Osama bin Laden kan tevreden zijn

Osama bin Laden heeft postuum bereikt wat hij wou bereiken. Het westerse financiële systeem zit, tien jaar na de aanslagen van 9/11, op de knieën.

“We zullen het Amerikaanse financiële gedrocht laten doodbloeden. We vechten een heilige strijd uit met het westerse economische model en zullen met de steun van Allah zegevieren.”

Eind 2004 was Al Qaeda-leider Osama bin Laden in een videoboodschap nog heel zeker van zijn zaak. Zijn boodschap was dan ook al drie jaar dezelfde. Veel reden voor dat triomfalisme was er toen niet. Rond die tijd werd de terroristengroepering van Bin Laden dankzij een wereldwijde klopjacht almaar meer in het defensief gedrongen. En er was meer: de politici hadden de schok van aanslagen op de WTC-torens en New York blijkbaar vlekkeloos opgevangen. Tenminste, dat dachten we.

De vrees dat de westerse economie, die nog maar net hersteld was van de dotcom-zeepbel, een forse duik zou maken in het zog van de aanslagen, bleek al gauw ongegrond. Na een korte prutteling sloeg de machine snel weer aan en in de periode 2003-2007 groeide de wereldeconomie continu in een zelden gezien ritme. Economen, analisten en bewindslui spraken in triomfantelijke tonen over de Great Moderation. Een optimalisatie van het monetaire beleid zou de economie op een groeipad houden zonder daarbij de inflatie aan te wakkeren, luidde de consensus.

Het Grote Zelfbedrog

Vandaag weten we beter. In plaats van de Great Moderation waren we bezig met de Great Self-Deceit, het Grote Zelfbedrog: een collectieve verblinding voor wat er zich écht afspeelde in de financieel-economische wereld. Een flink stuk van de economische groei kwam er in het zog van een bijzonder expansief monetair beleid, in de eerste plaats vanwege de Amerikaanse Federal Reserve (Fed). Maar ook de Europese Centrale Bank (ECB), de Bank of Japan en de Bank of England deden meer dan hun duit in het zakje. De initiële monetaire reactie op 9/11 was perfect te verantwoorden, maar de lijn veel te lang doortrekken is een grote misrekening gebleken.

Lage rentevoeten en overmatige kredietcreatie leidden tot schuldexplosies in heel het financieel-economische systeem. Zeepbellen op de aandelenbeurzen, in het vastgoed en in de grondstoffen doken alom op. Met de zeepbellen kwamen, zoals altijd, ook de fraude en het bedrog. Beleidsverantwoordelijken knepen al te makkelijk de ogen toe voor de excessen, vaak met de verwijzing naar de blijvend lage inflatie voor goederen en diensten. Maar die lage inflatie kwam vooral door het almaar aanzwellende aanbod uit China en andere opkomende landen.

Tegen de zomer van 2007 werd het stilaan duidelijk dat er moeilijkheden op komst waren. De schok die we in de periode augustus-oktober 2008 kenden, was zonder voorgaande in de naoorlogse geschiedenis. De zwaarste financiële crisis en diepste economische recessie sedert de Grote Depressie van de jaren dertig brachten ons met z’n allen weer met beide voeten op de grond. Snelle beleidsreacties voorkwamen dat we opnieuw in een Grote Depressie belandden, maar creëerden net zo goed een nieuwe realiteit waar we tot vandaag mee worstelen. Krijgen we de financieel-economische machine echt weer op de rails? Of krijgen we uiteindelijk toch de zware, uitgesponnen crisis over ons die we in 2008-2009 op het nippertje konden afwenden?

Tegen die achtergrond krijgen de bedreigingen van Osama bin Laden een nieuwe dimensie. Het beleid na 9/11, bedoeld om de gevolgen van de aanslagen te temperen, heeft rechtstreeks geleid tot de onevenwichten die aan de basis liggen van de crisis die we nu meemaken. Het initiële succes van het beleid zorgde voor te grote zelfgenoegzaamheid. Het idee dat men het varkentje van eender welke crisis wel snel en gedegen zou kunnen wassen, blijkt voor een groot stuk een waanvoorstelling. Veel beleidsmensen doen heel hard hun best om het tij te keren, maar geven steeds openlijker toe dat het water hen aan de lippen staat.

Bezat Osama bin Laden het economisch inzicht om te kunnen weten dat het zo zou lopen? Neen, daar geloven we absoluut niet in. Maar het valt moeilijk te ontkennen dat het verhaal zich – weliswaar via veel omwegen – akelig precies ontwikkelt in de richting van wat de Al Qaeda-voorman hoopte te bereiken.

Johan Van Overtveldt