Poetin zet druk op de ketel

Het beeld dat de plaatselijke media ophangen van Rusland als supermacht botst voortdurend met de werkelijkheid die de gewone Russen ervaren. Bijna twee jaar nadat de annexatie van de Krim een golf van patriottische euforie veroorzaakte, worden de gevolgen van Poetins acties pijnlijk duidelijk.

De Russische televisie hangt een beeld op van Rusland als supermacht, die de pogingen van Amerika om de wereld te domineren dwarsboomt. Rusland heeft de Verenigde Staten uit zijn achtertuin in Oekraïne verdreven. Zijn macht reikt nu tot ver buiten het gebied van de voormalige Sovjet-Unie. Zijn bommen en raketten in Syrië hebben Rusland omgevormd van een regionale macht tot een wereldmacht. Verre van uitgestoten te worden wegens de oorlog in Oekraïne is Vladimir Poetin nu een van de grootste makelaars in politieke macht geworden.

Maar zodra de televisie uit staat, vervagen de wapenfeiten van president Poetin. Omdat het niet dieper kon doordringen op Oekraïens grondgebied en om niet nog meer sancties over zich heen te krijgen, moest Rusland het conflict bevriezen en zijn plannen voor een Novorossiya, de historische naam voor het zuidelijke deel van Oekraïne, begraven. Bijna twee jaar nadat de annexatie van de Krim een golf van patriottische euforie veroorzaakte, worden de gevolgen van Poetins acties pijnlijk duidelijk.

De economische problemen van Rusland waren al voor de agressie tegen Oekraïne duidelijk zichtbaar, nu zijn ze nog verergerd door het dubbele effect van de daling van de olieprijs (het belangrijkste exportproduct van het land) en van de sancties die Rusland hebben afgesneden van de internationale kapitaalmarkten. De economie is in recessie, de investeringen dalen in een alarmerend tempo en zakenlui verlaten met hun geld en hun familie het land. De inflatie holt voort tegen 15 procent.

Tenzij de olieprijs plots stijgt, is er weinig vooruitzicht op verbetering. Een herstel in V-vorm, zoals na de economische crisis van 2009, is onwaarschijnlijk. Rusland staat voor een lange periode van stagnatie. Hoe hard Poetins propagandamachine ook tracht de mensen gefocust te houden op de heropstanding van Rusland buiten zijn grenzen, hun aandacht glijdt nu al van het televisiescherm naar de ijskast. De spanning loopt op. De parlementsverkiezingen in 2016 zouden weleens nare verrassingen kunnen opleveren voor de regerende partij Verenigd Rusland.

Russische functionarissen stellen hoge verwachtingen in importsubstitutie als remedie tegen de crisis. De scherpe daling van de olieprijs leidde tot een forse devaluatie van de roebel. Dat moet in theorie de concurrentiekracht van de exportgedreven sectoren verhogen, zoals na de devaluatie van de roebel in 1998 gebeurde.

Maar deze keer is de situatie fundamenteel anders. Het Kremlin heeft de concurrentie versmacht en de eigendomsrechten ondergraven, in die mate dat het belangrijkste effect van de devaluatie een toename van de inflatie is. Er zijn maar weinig zakenlui bereid in eigen land te investeren door de onzekerheid over het beleid en het investeringsklimaat.

Gereedschap voor de autocraat

Daarom lukt het Poetin niet een economische dynamiek teweeg te brengen. Integendeel, naarmate de levensstandaard stagneert en de euforie over de annexatie van de Krim wegebt, valt hij terug op de middelen waar elke autocratische leider graag naar grijpt: populisme, oorlog en repressie.

Tot dusver werd de Russische economie gemanaged door liberale technocraten die zich verzetten tegen het drukken van geld of de invoering van kapitaalcontroles. Maar naarmate de spanningen met het Westen oplopen en Rusland in een verkiezingscyclus terechtkomt, groeit de kans dat het populisme het haalt.

Dat kan gepaard gaan met meer repressie. Poetin weet dat omkoping en onrecht voor de meeste Russen ernstige kwesties zijn. Hij heeft de bevolking al een bot toegeworpen door enkele gouverneurs van afgelegen regio’s te laten aanhouden wegens corruptie. Er zullen nog zuiveringen volgen. Maar tegelijk worden ngo’s buiten gewurmd en komen Poetins al sterk belaagde politieke tegenstanders onder nog grotere druk te staan.

De Koude Oorlogretoriek overheerst in de Russische propaganda. Poetin blijft zijn militaire spierballen rollen, vecht bij volmacht conflicten met Amerika uit en dreigt af en toe zelfs met atoomwapens. De belangrijkste bedoeling is misschien goede televisie te maken, maar zijn acties houden enorme risico’s in. Rusland kan vast komen te zitten in Syrië, zijn krijgsmacht kan ‘per ongeluk’ slaags raken met NAVO-troepen en zijn provocaties kunnen een conflict in de Balkan ontketenen. Het grootste slachtoffer van Poetins roekeloosheid is dan Rusland zelf.

De auteur is redacteur Rusland van The Economist.

Arkady Ostrovsky

Bijna twee jaar nadat de annexatie van de Krim een golf van patriottische euforie heeft veroorzaakt, worden de gevolgen van Poetins acties pijnlijk duidelijk.