Poetin staat in zijn hemd

Het onvermogen van Vladimir Poetin om te voorkomen dat de Wagner-groep oprukte naar Moskou, betekent dat de Russische president faalde in zijn belangrijkste taak: de gewapende vrede tussen de facties in het land te bewaken.

Ze konden zich nauwelijks voorstellen dat hun wensen zo spectaculair in vervulling zouden gaan. Op de avond van 23 juni startte Jevgeni Prigozjin, samen met zijn ongeregelde huurlingenmilitie Wagner, een muiterij. In de volgende 24 uur veroverden ze Rostov aan de Don, de negende grootste stad van Rusland en het militaire hoofdkwartier van de invasie in Oekraïne, en begonnen ze aan een bliksemsnelle aanval van 1.000 kilometer in de richting van Moskou. Met nog 200 kilometer te gaan, sloten ze een deal die een einde maakte aan de muiterij. De troepen van Wagner zouden terugkeren naar de bases die ze op 23 juni hebben verlaten. De belangrijkste eis van Prigozjin was het ontslag van de Russische minister van Defensie en de stafchef.

Het is nog steeds onduidelijk of dat gebeurd is of nog zal gebeuren, maar één ding is zeker: Prigozjin, die blijkbaar in ballingschap is gegaan in Wit-Rusland, heeft Vladimir Poetin en zijn oorlog ernstige schade toegebracht. Rusland en zijn verzwakte president bevinden zich op gevaarlijk nieuw terrein. Tactisch zal de oorlog moeilijker te voeren zijn. Strategisch zal het moeilijker zijn te winnen. En het leiderschap van Poetin is ernstig ondermijnd.

Verdeeld leger

Op tactisch gebied heeft de muiterij het Russische leger verdeeld en afgeleid. De manschappen in de loopgraven weten dat hun commandanten onderling kibbelen over macht en invloed, terwijl zij hun leven moeten geven voor een oorlog die Prigozjin als immorreel heeft bestempeld. In de kazernes verdelen de officieren hun aandacht tussen de oorlog en hun eigen toekomst. Ze weten dat ze aan de goede kant moeten eindigen, als een machtsstrijd uitbreekt.

Voor Oekraïne is de muiterij een kans. Het tegenoffensief, dat nu drie weken oud is, ligt achter op schema. De vooruitgang verloopt moeizaam. Er is geen beter moment om door de Russische linies te breken. Het is zeker geen toeval dat de Oekraïners lijken te proberen Bachmoet heroveren, dat de Russen hebben verkregen met het bloed van duizenden Wagner-manschappen en dat de gewone Russen zien als hun enige winst in het afgelopen jaar. Als Oekraïne de stad terugwint, zal dat de boodschap van Prigozjin aan de gewone Russen onderstrepen: dat Poetin en zijn generaals falen.

Nieuwe strategie

De muiterij heeft de strategie van Rusland ondermijnd. Sinds zijn eerste aanval mislukte, was de overwinningsstrategie van Poetin dat het Westen zou gaan geloven dat steun aan Oekraïne een verspilling van geld en moeite is. Prigozjin heeft echter laten zien dat de tijd misschien toch niet aan de kant van Poetin staat.

Nu Wagner heeft laten zien hoe dun de Russische verdediging is, moet Poetin zijn commando nieuw leven inblazen en zijn troepen aanvullen. Maar met een nieuwe mobilisatie riskeert hij de ontevredenheid onder de bevolking aan te wakkeren. Als Poetin voor de camera volhoudt dat zijn ‘speciale militaire operatie’ volgens plan verloopt, wil hij de boodschap overbrengen dat hij nooit zal terugkrabbelen. Na de escapade van Prigozjin dreigt hij over te komen als een bedrieger.

Vernederde president

Dat brengt ons bij de derde en belangrijkste dimensie van dit drama: het effect ervan op het leiderschap van Poetin. De Russische president is vernederd. Wagner en Prigozjin, een ex-gevangene die het schopte tot Kremlin-fixer, zijn zijn eigen creaties. In het Russische systeem houdt Poetin zich staande door de potentieel dodelijke concurrentie tussen rivaliserende facties in goede banen te leiden. Hij houdt een gewapende vrede in stand. Zijn onvermogen om de muiterij van Wagner te voorkomen, betekent dat hij gefaald heeft in zijn belangrijkste taak.

Poetin heeft ook gezien dat er grenzen zijn aan de loyaliteit van zijn volk. Zonder een schot te lossen, kon Wagner Rostov veroveren, een commandocentrum voor de oorlog in Oekraïne. Sommige inwoners leken de mannen van Wagner te verwelkomen met voedsel en water, en juichten Prigozjin toe als een held. Voor het grootste deel hield het reguliere leger zich afzijdig. Het keek toe hoe een bende huurlingen richting Moskou stormde. Dat plaatst Poetin voor een dilemma. Om kracht te tonen, moet hij het leger en het Kremlin zuiveren van iedereen die ontrouw is gebleken. Maar dat zal de oorlog verstoren, en houdt het risico in dat mensen die een doelwit kunnen zijn, onrust zaaien. Maar als Poetin draalt, geeft hij het signaal dat hij er geen vertrouwen in heeft dat zijn bevelen zullen worden opgevolgd. Ook dat zal samenzweerders aanmoedigen.

Poetin is zwak gebleken. In een woedende toespraak tot het Russische volk hekelde hij zaterdagochtend het “verraad” van Prigozjin. Die kon een strenge straf verwachten. Intussen is de aanklacht tegen Prigozjin ingetrokken, als onderdeel van een deal waarover blijkbaar is onderhandeld met de hulp van Alexander Loekasjenko, de president van Wit-Rusland. In de wereld van Poetin laten machtige leiders muiters niet vrijuit gaan en vragen ze niet om hulp van de junior dictator uit een buurland.

In zijn toespraak riep Poetin herinneringen op aan 1917, toen Russische troepen het front verlieten en zich tegen hun eigen regering keerden. Niemand kan zeggen of de muiterij van Wagner een mechanisme in gang heeft gezet dat Poetin ten val zal brengen. Hij zou door kunnen ploeteren, maar met zijn vergelijking met de Oktoberrevolutie verraadde Poetin zijn eigen angsten. Als hij zijn gezag wil herstellen, kan hij zijn toevlucht nemen tot geweld en onderdrukking. In het belang van Rusland en de wereld moeten we hopen dat die mogelijkheid al buiten zijn bereik is geglipt.

Zie ook:

Lees ook: