machines werden bevoorraad ( nvdr – waarschijnlijk door ‘bevriende groepen’ uit India en Sri Lanka ).”

Zijn politieke tegenstander PC Lohani is minder vriendelijk. Hij noemt het uitstel van de levering “een schande, die onze eer aantast”. Immers: “Wereldwijd vraagt Nepal ontwikkelingssteun. Elk land, elke niet-gouvernementele organisatie stelt dikwijls onredelijke eisen bij de totstandkoming van hulp. Nu betreedt ons land de wapenmarkt om goederen te kopen met harde cash, en zelfs dan worden betuttelende voorwaarden gesteld. Net of België het monopolie heeft inzake wapens! Geen probleem, hoor. Bevriende naties, zoals China en de VS, helpen ons leger graag te moderniseren. Eigenlijk verwijt ik de regering-Deuba dat ze is gaan platliggen voor de Belgen. Nepal had FN gewoon de deur moeten wijzen.”

Het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en andere democratieën leveren al technische bijstand in de strijd. Ook Rusland verklaarde verleden week dat het Nepal steunt in zijn “anti-extremistische maatregelen”. Niet toevallig verbleef in het hotel in Kathmandu waar wij logeerden, ook de top van het Chinese Volksleger. Mainali, ook voorzitter van de Vereniging Nepal-China, legt uit: “De Chinese kameraden zijn geschokt doordat de Nepalese maoïsten de naam van hun stichter Mao Tse Tung misbruiken. Ik weet dat we op onze noordelijke buur mogen rekenen – politiek, militair, financieel – om de onrust te bevechten.”

“Alleen illegale activiteiten genereren winst”

Dat de meeste Nepalezen corruptie vermoeden bij het FN-contract is logisch, omdat hun staat nu eenmaal zo functioneert. De EU stelt in haar ‘Report of the EC Conflict Prevention Assessment Mission’ dat corruptie “inherent deel uitmaakt van de Nepalese maatschappij.”

Ondernemers moeten het spel meespelen. Neem bijvoorbeeld Ravi Bhakta Shrestha, de voorzitter van de Federatie van de Nepalese Kamers van Koophandel en Nijverheid. Hoewel hij een prominente plaats inneemt in de strijd tegen de corruptie, stelt hij vast: “Politici kunnen niet zonder de bedrijfsleiders, omdat het de ondernemers zijn die hun herverkiezing financieren. Wij, bedrijfsleiders, zijn pas succesvol als we met steekpenningen de administratie en de politiek smeren. Wij het spel niet meespeelt, verliest zijn greep op de kiezer, als politicus, of gaat ten onder, als bedrijf. Alleen illegale activiteiten genereren winst. Legale bedrijven kennen ellende.”

Niet iedereen gaat hiermee akkoord. Willem Bakker van het Brasschaatse Telkon Telecommunications werkt momenteel aan de uitbouw van een rudimentair telecomnetwerk voor West-Nepal, een contract van 5 miljoen euro. Hij getuigt: “Nepal is echt niet corrupter dan andere landen. Met correcte lokale partners, die het dossier opvolgen, kan je hier ernstig werk leveren. Binnen enkele weken hoop ik het contract te tekenen. We ontsluiten hele rurale gebieden voor de buitenwereld. Mijn geweten is zuiver.”

Minder zuiver lijkt het geweten van de gewezen minister van Telecommunicatie, die verleden zaterdag onder huisarrest werd geplaatst door de CIAA, net als twee andere ex-leden van de Deuba-regering. In augustus deed deze Commission for the Investigation of Abuse of Authority een veelbesproken nachtelijke raid bij 22 topambtenaren van Financiën, de achillespees van de staatskas omdat belastingen niet betaald, maar ‘geregeld’ worden.

“U zult nog van ons horen,” zegt de energieke CIAA-voorzitter Surya Nath upadhyay, een brahmaan uit de betere kaste, die naar verluidt wordt gepatroneerd door koning Gyanendra. “We zullen de gearresteerden overtuigen om hun opdrachtgevers op hogere niveaus bekend te maken. Dit is het begin van een massale campagne. Zo ruimen we baan voor correcte politici, die de democratie niet alleen formeel, maar ook inhoudelijk belichamen.”

PC Lohani: “Als de CIAA erin slaagt om de corruptie tot een redelijk niveau in te dijken, neemt ze de voedingsbodem weg voor antidemocratische krachten zoals de maoïsten.”

Geen geloof in de democratie

De zogenaamde Maobadi haalden in 1991 negen zetels in het parlement. De partij stond sterk in het westen van Nepal. Mensenrechtenorganisaties meldden in de eerste helft van de jaren negentig dat veiligheidstroepen de bevolking intimideerden, inwoners deden verdwijnen en regelrechte moordpartijen organiseerden om de maoïsten te bestrijden. De mensenrechtenorganisatie Insec bestempelde de situatie in die periode als “regelrecht staatsterrorisme”. Zelfs het hoofd van de politie gaf toe dat zijn veiligheidsdiensten de voorbije jaren nog “onschuldige mensen doodden en gewone mensen discrimineerden op basis van hun sociale achtergrond”. Ook Amnesty International spreekt in ‘Nepal, a spiralling human rights crisis’ over systematische mensenrechtenschendingen, zowel aan de kant van de autoriteiten als van de maoïsten.

