Ook Star Trek is maar sciencefiction

Walter De Brouwer, germanist van opleiding en stichter van Belgiës enige privé-lab voor fundamenteel onderzoek, is altijd al rad van tong geweest. Vorig jaar liet Starlab nog uitschijnen dat het binnen vijf jaar een omzet van een miljard dollar zou realiseren. “Een misverstand,” zo zweert De Brouwer nu. In het lijstje van Starlab-partners vinden we Arthur Andersen terug. “Klopt niet,” zeggen ze daar. En Starlab heeft een project lopen met de VDAB. “We hebben nooit iets getekend,” is de enige commentaar die we krijgen. Is Starlab niet meer dan een spelletje?

Stel u een oud pand voor dat qua architectuur nauw aanleunt bij kasteel Molensloot uit de Kuifje-albums en gelegen is in één van de chicste gemeenten van Brussel, Sterrebeek. Welnu, dat oord is het zenuwcentrum van Starlab, de ‘Madonna onder de labs’ – zoals de nieuwsbrief Transfert.net het op 31 januari 2001 nog betitelde. Op het fronton staat in gouden letters Deep Future geschreven. In de hall prijkt de slogan A place where hundred years mean nothing. Bang! De B van Bang staat voor bits, de A voor atomen, de N voor neuronen en de G voor genen: een letterwoord als samenvatting van een wetenschappelijk programma.

Welkom in Starlab, het enige privé-lab voor fundamenteel onderzoek dat België rijk is. De man die dit “toevluchtsoord voor de engelen van het onderzoek” gewild heeft, heet Walter De Brouwer. Hij is 43 en gewezen uitgever van informaticamagazines. In het rayon van zijn geloofsovertuigingen ( www.starlab.org/beliefs) brengt hij de gedachten van de Indische wiskundige Ramanujan samen met de voorspellingen van Nostradamus en deze tirade uit de Man van la Mancha: “Ik weet niet of ik die held zal worden, maar mijn gemoed zal er wel door gestild worden.”

Children of a superior God

Starlab herbergt alleen maar ‘halfgoden’ die bezig zijn met de eeuwige zoektocht naar de ‘ongrijpbare ster’. Het profiel van de ideale wetenschapsmens: “Hij denkt als een dichter, werkt als een boekhouder, schrijft als een journalist, spreekt als een gast op een talkshow en drinkt als een handelsreiziger. Bovendien is hij hardnekkig.” Walter De Brouwer aanbidt Richard Feynman, de Nobelprijswinnaar Fysica van 1965 en specialist in de kwantumelektromechanica. “Een waanzinnig genie… een casanova… een avonturier.”

De Brouwer wil dat allemaal tegelijk zijn, omgaan met buitensporigheid, de onmogelijke weddenschap van de onsterfelijkheid aangaan. “Het is het allermooiste van alle projecten,” schoof hij een journalist van het Geneefse blad Le Temps ooit toe. De man is er nog niet van bekomen. Het draait allemaal om een subtiele vermenging van wetenschap en sciencefiction: “Ik wil niet aan technologie doen, maar aan Treknologie“. Vrij vertaald heet dat dan: de wetenschap zien en voorstellen als een intergalactisch avontuur. “Treknologie is zoals Star Trek. Ik kan u fenomenale verhalen vertellen over de wetenschap.”

Een doorsnee profiel, een briljante geest, een resem zenuwtrekken en een grote overredingskracht, uiteindelijk is Walter De Brouwer een excentrieke en voor velen ook charmismatische persoonlijkheid. Hij is in het bezit van een aggregaat Germaanse Filologie aan de Universiteit Gent, is verzot op taalkunde, maar doet zich toch in de eerste plaats voor als een wetenschapsman. Dat wil zeggen: één van die miskenden. “Onderzoekers,” zo zegt hij, “ondergaan vernederingen en financiële hongersnood.” Aan wie het maar horen wil, vertelt hij de grote miserie die heerst in de laboratoria van Cambridge, “waar men zelf de lampen moet vervangen”.

Wat wel eigenaardig is, is dat er in geen enkele database van de Britse universiteit een spoor terug te vinden is van een student zuivere wiskunde die Walter De Brouwer heet. Zou de man soms lijden aan mythomanie?

De manieren van een goeroe

“Walter heeft ongelooflijke ideeën, en wat nog ongelooflijker is, hij weet ze nog te realiseren ook,” verzekert ons Pattie Maes, doctor in de Informaticawetenschappen aan de VUB en docente aan het Media Lab van het Massachusetts Institute of Technology (MIT).

