Press Shop. Bizarre metoden

Press Shop, dat een nationale keten van 250 krantenwinkels kontroleert, is zijn leiderspositie even diskreet als efficiënt aan het versterken. Maar de technieken die het daartoe gebruikt, roepen vragen op.

“Wat is er met de vorige zaakvoerster van de krantenwinkel gebeurd ? Failliet, mevrouwtje, failliet ! ” Edouard Nihoul, die een tearoom uitbaat tegenover de Press Shop op de hoek van de Louizalaan en de Vleurgatsesteenweg in Brussel, kan er nog mee lachen. Maar de grap amuseert steeds minder mensen. Te veel angst, te veel verdwenen geld. Meer dan honderd gewezen uitbaters van de keten (zelfstandige geranten die de firma hoogdravend “ondernemers” noemt) hebben klacht ingediend tegen Press Shop wegens misbruik van vertrouwen en valsheid in geschrifte (op basis van artikels 491, 496, 193 en volgende van het Strafwetboek). Het Brusselse parket geeft echter geen gevolg aan de zaak. Zelfs voor wie zich burgerlijke partij heeft gesteld, is de zaak op het strafrechtelijke niveau gesloten. Op 1 maart 1994 besloot de Raadkamer tot ontslag van rechtsvervolging. Nadat zes klagers in beroep gingen, nam de Kamer van Inbeschuldigingstelling op 10 november van vorig jaar een gelijkaardig besluit. “Dit soort van zaken interesseert de justitie niet, zeker niet in Brussel. Heel het dossier is geblokkeerd, ” zegt de Brusselse verdediger van één van de burgerlijke partijen.

De indertijd door onderzoeksrechter Vlogaert aangestelde expert heeft de boekhouding van Press Shop onderzocht, maar praatte met niemand van de 97 mensen uit alle streken van het land van wie de klachten zich op zijn bureau opstapelden. “Hij heeft zich tevreden gesteld met het schrijven van een rapport van 23 bladzijden. Belachelijk ! ” vindt een advokaat van de balie van Hasselt, waar een tiental uitbaters de voorbije jaren problemen hebben gehad met Press Shop. “Dat was trouwens één van de essentiële punten van ons pleidooi voor de Kamer van Inbeschuldigingstelling : wij wilden een nieuwe of op z’n minst een aanvullende expertise. En dan zijn er nog de nieuwe klachten, die zonder enig onderzoek in het dossier werden opgenomen. “

Het verhaal is altijd hetzelfde. Het begint goed, maar eindigt in een nachtmerrie. Thérèse Van Den Abeele (keurig mantelpakje, onberispelijk opgemaakt) heeft drie jaar achter de toonbank gestaan van de Press Shop in het metrostation Louiza, waarna ze een winkel van de keten toevertrouwd kreeg aan de Oude Linde in Elsene. Geen vuiltje aan de lucht, tot uit de inventaris van 10 november 1989 een “put” bleek van 375.039 frank. Thérèse Van Den Abeele kreeg geen uitleg van de verantwoordelijken van het bedrijf en besloot haar “ondernemingskontrakt” met Press Shop te verbreken. De eindinventaris, gedateerd op 14 december 1989, toonde een tekort van 1.118.612 frank ! Bij dat fantastische bedrag kwamen nog eens extra kosten, zoals de 174.122 frank schadevergoeding die Press Shop eiste voor de “ontijdige verbreking” van het kontrakt. De keten eist nu in totaal 1.007.50 frank. In de creditkolom heeft Thérèse Van den Abeele, die vandaag een krantenwinkel vlakbij de Zavel uitbaat, het halve miljoen dat ze als waarborg had gestort toen ze in de Oude Linde aan het werk ging. Ze begrijpt er niets van. “Mijn stock was in die tijd 1,2 miljoen waard en het geld werd elke avond gestort. Zo’n gat is gewoon onvoorstelbaar. ” Ze leeft nog altijd in onzekerheid, ze weet niet waarop de deurwaarders beslag zullen leggen als ze door een burgerlijke rechtbank veroordeeld zou worden.

VERDEEL EN HEERS.

