Pret in het park

Disneyland in Parijs kreeg in 1995 800.000 Belgen over de vloer ; de 47 provinciale domeinen in Vlaanderen meer dan 3,5 miljoen. Ooit waren deze duizenden hectaren eigendom van adellijke grootgrondbezitters. Nu bieden ze, zoals dat heet, zachte en actieve recreatie aan Jan Modaal. De domeinen baden in het natuurgroen, hun cijfers in het verliesrood.

Voor de deur ligt een gevarieerd bloemenperk, tien meter naar links een vijver met kasteel en een dierenpark met kwakende eendjes en dartelende herten. Er bestaan minder aangename oorden om een kantoor annex woning te hebben. “Ja,” reageert Marc Van Acker over zijn directeurswoning aan de inkom van het 120 hectare grote Provinciaal Domein van Huizingen, “maar er zijn ook nadelen. De drukte in de zomermaanden maakt het soms heel lastig om wonen, vooral voor mijn vrouw en vier kinderen. Gisteren hebben we 8.000 bezoekers gehad, bij mooi weer kan dat oplopen tot 12.000, zelfs 14.000.”

Sinds de verwerving eind ’95 voor een slordige 32 miljoen frank van het aangrenzende KAJ-terrein (14 hectare) is het provinciedomein Huizingen qua oppervlakte het grootste van de 4 provinciale domeinen van Vlaams-Brabant. “Het is ook één van de oudste,” weet Van Acker. “In 1938 kocht de provincie het domein van baron Vaucan, sinds 1948 is het open voor het publiek.” De grote tuin van toen is nu een recreatiecentrum, dat in 1995 werd bezocht door 420.000 personen, groot en klein.

WEERGEBONDEN.

“420.000 betalende bezoekers,” corrigeert de domeindirecteur zichzelf, “dus zonder degenen die over de draad springen.” Driekwart van de toeristen passeerden aan de (geïnformatizeerde) kassa tussen begin juni en begin september. “De zomer van ’95 was uitzonderlijk goed. Wij functioneren zeer weergebonden. In ’93, toen er in de zomermaanden vooral regen viel, telden we slechts 350.000 bezoekers.” Toch gaat Van Acker er prat op dat het Provinciaal Domein van Huizingen ook in de herfst en ‘s winters heel wat bezoekers trekt. “De natuur is ons visitekaartje. De Blindentuin, aangelegd begin de jaren tachtig, ligt mijn inziens iets te hoog in het park voor mensen die niet goed te been zijn, maar het blijft een unicum. Wandelaars komen ook graag naar de rots- en alpentuin.” En zij kunnen vanaf volgende winter gratis dit Huizingse natuurschoon bewonderen. Vroeger moest een volwassene in de wintermaanden 40 frank inkom betalen, een kind 20 frank. “Mij leek dit een schappelijk bedrag,” zucht Van Acker, die niet ontkent dat de wijziging er gekomen is onder politieke druk en dat hij zo 8 miljoen frank aan inkomsten derft. “Ter compensatie” is het entreegeld in de zomer opgetrokken met 25 %. “Voor 100 frank slechts 50 frank voor een kind kan men hier de ganse dag doorbrengen, wandelen, zwemmen, spelen,… Dit blijft een sociaal aanvaardbaar bedrag,” aldus Van Acker.

Minder sociaal aanvaardbaar zijn de prijzen van de consumpties in het domein : 50 frank voor een blikje Spa, 80 frank voor een ice tea, 180 frank voor twee pannenkoeken met koffie. Van Acker : “De horeca-uitbatingen worden uitbesteed aan de privé en daar gelden de wetten van de vrije concurrentie. Ik verwacht dat zij beter weten dan ik hoe ze hun zaak moeten runnen, ik wens mij daar niet mee te bemoeien. Dit is ook zo in andere provinciedomeinen van Vlaams-Brabant, zoals in de Halve Maan in Diest en het Recreatiecentrum Kessel-Lo.”

Jan Van der Smissen, administratief directeur van alle 20 provinciale domeinen en parken van de provincie Antwerpen, denkt er anders over : “Ik vraag geen exuberante concessieprijzen, maar ik leg wel beperkingen op voor de tarieven. De uitbater moet zijn brood kunnen verdienen, maar zijn etablissement maakt deel uit van het imago van de provincie. Als de (privé-)uitbater slecht tapt, geen service biedt of te duur verkoopt, is dit slecht voor het algemene beeld van de provincie bij de burger.” Én uit marktonderzoek blijkt dat de Antwerpenaren hun provincie vooral, indien niet uitsluitend, kennen via de domeinen, parken en recreatiecentra.