“Als ik de deep future verkoop, komen de mensen naar mij.” Onvermijdelijk. Tot vandaag heeft Walter De Brouwer 71 onderzoekers uit heel de wereld aangetrokken en niet van de minste: hij gaat aankloppen bij koppensnellers, zet zijn eigen, naar men zegt indrukwekkend netwerk in gang en moedigt mond-tot-mondreclame aan. Brains attract brains, is een van de favoriete slogans waarmee hij zijn toespraken doorspekt. Voor elk van de disciplines die hem interesseren, schuimt hij de toptien af en stalt zijn koopwaar uit: een fikse wedde (van 2 miljoen voor een jonge vorser tot 12 miljoen frank voor een topfiguur, volgens De Brouwer), huisvesting, bedrijfswagen, betaling van de schoolkosten voor de kinderen, een job voor de vrouw, zelfs een deelname in het kapitaal van Starlab. In een vleugel van het kasteel wil Walter De Brouwer een tiental appartementen inrichten en een crèche. De sfeer van een leef- en werkgemeenschap. Dit is een man met de ‘manieren van een goeroe’, zeggen de criticasters.

Starlab heeft gekozen voor de multidisciplinaire weg: elke vorser besteedt 70% van zijn tijd aan zijn eigen projecten en houdt zich de rest van de tijd bezig met het werk van zijn collega’s. Scepsis heerst alom: “Het is niet omdat je een filosoof, een kunstenaar en een bioloog samenbrengt, dat je gaat innoveren. Er zit erg waardevol onderzoek verscholen in monodisciplinaire projecten,” voert UCL-rector Marcel Crochet aan. Maar het dient eveneens gezegd dat disciplineoverschrijdend onderzoek zich in bepaalde domeinen opdringt, in de nanotechnologie bijvoorbeeld. “Daar ligt de toekomst, ik ben er zeker van,” hamert Walter De Brouwer. “Hoe complexer de wetenschap wordt, hoe meer de onderlinge afhankelijkheid toeneemt.”

Hetzelfde geldt voor de kans om op een uitvinding te stoten die hen allemaal rijk zal maken. Om de eetlust van iedereen op te wekken, belooft De Brouwer aan de onderzoeker die komt aandraven met een economisch haalbaar idee en actief bijdraagt tot de verwezenlijking ervan, 10% in het kapitaal van de spin-off die op die manier totstandkomt. Bovenop de bonussen, de aandelenopties en de royalty’s op de licenties, uiteraard.

Tussen schijn en doeltreffendheid

Zijn zichtbaarheid heeft Starlab op dit ogenblik te danken aan het i-Wear-project, dat gecoördineerd wordt door Walter Van de Velde. Die verliet eind 1996 het laboratorium voor kunstmatige intelligentie aan de VUB, waar hij samen met Luc Steels directeur was, om onderzoeksdirecteur te worden bij Starlab. I-Wear is gericht op de ontwikkeling van ‘intelligente kledij’. Met andere woorden: kleding die gevoelig is voor licht, geluid, beweging, lichaamsreacties en die in staat is om muziek uit te zenden, de luchttemperatuur te meten, de achteloze die zijn sleutels vergeten heeft te verwittigen, het melodietje van de gsm te veranderen in functie van de omgevingsgeluiden enzovoort. De verschillende lagen van de kleding zouden idealiter moeten dienen als informatietransmissienetwerk.

Het i-Wear-project wordt gesteund door zeventien grote ondernemingen, waaronder Levi-Strauss, adidas, Courrège, Samsonite, France Télécom, Recticel, Philips, AT&T en Siemens. Elk van de leden van het consortium heeft zich verbonden tot een financiering van 100.000 euro per jaar gedurende vijf jaar en krijgt in ruil daarvoor een bevoorrechte toegang tot de onderzoeksresultaten en het recht om die voor eigen rekening te exploiteren. Recticel, bijvoorbeeld, interesseert zich voor die technologische ontwikkelingen omdat het wil pogen ze over te dragen op andere materialen zoals polyurethaanschuim met de bedoeling intelligente dashboards of zetels te ontwerpen voor de automobielsector.