“Wanbeheer, fraude, diefstal : er zijn uiteraard risico’s. Hoeveel uitbaters nemen niet gewoon sigaretten achter de toonbank en vergeten geld in de kassa te leggen ? ” Voor Alex Williams, de gedelegeerd bestuurder van Press Shop, is de zaak duidelijk : de ontevreden uitbaters zijn ofwel onbekwaam ofwel onbetrouwbaar. Die verklaring is ongetwijfeld wat te eenvoudig. “Er zijn zoveel betwistingen dat het niet aannemelijk is dat de fout altijd van dezelfde kant komt, ” vindt een Antwerpse advokaat die een dozijn dossiers behandelt. Zolang de strafrechtelijke procedure elke burgerlijke tussenkomst blokkeerde, kon Press Shop alleen maar wachten. Nu kan het de gewezen zaakvoerders voor de handelsrechtbank of de rechtbank van eerste aanleg brengen. In sommige gevallen gaat het om een gepeperde rekening : ze kan opklimmen van 50.000 of 60.000 frank tot enkele honderdduizenden franken of zelfs één of twee miljoen.

“Ik maak me helemaal geen zorgen over deze zaak. Ze is het resultaat van een jarenlange akkumulatie, ” zegt Alex Williams. “En natuurlijk is het altijd gemakkelijker naar een advokaat te stappen dan je schulden te betalen. ” Toch heeft hij liever dat de zaak niet te veel aandacht krijgt. Als filiaal van Agence et Messageries de la Presse/Persagentschap, Vervoer en Distributie (AMP/PVD), dat een dominante positie inneemt in de distributie van perstitels aan de krantenwinkels, vooral in het Franstalige deel van het land, haalt Press Shop overigens hoogst zelden de pers. Toen de vzw “Défense des Faillis et autres Justiciables” (nu omgedoopt in “Défense de nos Droits”) de klachten van de “ondernemers” die met Press Shop overhoop liggen begon te kanalizeren, liet de firma geen tijd verloren gaan om haar uitbaters te waarschuwen voor de vereniging, die “als enige doel lijkt te hebben ons met foutieve en lasterlijke beweringen schade te berokkenen”. Anders dan de Nationale Loterij, die haar koncessiehouders af en toe samenbrengt, probeert Press Shop zijn “ondernemers” zo goed mogelijk van elkaar gescheiden te houden.

Geen twee kontrakten zijn gelijk. Sommige zaakvoerders krijgen een vaste maandwedde, andere niet. De percentages op de verkoop die als vergoeding dienen, verschillen van geval tot geval, net als de waarborg die men moet storten om een verkooppunt te mogen uitbaten. Wanneer een verkooppunt een nieuwe zaakvoerder krijgt, wordt die waarborg vaak abrupt verhoogd. Sommige waarnemers vragen zich dan ook af of Press Shop niet, zoals een gewezen zaakvoerder suggereert, “probeert de oudsten buiten te werken om hogere waarborgen te kunnen innen”.

Louis Elias, die eerst de kiosk van het station van de Brusselse Leopoldswijk uitbaatte en later de Press Shop van het Centraal Station, dreigt hoe dan ook zijn geld te verliezen. Hij begint te wanhopen : zal hij zijn 600.000 frank ooit terugzien ? De waarborg bestond voornamelijk uit kasbons, die in april 1992 vervielen. Press Shop belegde het geld toen op verzoek van Elias in een staatslening. Hoewel er tot op heden geen burgerlijke partij is gesteld tegen de gewezen krantenboer, heeft Press Shop in juni vorig jaar, toen de lening verviel, al het geld opgeëist. “Ik geef het niet op, ” zegt Elias. “Ik heb jarenlang keihard voor Press Shop gewerkt, gewetensvol en professioneel. Ik laat niet toe dat ze mijn geld gebruiken. “

INVENTARIS-PROBLEEM.

Er gaat geen week voorbij zonder dat Press Shop via advertenties in de kranten zelfstandige uitbaters rekruteert die geïnteresseerd zijn door de “ervaring, know-how en solide infrastruktuur” van het bedrijf. Toch is het net zelf vrij stabiel. In de voorbije vier jaar heeft Press Shop een twintigtal winkels gesloten, vijf of zes zaken verhuisd en bijna evenveel nieuwe geopend, vooral in de nieuwe winkelcentra. “Het verloop van de ondernemers heeft met twee faktoren te maken, ” beweert Alex Williams. “Sommige mensen onderschatten het werk dat bij de uitbating van een krantenwinkel komt kijken. Anderen gaan weg om voor eigen rekening een zaak te starten met het geld dat ze hebben gespaard. ” Sparen is er voor Micheline Evrard nooit bij geweest, want haar inkomsten als uitbaatster van een Press Shop in Eigenbrakel (Braîne-l’Alleud) bedroegen zelden meer dan 20.000 frank. Ze werkte er 69,5 uren per week, de tijd voor de schoonmaak en het papierwerk niet meegerekend. In tegenstelling tot haar opvolger in de zaak kreeg Micheline Evrard geen vaste maandwedde. Ze ontving slechts 5,9 % kommissie op de verkoop, waarvan Press Shop nog eens 0,5 % aan de bron afhield als lopende dekking voor eventuele inventaristekorten.