GOEDKOPE CONCESSIES.

“De domeinen bieden sociale recreatie. De multidisciplinaire dimensie van het park, de koppeling van natuur, cultuur, gastronomie, educatie en recreatie lijkt mij essentieel,” aldus Van der Smissen, die er niet voor terugschrikt om concessiehouders op het matje te roepen wanneer die niet werken volgens de normen die hijzelf en Jos Geuens ( SP), de gedeputeerde belast met de provinciale domeinen, hebben vastgelegd. Of zelfs om concessies op te zeggen zoals enkele jaren geleden gebeurde, om sanitaire redenen, voor het restaurant in het park Het Rivierenhof in Deurne.

Veel geld brengen de concessies niet in de lade. Nauwelijks 8 à 9 miljoen frank voor de provincie Antwerpen. In Vlaams-Brabant brachten de verleende concessies in ’95 in het provinciedomein Het Vinne (Zoutleeuw) nauwelijks 144.000 frank op, in Kessel-Lo 200.000 frank, in Huizingen 1,5 miljoen frank en in de Halve Maan 1,75 miljoen. In West-Vlaanderen is er van concessie-inkomsten zelfs amper sprake ; daar wordt wat verdiend via houtverkoop en visverloven. Domein Puyenbroeck in het Oost-Vlaamse Wachtebeke haalde in 1995 1,5 miljoen uit de concessie van het restaurantcomplex.

Lage exploitatie-inkomsten zijn eigen aan alle provinciedomeinen en liggen overal héél wat lager dan de uitgaven. Zwaar verlieslatend zijn ze, deze duizenden hectaren provincie-eigendom. Hoe deficitair precies ? Dat is volgens de Antwerpse domeinen-directeur niet de juiste vraag. Beter is : welk deficit is maatschappelijk draagbaar ? “En dat hangt af van de beleidsmensen,” meent Jan Van der Smissen. “Er zijn significante verschillen op provinciaal vlak. Voor sommigen deert het niet hoe verlieslatend één of alle domeinen zijn, anderen voeren een strikt(er) beleid.”

RECREATIE IS ECONOMIE.

Zo is het een publiek geheim dat het Limburgse Bokrijk het meest gekende van alle provinciedomeinen onder CVP-bestuur tot meer dan 100 miljoen frank in het rood is kunnen gaan. Onder de huidige SP-VU-VLD-coalitie keerde dat tij.

Het domein van Huizingen kostte in 1995 82 miljoen frank, waarvan 71 miljoen personeelskosten en haalde 25,1 miljoen uit entreegelden ; de Halve Maan in Diest was goed voor 34 miljoen kosten en 23 miljoen inkomsten. Voor Puyenbroeck rekent Oost-Vlaanderen dit jaar op 251 miljoen uitgaven en op 43,9 miljoen inkomsten. Voor Het Leen in Eeklo, waar geen toegangsgeld wordt gevraagd, op 34 miljoen uitgaven en 1,1 miljoen inkomsten.

In Limburg is de verantwoordelijkheid voor de provinciale domeinen binnen de bestendige deputatie verdeeld over vier leden. Of zoals iemand van het provinciebestuur (anoniem) zegt : “Zo heeft elke gedeputeerde zijn zomerhuis.” Ook in Vlaams-Brabant delen 3 gedeputeerden de bevoegdheid over 4 provinciale domeinen. Niet zo in Antwerpen, Oost- en West-Vlaanderen. Daar ressorteren alle provinciedomeinen onder één en hetzelfde lid van de bestendige deputatie. In Antwerpen hoort het luik recreatie & parken onder de economische directie thuis, uniek in Vlaanderen.

Toch verzwakt de zuiver politieke invloed op het beleid van de provinciale domeinen. Beheer, gestuurd door economische regels, wordt de standaard, al is rentabiliteit lang niet hét allesoverheersende gegeven.

“In Limburg is, op advies van een extern auditbureau, in 1989 geopteerd voor een verzelfstandigde beheersformule voor Bokrijk, waarbij het domein in concessie werd gegeven aan de para-provinciale vzw Het Domein Bokrijk,” weet Liliane Vansummeren van de Provincie Limburg. Ook werd toen heel even aan privatizering gedacht. De vzw, werkend onder permanent toezicht van de provincie, is bevoegd én verantwoordelijk voor beleid en beheer, concept, organisatie en marketing van het domein.

