Paardenfluisteraars in Antwerpen

Meng Oostenrijkse traditie en discipline met Spaanse schoonheid en temperament en je hebt een succesformule zonder weerga. De Spaanse rijschool in Wenen vormt al eeuwen het levende bewijs van deze perfecte en tijdloze mix. In de dressuur hoogstandjes van de bekende lipizzanerpaarden vloeien sport en kunst samen tot een elegante en indrukwekkende voorstelling.

Ochtenden hebben in de Hofburg, de barokke thuisbasis van de Spaanse rijschool, iets magisch over zich. Het interieur met de dikke wanden weert zorgvuldig elk straatlawaai en doet vergeten dat je in het hartje van een wereldstad vertoeft. Muziek van Strauss, Chopin en Mozart waarop de lipizzaners elegant hun dressuurkunsten vertonen, hebben hier al eeuwen de bovenhand. De Hofburg in hartje Wenen is dan ook geen monument als een ander. Het imposante gebouw herbergt gracieus twee bekende gezichten. De Spaanse rijschool met de mooiste rijzaal ter wereld en de keizerlijke bibliotheek. De zorg en liefde waarmee de lipizzanerpaarden omringd worden, vertaalt zich ook in de paardenstallen met operatiekwartier en verzorgingsruimte, die ondergebracht zijn in een aanpalend historisch gebouw. De hele omgeving ademt hier een rijke en boeiende geschiedenis uit die teruggaat tot de 16de eeuw, toen de Oostenrijkse keizer Maximiliaan II de Spaanse manege in Wenen oprichtte. Het startschot voor de rijschool en de opgang van de lipizzaners die vandaag nog steeds symbool staan voor Oostenrijk. Keizer Karel VI, die vandaag tijdens elke voorstelling nog steeds officieel gegroet wordt door de ruiters, tekende rond 1735 voor de bouw van de barokke rijhal of Winterreitschule. Omsloten door Corinthische zuilen, balkons, een keizerlijke loge en badend in pasteltinten sluit dit interieur ook vandaag nog perfect aan bij de witte elitehengsten. Een strikte mannenwereld, want merries en amazones komen in het hele stuk niet voor. “Dat heeft te maken met de traditie, maar ook met praktische redenen. Lipizzanermerries kunnen even goed de kunsten onder de knie krijgen. Maar de hengsten zijn krachtiger en een drachtige merrie is sowieso maanden out voor de voorstellingen,” aldus Mariette Withages, een autoriteit op het vlak van dressuur en voormalig tourmanager van de Spaanse rijschool.

Exclusiviteit en topkwaliteit blijven de handelsmerken van de Spaanse rijschool. Dat geldt zowel voor paarden als ruiters. Alle hengsten komen vandaag zonder uitzondering uit de stoeterij van het Oostenrijkse Piber. Die heeft sinds Wereldoorlog II de positie overgenomen van de vroegere hofkwekerij van het Sloveense Lipica, het plaatsje dat z’n naam verleende aan het befaamde lipizzanerras. In de zestiende eeuw waren de paarden uit Lipica al bijzonder gegeerd om hun uithoudingsvermogen en kracht. Talenten die de dieren hadden verworven dankzij het ruwe klimaat en de karige kalkbodem van het Karstgebergte. Deze paarden werden gekruist met Spaanse exemplaren waaruit in de achttiende eeuw de eerste lipizzanerlijnen ontstonden. Vandaag dragen alle hengsten op de linkerflank het brandmerk P van Piber met een keizerskroon.

“Alle lipizzaners komen met een zwarte vacht ter wereld, die later verandert in de typische witte kleur met grijze ondertoon. Enkele uitzonderingen blijven bruin. Vanwege het bijgeloof blijven die in de stal.” Withages verwijst naar de drama’s tijdens de Tweede Wereldoorlog en de brand van 1992. Tijdens Wereldoorlog II werden de paarden een tijdlang overgebracht naar Tsjechië. Door toedoen van de Amerikaanse generaal Patton keerden ze nadien terug naar de Spaanse rijschool en bleven zo uit Russische handen. Acht jaar geleden ontsnapten de paarden ternauwernood aan de enorme brand in de Hofburg. “Telkens ontbrak het in de stal aan bruine hengsten. Sindsdien is er altijd minstens een aanwezig.” Minstens even hoog ligt de lat voor ruiters die dromen van een carriëre als Bereiter. In Oostenrijk dé jongensdroom bij uitstek die niet moet onderdoen voor een plaats bij de Wiener Sängerknaben. Een strenge selectie staat garant voor het wereldniveau van de school. “Kwaliteit bepaalt het succes. Vergeet niet dat we al jaren een identiek programma brengen, dat nog steeds duizenden mensen boeit en dat telkens maanden vooraf uitverkocht is. Dat kan alleen met absolute toppers,” weet Erster Oberbereiter Arthur Kottas-Heldenberg, al veertig jaar lang de primus van de rijschool en verantwoordelijk voor de selectie van nieuwe ruiters.