Volgens Deepak Thapa, medeauteur van ‘State of Nepal’ (Himal Books) waren de hoofdstedelijke intellectuelen, de mensenrechtenactivisten en de media amper op de hoogte van de repressie in de westelijke heuvels. “Zij keken de andere kant op, terwijl de bevolking van het systeem vervreemdde,” stelt hij bitter vast. Volgens hem was de repressie de voedingsbodem van de ‘volksoorlog’ die de maobadi in 1996 startten.

Met succes, meldt de Vlaamse Jo Sherpa-Logghe, die in Nepal al twintig jaar een vijfhonderdkoppige toeristische onderneming leidt. “Bij de start van de campagne haalde de lokale bevolking de maoïsten binnen als helden die haar gingen redden van verpaupering en uitbuiting,” zegt ze. “Ze zijn in de heuvels de feitelijke regering omdat de overheid afwezig blijft.”

Niet dat de zakenvrouw, wier Asian Airlines twee helikopters verloor in het strijdgewoel, vandaag sympathie heeft voor de maobadi. Zij bestempelt de situatie in het westen van het land als “pure terreur”. “Dit is geen strijd van het ene volk tegen het andere, of van een politieke stroming tegen opponenten. De maoïsten zijn een geïsoleerd groepje plunderaars, die de lokale bevolking chanteren. Die heeft geen andere optie dan volgzaam te zijn, omdat ze anders omkomt van honger of wordt vermoord.”

De vooruitgang getorpedeerd

Logghe verwijst naar de recente ‘palmares’ van de naar schatting 5000 gewapende maobadi en hun 15.000 medestrijders. Nadat de regering einde augustus de noodtoestand had afgekondigd, brak het geweld – waarbij inmiddels 5500 mensen het leven lieten – opnieuw los. De maoïsten hebben het gemunt op de rurale basisinfrastructuur. Krachtcentrales, vliegvelden, voedselkonvooien, telecominfrastructuur en wegen moeten eraan geloven.

“Mijn grote vrees is dat onze apparatuur wordt gebombardeerd door de terroristen,” aldus Bakker. “Het doet pijn dat een marginaal deel van de bevolking de vooruitgang van een land letterlijk torpedeert.”

Ook het eens succesvolle toerisme moet eraan geloven. Logghe: “De toeristen blijven weg, zeker in de gebieden buiten de hoofdstad, waar de maoïsten sterk staan. De voorbije drie jaar zagen we de omzet met 70% naar beneden duikelen. Vooral jonge zelfstandige ondernemers zien zwarte sneeuw.”

Zelfs scholen vormen een doelwit van de maobadi. “Leraars worden verplicht hun leerlingen af te staan, zodat die kunnen participeren in de gewapende strijd,” schetst redacteur Sharma. “Op verzet volgt de dood.” Verleden week werden nog bommen geplaatst in een hoofdstedelijke privé-school, volgens een mededeling van de rebellen omdat het inschrijvingsgeld te hoog was.

“De eerste doelstelling van de maoïsten is de ontwrichting van het land,” schetst de communist Radha Krishna Mainali. “Bij gebrek aan democratische legitimiteit, opteren ze voor de gewapende strijd.”

De gevolgen zijn desastreus voor Nepal, dat met een bruto nationaal product (BNP) per capita van 230 euro tot de armste landen in de wereld behoort. Terwijl het vorig jaar een groei kende van 5%, stevent het BNP dit jaar af op een daling. “Het toerisme is van de kaart geveegd, industriëlen worden bedreigd, transportmogelijkheden verdwijnen, er heerst een voedseltekort, de werkloosheid verlamt de bevolking en de export daalde voor het eerst in achttien jaar,” somt de ondernemer Shrestha op.

Zijn organisatie keurde dan ook de recente maatregelen van de vorst goed, omdat die stabiliteit brengen in het land. “Onze bedrijven hebben nog nooit zo’n crisis gekend, die bovendien gelijkloopt met een algemene malaise in de Aziatische regio. De democratie kan alleen gered worden als de economie de fundamenten kan leggen.”

Gewezen minister Lohani stelt dat alleen een sterke regering, gesteund door parate veiligheidsdiensten, de maoïsten kan counteren. “Deuba kon dat niet. Een interim-regering wel, want zij vertegenwoordigt alle democratische partijen als één man tegenover een kleine minderheid. We moeten luisteren naar de rechtmatige eisen van de maoïsten, zoals hun strijd tegen de corruptie en de aandacht voor lokale autonomie. Zodra een krachtdadige regering de maoïsten desnoods met de wapens aan tafel dwingt, zijn de verkiezingen een kwestie van maanden.”

Hans Brockmans [{ssquf}], hans.brockmans@trends.be

Het rapport van Amnesty International – ‘Nepal, a spiralling human rights crisis’ – en het ‘Report of the EC Conflict Prevention Assessment Mission’ zijn in PDF beschikbaar op de Trends- website.

De gewezen premier: “De bevolking wil vandaag dat een goed menende dictator de corruptie en onveiligheid beëindigt.”

De zakenman: “Ondernemers zijn pas succesvol als ze met steekpenningen de administratie en de politiek smeren.”

De politicus: “Nepal had FN gewoon de deur moeten wijzen.”