Pattie Maes, hoogleraar aan het vermaarde MIT: ‘Ja, er komt een betere wereld aan’

Ruim dertig jaar geleden studeerde Pattie Maes af als een van de eerste vrouwelijke informatici in België. Vandaag is ze hoogleraar aan het Amerikaanse MIT, een wereldvermaarde universiteit voor technologieonderzoek. Vrouwen zijn even goede technologen als mannen, en misschien zelfs betere, vindt ze. “Mannen zien technologie als technologie, vrouwen denken aan het waarom.”

Toen Pattie Maes in de jaren tachtig haar studie informatica aanvatte, zaten in haar jaar zes meisjes en 35 jongens. Na de eindexamens bleken vier meisjes geslaagd, en vier jongens. “De meerderheid van de meisjes had het gehaald, de meerderheid van de jongens niet”, vertelt Maes. “Natuurlijk lag dat deels aan zelfselectie: meisjes in een typische jongensrichting zijn extra gemotiveerd. Maar toch: de jongens hadden zich veel zelfverzekerder getoond. Na de examens bleek dat wij het veel beter hadden gedaan dan de jongens met al hun zelfvertrouwen.”

Pattie Maes was een van de eerste vrouwelijke rolmodellen in de Belgische technologiewereld. Ze studeerde aan de VUB, de eerste Vlaamse universiteit die de opleiding informatica aanbood. Later haalde ze een doctoraat in artificiële intelligentie aan de VUB en liep ze stage bij de ICT-ontwikkelaar Xerox PARC in Silicon Valley. Daarna belandde ze bij het Massachusetts Institute of Technology (MIT), eerst als visiting professor en sinds 1991 als vaste hoogleraar. Aan het MIT leidt ze het onderzoek naar de interactie tussen de mens en technologie. Ze kreeg een eredoctoraat van de VUB, Newsweek noemde haar een van de ‘100 Americans to watch for’ en Time selecteerde haar als lid van ‘the top 50 technological pioneers of the high-tech world’.

Roem was nochtans haar laatste zorg toen ze informatica ging studeren. “Ik koos voor informatica omwille van de goede vooruitzichten op een baan”, vertelt Maes. “Er heerste een economische crisis in België, en ik was goed in wiskunde en wetenschappen. Maar tijdens mijn studie raakte ik geboeid door artificiële intelligentie en de menselijke kant ervan. Die technologie geeft menselijke vaardigheden aan computers en robots. Ik maakte er een doctoraat over en ben zo in de Verenigde Staten beland. Daar leg ik mij sinds de jaren negentig toe op intelligence augmentation: hoe kan technologie mensen helpen om meer uit hun leven te halen, of hun beperkingen te overwinnen met draagbare digitale toestellen? De mogelijkheden zijn enorm.”

Geef eens enkele voorbeelden.

PATTIE MAES. “Terwijl een kind met de bal speelt, ziet het uitleg over de achterliggende natuurwetten geprojecteerd op de glazen van zijn speciale bril: welk pad zal de opgegooide bal volgen? Welke snelheid zal de bal halen? Het kind krijgt les over wat het rondom zich ziet. Dat is interessanter dan 18 of 22 jaar op de schoolbanken te slijten. Oudere mensen helpen we hun verminderde mogelijkheden te compenseren, zoals geheugenverlies. Een digitaal toestelletje zal hen de naam influisteren van een naderende persoon, samen met de korte inhoud van het laatste gesprek dat ze hadden. Uiteraard moeten mensen vrij kunnen kiezen voor onze technologie. We kanten ons tegen het verplichte gebruik ervan.”

Zal die technologie ook betaalbaar zijn? Dreigt er geen digitale kloof in de samenleving?

MAES. “Integendeel. Technologie werkt democratiserend. Vroeger waren goede scholen en universiteiten enkel weggelegd voor jongeren uit gegoede families. Digitalisering maakt kennis bereikbaar voor iedereen, ook voor wie niet op de juiste plek in de wereld geboren is. Een pc is niet langer duur. Voor 200 dollar krijg je toegang tot alle informatie en alle kennis van de mensheid. Iedereen kan gratis een MIT-cursus volgen op het internet. Er zijn studenten uit arme landen die zo op het MIT zijn beland. Ook smartphones zijn niet duur. Zelfs de traditioneel levende Masai gebruiken ze als communicatie- en informatiemiddel.”

Alle technologische vernuft kan niet verhinderen dat de productiviteitsgroei stilvalt in de westerse wereld. Hoe komt dat?

MAES. “Volgens mij moet de grote productiviteitsgroei nog komen. We staan nog maar aan het begin van de digitale ontwikkeling. Computers bestaan nog maar 60 jaar, het internet zowat 25 jaar en smartphones nog geen 15 jaar. Er staan ons nog enorme veranderingen te wachten.”