Op dat laatste punt knelt precies het schoentje : inventarissen die in sneltreinvaart door drie of vier inspekteurs van Press Shop worden gemaakt, tijdens de openingsuren van de winkel. Kontrole is onmogelijk. “Ik ben blijven betalen tot de rekening 150.000 frank bedroeg, maar zelfs aan diefstal zijn grenzen, ” spot Micheline Evrard, die van midden 1986 tot midden 1993 voor Press Shop heeft gewerkt, meer om iets om handen te hebben dan uit financiële noodzaak (zij is een van degenen die later klacht met burgerlijke-partijstelling hebben ingediend tegen hun ex-werkgever).

“Die inventarisproblemen zijn eigen aan het vak, ” zegt een gewezen uitbater van een Press Shop. “Elke dag worden honderden of duizenden eksemplaren afgeleverd. De pakken worden voor de deur gedropt, of blijven voor de stationskiosken liggen… ” Een Antwerpse advokaat die verscheidene gewezen ondernemers verdedigt, bevestigt : “Het is duidelijk dat de berekeningsfouten gebeuren bij de levering van de goederen in de vroege ochtend en bij de terugname van de onverkochte eksemplaren. Voor een burgerlijke rechtbank moeten we echter kunnen bewijzen dat de inventarissen fout zijn en dat de schuld bij Press Shop ligt. Dat zal niet makkelijk zijn. ” Het is duidelijk dat er vergissingen worden gemaakt, aangezien herzieningen van inventarissen dagelijkse kost zijn. Zegt een vroegere uitbaatster van een verkooppunt in Brussel (die anoniem wil blijven) : “Bij elke inventaris liet ik een tegeninventaris maken, en dan smolten de negatieve saldo’s weg als sneeuw voor de zon. “

RED SHOPS.

Als onderdeel van de Franse reus Lagardère Groupe (zie kader : Machtige ouders) heeft Press Shop een grote invloed op de markt. De keten verkoopt elke week 500.000 kranten en tijdschriften, 275.000 pakjes sigaretten en tabak, 115.000 stuks snoepgoed en een duizendtal snuisterijen. Einde 1994 telde het netwerk 251 krantenwinkels. Ze zijn meestal goed gelegen : het bedrijf bezit een exclusieve koncessie van de NMBS voor de uitbating van kiosken in alle stations van het land en heeft kontrakten van lange duur met bepaalde stedelijke vervoersmaatschappijen. Zo is het via de Brusselse MIVB in de metrostations aanwezig. Ook winkelcentra, grote winkelstraten en toeristische centra zijn interessante vestigingsplaatsen voor de keten, die volgens haar “plan 1995-1999” minstens twintig nieuwe krantenwinkels wil openen en weldra 10 % van de markt hoopt te bestrijken. Volgens een reklamefolder ter attentie van zijn leveranciers heeft Press Shop die drempel reeds bereikt in Oost- en West-Vlaanderen. Het is ook goed ingeplant in Brussel en Vlaams-Brabant, dankzij de aanwezigheid in de stations, de metro en de nationale luchthaven, waar onlangs een gloednieuwe winkel in de vertrekhal werd geopend.