Buitenlandse ruiters maken sinds een tiental jaar geen kans meer. Een regel die werd doorgevoerd om vriendjespolitiek van rijke en invloedrijke maar niet noodzakelijk talentvolle berijders te weren. De Spaanse rijschool handhaaft een erg strikte hiërarchie binnen de groep van zestien ruiters die de voorstellingen verzorgen. “Toegelaten worden is niet zo moeilijk. Er blijven dat is de kunst. Iedereen begint onderaan de ladder als staljongen. Paarden roskammen, verzorgen, stallen uitmesten. Als je van dieren houdt en werkelijk ruiter wil worden, heb je dat er met plezier voor over.” Na enkele jaren klimt zowat de helft van de nieuwkomers op tot ruiter, en krijgen ze een jonge lipizzanerhengst toegewezen om op te leiden. Het ideaal is dat paard en ruiter psychisch en fysiek op dezelfde golflengte komen. Een absolute must om te komen tot hoogstaande en elegante dressuurkunsten zoals de pirouettes, de piaffe of draf ter plaatse, de galopwissels en de passage, de meest verheven draf met een lang zweefmoment. Allemaal sprongen en oefeningen die dateren uit de tijd dat de cavalerie de kracht van het leger uitmaakte. Elke sprong of draf had z’n specifiek nut binnen de toen heersende militaire strategieën. Zo was de capriool, de meest spectaculaire sprong waarbij het paard met de vier poten van de grond gaat en de achterste poten plots uitstrekt, oorspronkelijk bedoeld om de vijand te vellen. Ogenschijnlijk eenvoudige kunstjes waarachter jaren van intensieve en geduldige trainingen schuilgaan. “Elk paard heeft z’n eigen karakter en daar moet je als ruiter op inspelen,” zegt Kottas-Heldenberg. “Je mag een paard nooit overhaasten. Het komt erop aan zorgvuldig de talenten van het paard te ontdekken, een goede communicatie tot stand te brengen en onvoorwaardelijk vertrouwen op te bouwen. Sommige sprongen zijn gevaarlijk en onmogelijk uit te voeren zonder dat blinde vertrouwen. Je moet eerst je eigen temperament onder controle hebben voor je dat van een paard kan beteugelen,” vertelt de Erster Oberbereiter.

Elke ruiter van de Spaanse rijschool beheerst ook de kunst van het paardenfluisteren. “Daar is niets speciaals aan. Dat ligt in de aard van een echte paardenmens. Even fluisteren volstaat om het dier te kalmeren en in het gareel te houden.” De toekomst van de Spaanse rijschool ligt duidelijk op het artistieke vlak. De band met de militaire academie is al jarenlang doorgeknipt, al houden de ruiters vast aan het klassieke koffiekleurige militaire uniform met de Zweispits, het tweepuntige hoofddeksel. Sinds een ziekte-epidemie in de jaren tachtig het lipizzanerbestand bedreigde, staan zowel de staatsstoeterij van Piber als de Spaanse rijschool onder leiding van eenzelfde directeur, de Tsjechische dokter en dierenarts Jaromir Oulehla. Wat maakt dat dit eeuwenoude instituut tot vandaag nog tot de verbeelding spreekt van duizenden bewonderaars over de hele wereld? “De Spaanse rijschool is een levend en tijdloos cultuurmonument. Lipizzaners zijn Oostenrijk, ze dragen de cultuurboodschap van dit land uit. We houden vast aan de exclusiviteit en de oorspronkelijke waarden van de dressuurkunst die van generatie op generatie worden doorgegeven. Echte wereldklasse raakt nooit gedateerd.”

kari van hoorick