“Het consortium dient zich aan als een innovatieplatform,” beklemtoont Stéphane Verdood, director of business development van Starlab. “Het is niet de bedoeling nieuwe producten te ontwikkelen, maar om een nieuwe visie op de toekomst uit te tekenen.” Maar na tien maanden aanwezigheid in i-Wear als vertegenwoordiger van France Télécom, schommelt André Will tussen enthousiasme en scepsis. “France Télécom werd in de eerste plaats aangetrokken door de innovatieve kant van het project, door de mogelijkheid om zich ver stroomopwaarts te positioneren en gelijktijdig start-ups te lanceren, maar ook door de diversiteit aan vakgebieden die er rond te tafel zitten. Alleen weet ik niet echt het onderscheid te maken tussen schijn en doeltreffendheid. Ik heb 25 jaar in de research achter de rug en ik heb nog nooit een lab op deze manier weten draaien. Het wekt tegelijk enthousiasme en twijfel.”

Het domein van de gissingen

FAN (Fabric Area Network), de eerste spin-off die uit het i-Wear-project tevoorschijn kwam en die als opdracht heeft een ‘communicatievest’ op de markt te brengen, zorgt intussen al voor een gespannen verhouding: sommige leden van het consortium zouden geen zin hebben om bij te dragen tot de pot en deel te nemen aan de tafelronde, gezien de massa geld die door het geheel van de partners wordt geïnvesteerd.

Starlab, dat geënt is op het model van het Media Lab van Nicholas Negroponte, met wie Walter De Brouwer vriendschappelijke banden onderhoudt, wil zich steeds nadrukkelijker laten financieren door privé-sponsors. In 2000 droeg het i-Wear-consortium 55% van de omzet van Starlab aan (3 miljoen euro of een goede 120 miljoen frank). De rest was afkomstig van subsidies en inkomsten uit bezinningscolloquia die door de onderneming werden opgezet.

Het gewicht van de deelnemers aan het i-Wear-consortium maakt intussen een en ander geloofwaardiger en laat zelfs toe om een tandje bij te zetten: een consortium rond ‘productie in het nanotech-tijdperk’ zit al in de pijplijn. De jaarlijkse bijdrage zal volgens Walter De Brouwer 500.000 euro bedragen.

Starlab gooit zijn netten uit in alle richtingen. Recticel werd aangezocht voor een consortium in verband met de toekomst van de slaap en de emoties (de onderneming heeft trouwens al een matras met spraakbesturing ontwikkeld). De grote Europese telecomoperators worden aangelokt met een rondetafel over de toekomst van de multimedia onder de hoofding ‘Media Impossible’. Rolex en Swatch zouden aangesproken zijn om een consortium te sponsoren rond reizen doorheen de tijd – blijkbaar zonder veel succes.

Met dat laatste belanden we overigens volop in het domein van de gissingen. Waartoe kan een consortium rond tijdreizen leiden, tenzij dan naar een louter theoretische benadering? Het thema staat centraal in het onderzoek van de Rus Serguei Krasnikov, researchmanager Atoms bij Starlab. Om goed te zijn, zou het team nog moeten worden aangevuld met een expert in teleportatie, krijgt de scepticus van Walter De Brouwer te horen.

“De dichters stellen vragen, brengen een andere visie aan en zetten op die manier een innovatieproces in gang. Als dat niet zou gebeuren, wordt men de gevangene van vastgeroeste gedachten,” zo redeneert Marc Van Rompaey, gedelegeerd bestuurder van het risicokapitaalfonds Pythagoras Participations, dat heel wat geld gestoken heeft in Starlab. Dat valt dan goed mee: de onderneming heeft nog een voorraadje dichters, zoals de Belgische biofilosoof Guido Van Steendam of de Kroatische Maja Kuzmanovic, de spilfiguur van Foam – de Foundation of affordable mysticism ( www.deepfoam.org).

“Maja werd door het MIT uitverkozen als de vrouw die de 21ste eeuw op het gebied van de kunsten gaat veranderen. Ik hou van haar,” zegt Walter De Brouwer vurig. “Ze is een uitstekende mathematica en ze wil de kunst invoeren in de wereld van de wetenschap.” Maar als we hem de vraag stellen of dat wel zal werken, antwoordt De Brouwer: “Nee, het gaat helemaal niet werken en ik weet waarom: wanneer men een gedicht voordraagt, dan moet men dat niet gaan uitleggen. Het is iets ogenblikkelijks, helemaal het tegengestelde van de wetenschap.”

De omzet is een misverstand

Journalisten van Le Monde en Le Temps die Starlab vorig jaar bezochten, kwamen terug naar Parijs en Genève met een omzetvoorspelling van 1 miljard dollar over vijf jaar. De Brouwer zweert vandaag dat hij verkeerd werd begrepen. Net zoals de directeurs van dotcoms werkt Walter De Brouwer met aankondigingseffecten en surft daarbij voortdurend tussen waarheid en leugen.