Sinds drie jaar stapt het merk geleidelijk aan af van zijn oude blauwe en gele logo en neemt het het model van de “red shops” over dat grootmoeder Hachette Distribution Services (HDS) heeft uitgewerkt voor heel haar internationale net (zie ook kader : Machtige ouders). Het heeft in totaal ongeveer 2000 verkooppunten in zes landen. Elk filiaal verbindt zich ertoe een “internationaal charter van de HDS-verkoopnetten” te respekteren, dat een aantal voorschriften omvat aangaande de human resources, de marketing en de winkelarchitektuur. De bedoeling : de plaatselijke markt van de persdistributie domineren. De transformatie van een winkel kost Press Shop gemiddeld 3 miljoen frank. Vijfentwintig verkooppunten zijn reeds in een madeira-rood jasje gestoken en het is de bedoeling dat tegen het jaar 2000 tweederde van het net geüniformizeerd zal zijn. Niets wordt aan het toeval overgelaten. “In een station heeft de reiziger gemiddeld 10 sekonden om binnen te komen, zijn krant te nemen, te betalen en buiten te gaan, ” benadrukt Alex Williams. Die korte ontmoeting tussen de lezer en de pers moet zo vlot mogelijk verlopen : de tijdschriften zijn per genre en tema vertikaal geklasseerd, de kranten liggen bij de kassa klaar, de rekken zijn goed verlicht, het verkooppunt is netjes en schoon. Resultaat : de nieuwe formule levert een omzetstijging op van gemiddeld 16 %.

Alex Williams kwam na marketing- en verkoopervaring te hebben opgedaan bij Marks & Spencer en Vander Elst (groep Tabacofina) in november 1990 naar Press Shop, waar hij met slaande trom de reorganizatie aanpakte. De resultaten liegen er niet om : na een verlies van 20,7 miljoen op het einde van 1990 (bij een omzet van 2,8 miljard), maakte Press Shop in 1993 bijna 30 miljoen nettowinst bij een omzet van 3,2 miljard.

TUSSEN TWEE VUREN.

Hoe kijken de uitgevers aan tegen de nieuwe stijl van AMP/PVD ? Aan de ene kant loven ze unaniem het dynamisme van het nieuwe management en de modernizering van de winkels, die hen een beduidende stijging van de verkoop opleveren volgens Alex Williams is de gemiddelde omzet van een Press Shop het dubbele van die van een traditionele krantenwinkel, wanneer men geen rekening houdt met de “serviceprodukten” (tramkaarten, produkten van de Nationale Loterij). Aan de andere kant hebben ze scherpe (maar liefst anonieme) kritiek op het commerciële beleid dat samengaat met de nieuwe professionele aanpak. “Een maand nadat hij in funktie was getreden, riep Alex Williams de uitgevers al samen, ” herinnert iemand zich. “De druk werd meteen opgevoerd. “

Bij Press Shop moet nu voor alles worden betaald : de plaatsing van lichtreklames, een plekje op de toonbank of in de etalage. “Elk hoekje van de winkel is te huur. Ze willen zelfs onze kleine posters niet gratis ophangen, ” klaagt een grote Vlaamse uitgever.

Een bezoek aan eender welke Press Shop volstaat echter om te merken dat alle plekjes bezet zijn. Het bedrijf kan hoe dan ook rekenen op de buitenlandse uitgeverijen, die met plezier een plaats in de etalage reserveren als het verkooppunt strategisch gelegen is (bijvoorbeeld in de buurt van de gebouwen van de Europese Gemeenschap, op de Louizalaan of in Zaventem).

Press Shop zit tussen twee vuren. De kontrakten van het bedrijf met de NMBS, de stedelijke vervoermaatschappijen en de winkelcentra zijn niet gebaseerd op een vaste huurprijs maar wel op een aandeel in de omzet. En dat kan oplopen : de Brusselse MIVB inkasseert iets meer dan 6 % van de omzet die Press Shop in de Brusselse metrostations maakt. “Press Shop probeert al twee jaar de kommissie die de uitgevers aan de krantenwinkels betalen op te drijven, ” vertelt een uitgever. “Het is er opnieuw over begonnen toen het moest onderhandelen over de voorwaarden van zijn inplanting op de luchthaven van Zaventem. ” Uitleg van Alex Williams : “Dat verkooppunt vraagt een drie keer grotere investering dan een gewone winkel. ” De uitgeverijen hebben nog geen duimbreed toegegeven. Ze weigeren de kommissie te verhogen van 25 % naar 30 %.

Het is een hard vak : met een exploitatiewinst van slechts 1 % van de omzet moet Press Shop zijn ambitieuze modernizeringsplan toch op de ene of andere manier financieren.

CHANTAL SAMSON

PRESS SHOP Meer dan honderd gewezen uitbaters van de keten hebben klacht ingediend tegen Press Shop wegens misbruik van vertrouwen en valsheid in geschrifte.