De slechtste managementboeken zijn de éénideeboeken van consultants op zoek naar een dik visitekaartje. Academici schrijven te abstract en te traag. Journalisten schrijven vlot en checken hun (recente) bronnen. Oogklepdenken van Ruben Mersch is een schitterend voorbeeld van een goed onderbouwd boek dat leest als een trein. En dan heb je de categorie van de heilsboeken. Af en toe slaagt een profeet erin het managementpubliek te doen stoppen met kritisch te denken. De bekendste vertegenwoordiger van dat genre is ongetwijfeld Jim Collins, die met Good to Great miljoenen lezers heeft bereikt. Zijn boodschap was methodologisch zo zwak onderbouwd dat zijn zogenaamd wetenschappelijk onderzoek thuishoort in elke cursus Misleidende conclusies in de managementwetenschappen. Maar zijn boodschap ging erin als zoete koek: Level 5-leiderschap, de bus pas laten vertrekken als de juiste mensen erop zitten, en nog meer profetische boodschappen die de volgelingen ieder op hun manier konden interpreteren.
Vlaanderen reageert meestal erg nuchter op dat soort profeten, maar nu is er een in ons midden opgestaan. Frederic Laloux heeft de grenzen van het genre verlegd met zijn boek Reinventing Organizations. Hij bewijst dat hij intuïtief heel goed aanvoelt – of dat bij McKinsey heeft geleerd – hoe je dat aanpakt: vertel dat de huidige situatie niet door de beugel kan, beloof redding, wees de getuige van enkele mirakels en kruid je schotels met een eigen taalgebruik en krachtige beelden.
Volgens Laloux heeft de ontwikkelingspsychologie aangetoond dat de mens volop aan het evolueren is naar een nieuw, meer authentiek bewustzijnsstadium, en nu moeten en zullen de organisatievormen volgen. In een wereld van veranderingsmoeheid en organisatiecynisme is dat een heilsboodschap die kan tellen.
Metaforen overtuigen, beelden spreken voor zichzelf en behoeven geen bewijs. We krijgen een ‘nieuwe’, gedurfde, metafoor: organisaties zijn levende systemen. Hoe gevaarlijk metaforen kunnen zijn, zullen we even illustreren aan de hand van een ‘mislukte’ metafoor. In zijn nooit gepubliceerde boek schrijft Marc Buelens het volgende: organisaties gaan ten onder aan bureaucratie, politiek, dwaze regels, vervreemding, stress en allerlei intriges. Maar hier is zijn heilsboodschap: organisaties zijn konijnen. Konijnen werken samen, ze huppelen er dartel op los, ze zijn intelligent en hebben geen burn-outs. Als ik zoiets dwaas zou schrijven, zou ik aan handen en voeten worden vastgebonden en met pek en veren besmeurd. Organisaties zijn geen konijnen!
Maar veronderstel dat ik mijn heilsboodschap beter verpak. Ik zeg: “Uit de dynamische systeemtheorie blijkt dat complexe systemen zoals de mens en organisaties…” Dan lacht u niet meer, dan verdwijnt uw kritisch denken. Maar als organisaties geen konijnen zijn, waarom zouden ze dan lijken op mensen, of op andere complexe systemen? Als we onze metafoor zorgvuldig kiezen, schuiven metafoor en werkelijkheid naadloos in mekaar. Het beeld is het bewijs geworden.
Wat een heilsboodschap nodig heeft, zijn mirakels. En het boek Reinventing Organizations beschrijft boeiende processen bij een Nederlandse thuiszorgorganisatie en bedrijven uit de meest uiteenlopende sectoren. Als die zorgvuldig gekozen voorbeelden voor u een ‘overweldigende evidentie’ vertegenwoordigen, dan zult u niet onder de indruk zijn van mijn demagogische tegenvoorbeelden, te beginnen met de vaststelling dat er steeds meer demagogie in de politiek wordt gebruikt, en dat Donald Trump, K3 of Temptation Island mij af en toe doen twijfelen aan de ontwikkeling van de mensheid naar een hoger bewustzijnsniveau.
Uiteraard gebruikt Frederic Laloux een volkomen nieuw jargon. Ons Oud Gedachtegoed is niet in staat de Nieuwe Werkelijkheid te begrijpen. Cyane organisaties, met de nadruk op heelheid en vooral zelfsturing, zijn (gedeeltelijk) gerealiseerd in de voorbeelden uit het boek en zijn het levende (sic) bewijs dat we wel degelijk afscheid kunnen nemen van de hopeloos verouderde bureaucratische structuren. Als dat gedachtegoed u inspireert, dan bent u klaar om een reinventing organizations-fan te worden. Zoals u kunt vermoeden, ben ik dat niet echt. Volgende week leest u waarom.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Als we onze metafoor zorgvuldig kiezen, schuiven metafoor en werkelijkheid naadloos in mekaar. Het beeld is het bewijs geworden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier