Pas op voor alles-gaat-goed-politici (ze lachen ons naar de ondergang)

Stevent de (westerse) wereld met een adembenemende snelheid op haar ondergang af? Jared Diamond zoekt uit of we niets kunnen leren uit de teloorgang van andere beschavingen.

Jared Diamond, Ondergang – Waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen? Spectrum, 702 blz., 35,75 euro.

Werk willen we, geen bomen! Dat brullen de houthakkers in de regenwouden tegen de ecologisten die hen paniekerig toe schreeuwen dat ze de planeet in gevaar brengen. Riepen ook de Paas- eilanders dat toen ze de laatste palmboom op hun eiland omhakten? Of gingen ze er onbekommerd vanuit dat de techniek hun probleem wel zou oplossen, dat ze gauw een vervanging zouden vinden voor het levensnoodzakelijke hout? “Vergelijkbare vragen dringen zich op aan elke cultuur die haar milieu onomkeerbaar heeft beschadigd,” schrijft Jared Diamond in Ondergang. De auteur, 68 ondertussen, heeft een hoog Leonardo da Vinci-gehalte: hij is hoogleraar Geografie aan de University of California in Los Angeles, is evengoed bioloog, expert in de evolutieleer, historicus en verricht nog veldonderzoek op de ouderwets romantische wijze tijdens expedities in de laatste moeilijk doordringbare oorden.

Bovendien kan Diamond zijn observaties, avonturen en conclusies beschrijven in een heerlijk vlotte stijl. Vooral Zwaarden, paarden en ziektekiemen (1997) maakte hem beroemd. Daarin onderzocht hij hoe westerse samenlevingen de technieken en weerbaarheid ontwikkelden die hen in staat stelden over een groot deel van de wereld te heersen. De kernvraag in zijn nieuwe turf: waarom en waaraan zijn enkele grote beschavingen ten onder gegaan én welke lessen kunnen wij daaruit trekken om onze dreigende ondergang alsnog te voorkomen?

Diamond onderzoekt de bloei en vooral de neergang van onder meer de Maya’s, een Vikingenkolonie op Groenland en het mysterieuze Paaseiland. Op Paaseiland was hout cruciaal, vooral als brandstof en als materiaal om vissersboten te maken. Maar het kortetermijndenken haalde het en het omhakken van de laatste boom luidde ook het einde in van de noodzakelijke visvangst op zee.

Ook vandaag ziet Diamond tekenen van de vijf factoren die in elk ondergangsverhaal opdoemen: de verwoesting van de omgeving, klimaatverandering, conflicten met andere volkeren, onvoldoende steun van andere volkeren (en dus te weinig handel en multiculturele verrijking) en onvoldoende aanpassingsvermogen (zich vastklampen aan tradities in plaats van innovatie en flexibiliteit). Vergelijk de huidige tendensen in de wereld met deze factoren, mix ze met de alles-gaat-goed-filosofie van bewust bijziende politici en de dreiging wordt tastbaar. Door de globalisering kan de ondergang nu zelfs wereldwijd zijn. Maar die globalisering kan ook de redding betekenen, hoopt Diamond, want waarom niet proberen invloed uit te oefenen als kritische consument en geïnformeerde burger?

Luc De Decker