EXTERNE MANAGER.

Oost-Vlaanderen is nog een stap verder gegaan. In april 1995 kreeg het domein Puyenbroeck (500 hectare, waarvan 100 hectare verpachtte grond) een extern manager : Bruggeling Ides Van Damme (33 j.), een marketeer die voordien actief was voor de Britse multinational Thorn EMI en voor Philips. “Tussen april en juni 1996 is het bezoekersaantal met 25 % gestegen en zijn de inkomsten verdubbeld ten opzichte van de vergelijkbare periode in ’95,” lacht Van Damme. “In feite zouden ze op het gouvernement champagne moeten drinken want een stijging van het bezoekersaantal was in de laatste tien jaar niet meer genoteerd.”

Puyenbroeck, onder meer tien vijvers, een bloemenpark van 23 ha en een zoo met 600 dieren rijk, is al jaren én uithangbord én zorgenkind van de Oost-Vlaamse overheid. Terwijl gouverneur en gedeputeerden nu en dan politieke hete hangijzers bespreken in het voor het publiek afgeschermde jachthuis van Puyenbroeck, trok het domein sporthal en zwembad uitgezonderd alsmaar minder bezoekers : van 400.000 in 1983 naar 250.000 in 1995. Eind de jaren tachtig zag de politieke overheid dé oplossing in een privatisering : enkel een (sub)tropisch zwembad à laSunParks zou soelaas bieden. Verder dan wat gesprekken met de Nederlandse groepen Center Parcs en Grandorado raakten de politici echter niet. Huidig gedeputeerde Ivan Verleyen ( SP) vroeg het Nederlandse Plan Resultancy oplossingen te offreren. “Er was geen relatie met de bezoekers, zelfs geen visie daarrond, het ontbrak aan financiering én aan management,” vat manager Van Damme de Nederlandse conclusies samen. “De SunParks-piste is verleden tijd. Om Puyenbroeck te rendabiliseren als tropisch zwembad zouden hier minstens 600 bungalows moeten verschijnen ; een regelrechte aanslag op de natuur. En die natuur is in Puyenbroeck essentieel. Puyenbroeck baadt in de urbanistische sfeer van de jaren ’60. ” Jan Modaal had al woon- en werkzones ; hij zou nu ook recreatiezones krijgen. Puyenbroeck werd er zo één.”

VERLIESLATEND.

“Dagrecreatie voor Jan Modaal ik spreek hier niet over pretparken waar de inkom vlug enkele honderden frank kost is nooit rendabel”, zegt Antwerpenaar Jan Van der Smissen. “Om de eenvoudige reden dat wij zeer seizoen- en weergebonden zijn en omdat wij ook aan de financieel minder welstellenden in gezinsverband ontspanning willen verschaffen. En de kinderen van Jan Modaal mogen ook op een mooie speeltuin spelen.”

Het aanbod wordt dan ook steeds gesofistikeerder. Felgekleurde en gevarieerde speeltuinen of, zoals dat thans heet, speellandschappen krijgen steeds meer klimmuren, mountainbikecircuits, hockeyvelden, verkeersparken, vijvers voor plankzeilen, infrastructuur voor karabijn- en boogschieten,… als buur. Het palet wordt steeds ruimer. De investeringskosten steeds hoger. In het Domein Halve Maan in Diest is de jongste jaren 450 miljoen frank, waarvan 200 miljoen frank subsidies uit het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling ( Efro), geïnvesteerd in de renovatie van zwem- en recreatiebaden inclusief waterzuiveringsstation, kano’s, zwaanbootjes en ander watergebonden vertier. Op de begroting ’96 van Huizingen is 200 miljoen frank investeringsgeld ingeschreven waarvan 100 miljoen frank voor de vernieuwing van het zwembad, 30 miljoen voor de renovatie van de atletiekpiste, 45 miljoen voor de renovatie van de recreatiezones. Voor Puyenbroeck heeft Oost-Vlaanderen voor 1996 70 miljoen frank investeringen ingeschreven.