Hoe vrouwvriendelijk is de technologiewereld? Was u een man zijn geweest, had u dan meer bereikt, of minder hard moeten knokken voor hetzelfde?

MAES. “Ik heb mijn vrouw-zijn nooit als een nadeel aangevoeld in de technologiewereld. Als een van de weinige vrouwen kregen mijn ideeën net meer aandacht. Dertig jaar geleden was ik de eerste vrouwelijke hoogleraar computerwetenschappen aan het MIT. Je zag de reactie aan de gezichten: wie komt hier nu binnen? Die nieuwsgierigheid is een voordeel. Maar het grootste voordeel is dat wij de wereld anders zien. Computerwetenschappen en artificiële intelligentie waren lang een zaak van mannen. Zij waren alleen geïnteresseerd in nog betere algoritmes, in nog intelligentere robots. Mannen zien technologie als technologie, vrouwen denken aan het waarom. Vrouwen vragen zich af of technologie bruikbaar is voor de samenleving, hoe technologie mensen kan helpen in hun leven. Al zijn die klassieke rolpatronen aan het veranderen.”

Is de technologiewereld nog altijd een mannenbastion?

MAES. “De toestand is veel verbeterd. Bij studenten en doctorandi evolueert de man-vrouwverhouding naar fiftyfifty. Bij de onderzoekers en de hoogleraren moet nog veel gebeuren. We proberen te vervrouwelijken, maar dat vergt tijd. Iedereen is zich bewust van het genderprobleem. Bij aanwervingen schakelen we een diversiteitscomité in, dat ervoor zorgt dat voldoende vrouwelijke kandidaten aan bod komen, samen met kandidaten uit minderheden, zoals Spaanstaligen en mensen met een Afrikaanse achtergrond.”

U werkt als Europese vrouw in Amerika. Hebben Amerikanen minder moeite met succesvolle vrouwen dan Europeanen?

MAES. “De Belgen gebruiken altijd het woord ‘Amerika’, alsof het een homogeen land is. Maar er zijn enorme verschillen tussen Amerikaanse regio’s en staten. Politiek gezien lijkt Massachusetts – waar ik altijd heb gewoond – veel meer op België dan op Texas of Alabama. Massachusetts was de eerste Amerikaanse staat die het homohuwelijk goedkeurde en marihuanagebruik legaliseerde. Ik vind Massachusetts progressiever dan België.”

Dat kun je niet zeggen van veel andere staten. Het trumpisme blijft overeind. Vreest u voor een aftakeling van de democratie?

MAES. “Zeker. De politieke extremen groeien hier almaar verder uit elkaar. De progressieven worden nog progressiever, de conservatieven nog conservatiever. Dat ligt aan de evolutie van de massamedia, maar vooral aan de digitalisering van de informatie. Vroeger las iedereen kranten, en zag daarom min of meer dezelfde realiteit ¬ misschien wat vertekend naar links of naar rechts, naargelang de krant. Nu halen mensen hun informatie grotendeels op het internet en de sociale media, en komen daar terecht in een bubbel van gelijkgezinden. Ze lezen enkel nog informatie die hun kijk bevestigt en worden niet meer uitgedaagd om van mening te veranderen. Beide kanten zien niet langer dezelfde realiteit en praten ook niet meer met elkaar. Dat voedt de polarisering.”

Technologie heeft dus ook donkere kanten.

MAES. “Er is nog veel werk te doen.”

Ook veel vrouwen hebben voor Donald Trump gestemd. Hoe komt dat?

MAES. “Ik heb niet voor Trump gestemd. Ik heb zelfs een vreugdedansje gemaakt toen bleek dat hij de presidentsverkiezingen had verloren. Waarom stemmen mensen op Trump? Sommigen voor zijn persoonlijkheid. Maar uit peilingen blijkt dat de meeste Trump-kiezers geen al te hoge dunk hebben van zijn persoonlijkheid. Ze kiezen voor hem omdat hij conservatief is, zowel sociaal als op begrotingsvlak. Volgens Trump-kiezers gaan de sociale veranderingen te snel en dreigen de Democraten te veel geld te verspelen.

“Het gaat wel de goede kant uit met de aanwezigheid van vrouwen in de politiek. Zowel bij de Republikeinen als de Democraten zijn veel meer vrouwen verkozen in de jongste verkiezingen.”

Gaat ook de wereld vooruit? De pandemie, de klimaatopwarming, de polarisering in de politiek en de samenleving: leven we over tien of twintig jaar in een betere wereld?

MAES. “Ik ben optimistisch. De coronavaccins zijn daar een prachtig argument voor. In minder dan een jaar zijn de vaccins ontwikkeld en de inentingen gestart. Dat is ongelooflijk. Je kunt het vergelijken met de maanlanding. De wetenschappers redden de wereld. Dus ja, er komt een betere wereld aan. Want ik geloof in wetenschappen. En in ondernemen, risico nemen. Zo gaat het vooruit.”