Plaatsloze samenleving

Hoe ziet de wereld er binnen tien tot dertig jaar uit ? William Knoke schetst een toekomstscenario dat wortelt in de huidige trends. Zijn boek, een Toffleriaans panorama van de volgende decennia, verdient dringend meer aandacht.

Een gemeente in New York weigerde een grondgraafmachine van het Japanse bedrijf Komatsu te kopen. De voorkeur ging uit naar een Amerikaans John Deere-model dat 15.000 dollar duurder was. Het gemeentebestuur wist niet dat de John Deere in Japan gemaakt was en de Komatsu in de VS. Plaatsloze nieuwe wereld is doorspekt met zulke voorbeelden die aantonen dat we nog veel te weinig rekening houden met de gevolgen van de oprukkende kennismaatschappij en de globalisering. We leven in een nieuwe orde, die door zijn vaak weinig tastbare, zijn hypersnelle en niet aan plaats gebonden karakter voor velen als een nieuwe wanorde overkomt. Fax, pc, Internet, CNN en straks de telepresentie doen de notie plaats aan belang inboeten.

“Ik definieer de plaatsloze samenleving als de ontwakende alomtegenwoordigheid waardoor alles mensen, goederen, middelen, kapitaal, kennis overal en vaak onmiddellijk beschikbaar is, zonder rekening te houden met afstand en plaats,” dixit William Knoke. Vreemd genoeg komt de auteur niet eens uit de puur academische entourage. Hij is oprichter en directeur van de Harvard Capital Group, een investeringsbank gespecialiseerd in het aanpassen van mondiale ondernemingen aan de uitdagingen van de voortschrijdende technologie. Hij woont in Californië met zijn Franse vrouw. Dat laatste is geen loze opmerking, Knoke kent ook Europa door en door.

SLIM VERANKEREN.

Met zijn titel parafraseert Knoke de cultroman Heerlijke nieuwe wereld van Aldous Huxley (uit 1932). De originele titels liggen nog dichter bijeen : Huxleys Brave New World tegenover Knokes Bold New World. Huxley schildert een somber toekomstbeeld van een technisch en psychologisch volmaakt georganiseerde wereld, waarin geen plaats is voor een eigen gevoels- en denkwereld. De wetenschappelijke perfectie verbergt een mentaal inferno. Zo naargeestig en fatalistisch is Knoke zeker niet. En alhoewel hij graag scènes verweeft over hoe hij de wereld binnen tien tot dertig jaar ziet, begint hij zijn observaties steeds in het heden. Knoke schrijft geen sciencefiction, maar construeert een geestig, kritisch, solide onderbouwd en erudiet panorama over de grote maatschappelijke, technologische en sociaal-economische onderwerpen. Alleen al voor de confrontatie met dit panorama is zijn toegankelijke boek de moeite van het lezen meer dan waard. Spectaculaire nieuwe inzichten brengt Knoke niet. Zijn verdienste schuilt er veeleer in dat hij met de ingrediënten van een brede waaier van wetenschappers, trend watchers en managementgoeroes, een succulent gastronomisch diner bereid heeft. Als toetje wijst hij de beleggers op de valkuilen. Denk er, bijvoorbeeld, aan dat hightechsnufjes razendsnel verouderd kunnen zijn.

De plaatsloosheid toont Knoke onder meer aan met Internet-shopping, teleconferenties en het wereldwijd uitbesteden van arbeid. Wanneer klanten van Quarterdeck Office Systems in de VS een gratis nummer bellen voor technische service, kunnen ze worden doorverbonden met een toestel in Ierland, waar het gemiddelde salaris een derde tot de helft bedraagt van dat in de VS. Tot voor kort was het overbruggen van de enorme afstand te duur. Nu wordt de industrie ongebonden. Zo wordt ook de nationale soevereiniteit uitgehold. Zelfs de locatie van de (fel afgeslankte) hoofdzetel wordt voor een bedrijf minder belangrijk.

Vergeet het verankeringsdebat dus maar. Of toch niet ? Knoke geeft de raad om niet politiek, maar slim te verankeren : “De slimme 20ste-eeuwse econoom zal beginnen met het overboordgooien van 19de-eeuwse concepten als nationaliteit, tastbare producten en land van herkomst. Hij richt zich in plaats daarvan op regionale ontwikkelingen : banen, studie en lokale investeringen.”

MARX OF SMITH ?

De plaatsloze wereld wist vele klassieke concepten uit. Neem nu de tegenstelling tussen Adam Smith en Karl Marx. Het marxisme bleek niet te werken, maar ook de instrumenten van het smithisme zijn binnenkort verouderd. Beiden baseerden zich immers op de drie productiefactoren (arbeid, kapitaal en grondstoffen), maar die ondergaan een metamorfose. Arbeid wordt ongebonden en kapitaal gaat digitaal. Zowel Keynes als de monetaristen zijn achterhaald, omdat het kapitaal geen grenzen meer kent.

Het boek is een waterval van zulke inzichten. Spil is de glokalisering of het multilokale karakter van de nieuwe verbanden en de economie. Aan de globalisering kleeft immers een paradox : de plaatsloze samenleving bevoorrecht (kapitaal)krachtige ondernemingen met een mondiale visie, maar de grote monolieten dreigen dinosaurussen te worden. Iconen als IBM en GM moeten zich loswurmen uit de geest van het gigantisme en zich laven aan de nieuwe mentaliteit van het individualisme.

LUC DE DECKER

William Knoke, Plaatsloze nieuwe wereld. Scriptum, 369 blz., 900 fr.