“Via investeringen en marketing kunnen de provinciale domeinen uitgroeien tot een echt alternatief voor de pretparken,” meent Ides Van Damme. “Je gaat geen vijf keer naar Bellewaerde of Meli. Je doet de tour van de pretparken en dan is de kous af. Naar een domein kan je telkens weer terug komen. En als je hier een halve kip bestelt, dan krijg je ook een halve kip. Het is een kwestie van profiel, van aanbod, van management en marketing.”

Toen Van Damme in april 1995 in Puyenbroeck arriveerde, werd hij er getroffen door de vele verbodsbepalingen. Over heel Puyenbroeck was het : Verboden te fietsen. Vandaag staan er voor de bezoekers 100 gratis fietsen, rijden er klokvaste treintjes, is het met afbraak bedreigde verkeerspark heropend én spuiten er fonteinen in alle vijvers. Van Damme bekent : “Ik heb een contract van drie jaar. Ik heb weinig tijd. Ik wil scoren.”

Toch lijkt de weg nog erg lang. Zegt Van Damme : ” Operationeel verwacht Puyenbroeck in 1996 43,9 miljoen frank inkomsten, 5 miljoen meer dan in 1995, op 100 miljoen uitgaven, grotendeels aan de 80 vaste personeelsleden, 30 seizoenarbeiders en evenveel jobstudenten. Mijn opdracht is niet die 60 miljoen deficit wegwerken ; wel dit te verminderen binnen de krijtlijnen van onze groen- en educatieve functie.”

Ook in Huizingen zijn de ontvangsten en uitgaven niet in evenwicht, respectievelijk 26,5 miljoen en 82 miljoen frank voor ’95. Marc Van Acker : “Wij dragen een schuldenlast uit het verleden mee. Wij zijn één van de oudste provinciale domeinen. Daardoor vormen de pensioenen een groot deel van de personeelskosten, die ook hoog liggen omwille van de hoge gemiddelde leeftijd (55, 56 jaar) van de arbeiders.” Met zijn 26,5 miljoen frank inkomsten is Huizingen alvast de kaskraker van de provinciale domeinen van Vlaams-Brabant : Kessel-Lo tekende slechts voor 5 miljoen inkomsten, Het Vinne voor nauwelijks 444.000, de Halve Maan in Diest voor net geen 24 miljoen frank. Voor de provincie Antwerpen staan 75 miljoen frank aan inkomsten tegenover een goed half miljard aan uitgaven. Een onderlinge vergelijking van het exploitatieresultaat van de domeinen is onmogelijk, vindt Jan Van der Smissen, “want 1500 hectare (van de 1850) heeft een zuivere groenfunctie.”

Zowat overal geldt dat de bezoeker inkom betaalt voor de actieve recreatiezones ; wandelingen en zuivere natuurbeleving zijn gratis. Zegt Jan Van der Smissen : “Het provinciebestuur is een rol gaan spelen in de landschappelijke herwaardering van Antwerpen. Zo heeft het een aantal bijna-stortgebieden opgekocht en hersteld in de oorspronklijke groenfunctie, zoals Broek De Naeyer in Willebroek, Het Neteland in Lier, De Schorre in Boom.” In Limburg dienen de domeinen van Alden Biesen, Rullingen, Rijkel, Nieuwenhove en Hagevenen voor de conservering van de natuur en het landschap. In West-Vlaanderen worden de provinciale domeinen quasi uitsluitend aangewend voor de herbebossing van de provincie (zie ook kader).

TOEKOMSTPLANNEN.

In zijn Toekomstplan dat de Oost-Vlaamse Bestendige Deputatie in september op tafel krijgt profileert Ides Van Damme Puyenbroeck uitdrukkelijk als alternatief voor de pretparken én voor de kleinere, locaal gerichte recreatieparken, zoals pakweg De Ster in Sint-Niklaas of, nog dichterbij, de Gentse Blaarmeersen.

Zegt Van Damme : “Dat de toiletten op Puyenbroeck gratis zijn, is onvoldoende om volk te te trekken. Bovendien zitten we niet in een echt wingewest. Twintig procent van de bezoekers van ons openluchtzwembad komt uit Lokeren en Zelzate, uit Gent trekken we amper een paar koppen. Binnen een straal van 50 km rond Wachtebeke liggen Knokke, Brugge, Kortrijk, Gent, Brussel en Antwerpen : daaruit moeten we optimaal putten.” Als recreatiepark moet Puyenbroeck vooral jonge mensen winnen, meent Van Damme : “Je komt hier naar toe tot je twaalfde en dan keer je terug van zodra je zelf kinderen hebt.”

“De market place is er voor de provinciale domeinen,” weet Van Damme. “We moeten die consolideren.” Dit seizoen pakt Puyenbroeck zoals ook Huizingen elke dag uit met een activiteit én er zijn de concerten van het domein. Voor een gezinsabonnement van 1850 frank kan je die allemaal beleven. En kan je meteen gratis naar de Antwerpse zoo. “Als de Antwerpenaars Puyenbroeck niet kennen dan moeten we het hen léren kennen,” stelt Van Damme die zopas, dankzij de dienst Toerisme Oost-Vlaanderen, met de NMBS een principieel akkoord bereikte om vanaf 1997 mensen met de trein naar Lokeren te brengen om ze van daaruit met een platbodem over het water tot in Puyenbroeck te varen. Huizingen verkreeg dit jaar van De Lijn een rechtstreekse en regelmatige (om het uur in de zomer) verbinding tussen het centrum van Brussel en het domein.

RENDABILISEREN IS OPDRACHT.

De Brusselse tegenhanger, MIVB, wilde niet meewerken. Ondanks het feit dat tot 70 % van de bezoekers van het provinciaal domein van Huizingen Franstaligen zijn. Die anderstaligen, vooral migrantenjongeren, zorgden vorig jaar tevens voor opschudding in het domein. “We hebben onmiddellijk ingegrepen en de tussenkomst van rijkswacht en politie gevraagd. Ook dit jaar weer, eerder als preventiemaatregel, wordt hier gepatrouilleerd. Zelf hebben we, met seizoencontract, een veiligheidsagent van Securis in dienst. Outsourcing naar de privé-sector leek ons de meest efficiënte manier van werken. En zou misschien in de toekomst ook voor andere diensten een alternatief kunnen zijn,” aldus Van Acker.

Want het personeelsbestand moet naar beneden. Zegt Marc van Acker : “Toen ik hier aankwam, vijf jaar terug, was er een statutair kader van 100 man. Nu is er een vast kader van 45 werklieden en 13 administratieve krachten. In de zomer komen daar 25 contractuelen en een 20-tal jobstudenten bij.” En een team van 10 monitoren, 5 autochtonen en 5 migranten, om de doelloze jeugdigen animatie te bieden vóór ze zich vervelen en een bende vormen. Dit pilootproject wordt volgend jaar waarschijnlijk uitgebreid naar de Halve Maan in Diest.

DOELGROEPENBELEID.

“Mensen moeten zich bij ons op hun gemak voelen. Ze moeten niet langer moeten, maar mogen en kunnen. De veelzijdige mogelijkheden van de domeinen worden dé troef,” zegt Puyenbroeck-manager Ides Van Damme. Om dat extra in de verf te zetten, richt zijn beleid zich momenteel op enkele duidelijk afgebakende groepen. De dagjesmensen Puyenbroeck heeft wel een camping en een caravanstaanplaats maar geen hotelaccomodatie , de scholen, de sinjoren én de bedrijven.

“De Gentse Kanaalzone ligt op slechts een boogscheut van dit domein. Ik wil hier een klein golfterrein,” droomt Van Damme die alvast in 1997 uitpakt met een themapark, met de kikker als centrale figuur. Een stripverhaal rond Puyenbroeck komt er ; een Europese men-wedstrijd voor paardenspannen ook. Intussen hielden ondernemingen en organisaties als Electrabel, BBL, Unispar, de liberale vakbond ACLVB en Kind & Gezin er al hun bedrijfs- of ontmoetingsdagen.

Besluit Van Damme : “De infrastructuur is hier, betaald door de gemeenschap. Het is aan het management om dat tot bij het publiek, zeg maar de klanten, te brengen. Hoe meer het gebruikt wordt, hoe democratischer het allemaal kan worden gehouden. Is dat niet mooi : een manager die werkt voor de democratie ?”

CATHY BUYCK, RON HERMANS

IDES VAN DAMME (PUYENBROECK) Best tevreden over het promotiebudget voor 1996 : 7,7 miljoen frank.

JAN VAN DER SMISSEN (PROVINCIE ANTWERPEN) Recreatie is een economisch gegeven.

MARC VAN ACKER (DOMEIN VAN HUIZINGEN) Een kwestie van profiel, aanbod, marketing en management.