Psychopaten & maatpak?

Vijf jaar geleden zag de Ieperse spraakverwerker Lernout & Hauspie (L&H) het zand onder zijn voeten wegzakken door een niet aflatende tsoenami van kritische artikels in The Wall Street Journal. Eind dit jaar komt het onderzoek tegen de toplui van dit bedrijf – die worden verdacht van schriftvervalsing, vervalsing van de jaarrekeningen en koersmanipulatie – wellicht in zijn definitieve plooi. Er is de code-Lippens en de (ontwerp)code-Buysse voor deugdelijk bestuur. Zijn we nu beter bestand tegen een nieuw L&H?

Een recente studie van de Nederlandse academicus Kees Cools in deze Trends (zie blz. 64) behoedt u voor al te grote blindheid. In deze kolommen werd de stelling al eens verdedigd: initieel heeft boekhoudkundige fraude niets te maken met oneerlijkheid. Zij kan net zo goed wortel schieten en welig tieren in een bepaald type van bedrijfsomgeving, waar het management de reputatie heeft onkreukbaar en integer te zijn.

Het loopt echter fout wanneer het ego en de psyche van de bedrijfsleiding in het geding zijn. Onderzoek bij een 25-tal recente bedrijfsfraudes gaat in dezelfde richting. “De drang naar groei leidt er soms toe dat CEO’s – voor er sprake is van fraude – onverantwoorde risico’s nemen. De CEO gelooft stilaan in zijn eigen sprookjes. En om scherpe prognoses te halen, neemt hij grotere risico’s,” stelt Cools vast.

Gevolg. De interne druk stijgt, er hangt een agressief cijferfetisjisme in het bedrijf, de boodschap wordt impliciet verspreid dat ‘mislukken’ niet zal worden getolereerd. En gekruid met wat machocultuur en een uitgesproken narcisme van de CEO, leidt dit tot het scenario voor een potentiële fraude. “Zonder de narcistische drang naar zelfbevestiging blijf je een subtopper, maar hetzelfde narcisme kan een onderneming naar de afgrond drijven,” zegt Kees Cools.

Zodra het management aan het personeel – hoe subtiel ook – de boodschap meegeeft dat het oké is om in het kader van de bedrijfsbelangen de waarheid te camoufleren, is de geest uit de fles. Er treedt ook een – wat vakspecialisten noemen – psychodynamiek van het bedrog op. Er zijn inderdaad parallellen tussen L&H en andere affaires zoals Ahold, Enron en Parmalat. De beleggers in L&H en Ahold hadden er alle belang bij om hun wensen op winst vervuld te zien. Jo Lernout, Pol Hauspie en Cees van der Hoeven (Ahold) zelf hadden er alle belang bij dat vertrouwen niet te beschamen. En analisten baseerden er hun rating op.

Kortom, een subtiele samenzwering van het bedrog. Is daar geen kruid voor deugdelijk bestuur tegen opgewassen? Jawel, al is het maar ten dele. Alle heisa over de verplichte bekendmaking in de code-Lippens van het salaris van de gedelegeerd bestuurder ten spijt, ligt dáár niet de essentie. Wel in de criteria waarop het variabele loonpakket is gebaseerd.

In de code-Lippens staan diverse paragrafen die daarop inzoomen. Overdreven of niet op goede, beleidsmatige criteria gebaseerde omzetbonussen of aandelenoptiepakketten zijn, zo blijkt uit de studie, het smeermiddel van fraude. Maar er spelen ook psychologische – volgens sommigen zelfs freudiaanse – motieven mee, en daar kan een code deugdelijk bestuur moeilijk werkbare remedies tegen ontwikkelen.

Psychopaten in maatpak? En zulke gewetenloze gevallen zou je voornamelijk in functies vinden waar ze anderen kunnen controleren: het bedrijfsleven, de juridische wereld, de politiek en de journalistiek? Misschien. In ieder geval ondergraaft het onze stelling niet: corporate governance is onvoldoende om fraude te voorkomen, maar ook onmisbaar.

PIET DEPUYDT

Deugdelijk bestuur is onvoldoende om fraude te voorkomen, maar ook onmisbaar.