Een Starlab-filiaal in Barcelona? Wanneer we zijn geschriften erop nalezen, zou dat al meer dan een jaar operationeel moeten zijn. Het blijkt echter allemaal een beetje voorbarig: de overbrenging van een team, meegevoerd door de vice-president marketing van Starlab, Manel Adell, gebeurde in februari 2001.

In het lijstje van Starlab-partners komt ook Arthur Andersen voor. Daarbij gaat het om zowel zijn deelname aan een consortium over de toekomst van de financiële diensten als om het Business Genome Project (dat neerkomt op het gebruik van de genetica om de relaties tussen mensen in een onderneming beter te leren begrijpen). Welnu, Astrid Pieron, partner bij Arthur Andersen, wijst erop dat “wij geen enkel gemeenschappelijk project met Starlab hebben lopen”.

Een denktank rond de ‘toekomst van de werkloosheid’ samen met de VDAB? Karel Tirez, manager on line bij de Vlaamse tewerkstellingsdienst, legt uit dat er ooit wel eens is onderhandeld, maar dat er nooit een contract is ondertekend.

Die tactiek is niet nieuw: al in september 1997 verkondigde Walter De Brouwer dat British Telecom was toegetreden tot het kapitaal van zijn maatschappij Riverland, terwijl de Britse onderneming op hetzelfde ogenblik van oordeel bleek dat de samenwerking met betrokkene op het vlak van de internetdiensten weinig efficiënt was. Onnodig te zeggen dat er nooit een financiële participatie van BT is geweest in het kapitaal van Riverland.

Hallucinerende mededelingen

Een van de opdrachten van Stéphane Verdoodt en Werner Vanderhaeghe, die het management in 2000 kwamen versterken, zou erin kunnen bestaan om dergelijke hallucinerende mededelingen te temperen. De eerste werkte geruime tijd als consultant, de tweede als zakenadvocaat. “Walter De Brouwer heeft me het avontuur beloofd, ik ben niet bedrogen uitgekomen,” zegt Werner Vanderhaeghe, die “voor het recht gekozen heeft om te ontsnappen aan de wetten van Newton.”

Hun gemeenschappelijke verantwoordelijkheid bestaat erin de structuren te professionaliseren en een beursgang voor te bereiden eens het klimaat er beter op geworden is. In het huis worden ze the suits (de maatpakken) genoemd.

Stéphane Verdoodt, 39 jaar en ex-directeur van Arthur Andersen Business Consulting, heeft de leiding over de creatie van spin-offs. De zenuw van de oorlog met andere woorden. Om 20% van de Starlab-inkomsten te halen tegen 2001, zoals Walter De Brouwer aangekondigd heeft, zullen ze dan wel op turbosnelheid moeten overschakelen.

Starseeders, een 100%-dochter van Starlab, speelt de rol van kunstmoeder. Ze heeft op dit ogenblik drie spin-offs onder haar vleugels: DescriptOmatic in Brussel (programma’s van het type MPEG-7 voor de indexering, de bewerking en het opzoeken van audiovisuele content), BioProcessors in San Francisco (een miniatuur bioreactor voor de biotechnologie en de farmaceutische sector) en Yeahlab in Londen (mobiele internettoepassingen voor 13- tot 25-jarigen) via de holding Talent Industries.

Starlab heeft ook een rechtstreekse participatie van 40% in Infogenomics te Gent (biotechnologie) en van 20% in Omega Generation in Bologna (informatie- en communicatietechnologie). Daarbij gaat het wel om een partijtje blufpoker: deze laatste onderneming is geen spin-off van Starlab omdat ze al in 1986 werd opgericht in nauwe samenwerking met de universiteit van Bologna. Starlab heeft een deel van het kapitaal ingepalmd en is nu een van de talrijke partners van de onderneming in Europa. Omega Generation heeft wel zelf een spin-off in het leven geroepen die luistert naar de naam Globalsign en al een paar keer werd voorgesteld door Walter De Brouwer als een directe emanatie van Starlab. Er staan overigens nog heel wat andere projecten op stapel: zeven, acht of meer, naargelang van het humeur van het moment.

Tegelijk wordt ook het lijstje van de te betrekken functies langer. Voor wie het avontuur wil wagen en wil ‘surfen op de golf van een nakende IPO’ (beursgang) bevat www.starlab.org een rubriek ‘jobs’. Oostenrijkers, Denen, Noren, Finnen, Israëli’s en Japanners zijn bijzonder gegeerd om het lappendeken van nationaliteiten te vervolledigen.

Marie Brandeleer Chantal Samson