Onzekere compensatie voor verlies van 400 miljoen

De vrijmaking van de energiemarkten zal de gemeenten tussen 250 en 400 miljoen euro kosten. Ze krijgen een doekje voor het bloeden, maar dan moet de Vlaamse overheid een manier vinden om de grondwet te omzeilen.

Telkens u het licht aanknipt, doet u een duit in het zakje van de gemeentekas. De Vlaamse stadsontvangers mochten in 2000 gezamenlijk 549 miljoen euro inkomsten uit de verdeling van elektriciteit en gas inschrijven in de gemeentebegroting, goed voor gemiddeld 10% van de totale inkomsten van de gemeenten. De pot is vet omdat de energie-intercommunales u een monopolierente aanrekenen op de levering van elektriciteit en gas.

Maar dat feest is voorbij wanneer op 1 juli 2003 de Vlaamse elektriciteitsmarkt volledig vrij wordt. Wat voor de gemeenten overblijft van de rijke stroom energiedividenden, is een billijke vergoeding voor de distributie van stroom en gas – die activiteit blijft een gemeentelijk monopolie – en een winstmarge op de verkoop – een marge die door de markt zal worden bepaald. Op de koop toe moet op de inkomsten uit de leveringsactiviteit voortaan vennootschapsbelasting worden betaald. Dat betekent dat tientallen miljoenen euro’s verschuiven van de gemeentelijke kas naar de federale schatkist. En aangezien de Vlaamse energiemarkt sneller opengaat dan de Brusselse en Waalse, betaalt eerst Vlaanderen deze federale belasting.

Opcentiemen van 5,6% naar 8,6%

Welk gat slaat de vrijmaking in de gemeentekas? Het betere nattevingerwerk houdt het op een daling van de energiedividenden met de helft tot twee derde (zie grafiek: De stroom droogt op). Wat het uiteindelijk wordt, hangt af van de hoogte van de distributietarieven en hoeveel klanten van leverancier veranderen. “Om het verlies te recupereren, moeten de opcentiemen die Gent heft op de personenbelasting omhoog van 5,6% naar 8,6%,” zegt Sas van Rouveroij, schepen van Gent en voorzitter van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). De gemeenten krijgen van het Vlaams Gewest evenwel een medicijn om de financiële pijn wat te verzachten. Ze krijgen een zogenaamde retributie (een vergoeding voor een prestatie van de overheid) voor het ‘privatieve’ gebruik van de gemeentewegen, te betalen door wie bijvoorbeeld elektriciteitsleidingen of kabels langs gemeentewegen aanlegt.

Maar het invoeren van de retributie vraagt het nodige juridische kunst- en vliegwerk, want de grondwet moet worden omzeild. De gemeenten hebben de bevoegdheid om retributies op te leggen. Daar zit het probleem niet. Maar een wet uit 1933 legt een maximale retributie op voor elektriciteit, een wet uit 1966 bepaalt een plafond voor aardgas en de telecomsector is helemaal vrijgesteld van retributies sinds een wet uit 1991.

Het Vlaams Gewest heeft die beperkingen niet en heeft net een retributie uitgewerkt voor het privatieve gebruik van de gewestwegen en waterwegen. Toegepast op de gemeentewegen zou dit jaarlijks 75 miljoen euro opleveren, al is daar ook 14,8 miljoen euro aan retributies ten laste van de nu vrijgestelde telecomsector al bij geteld.

Strijdig met de grondwet

Het is echter in strijd met de grondwet dat gewesten retributies invoeren op het niveau van de gemeenten. Maar er is een alternatief scenario. Het Vlaams Gewest neemt de wettelijke obstakels weg die de gemeenten hebben om hogere retributies te vragen. “We hebben die bevoegdheid,” zegt Géry Vanlommel, adviseur energie op het kabinet van de Vlaamse minister van Energie Steve Stevaert ( SP.A). De gemeenten voeren op hun beurt een retributie in en via een omzendbrief legt de Vlaamse regering de modaliteiten vast. De regering doet ook een controle via administratief toezicht. Het voordeel van deze constructie is dat de bevoegdheid van de gemeenten wordt nageleefd en dat er een uniforme regeling voor heel Vlaanderen kan worden uitgewerkt. Het nadeel is dat het niet duidelijk is hoever het Vlaams Gewest kan gaan in het vastleggen van de toepassingsmodaliteiten. De Vlaamse regering wil tegen 1 januari 2003 de retributie van kracht laten worden, want de gemeenten zullen vanaf 2004 de daling van de energiedividenden voelen. Maar genoeg is een jaarlijkse opbrengst van 75 miljoen euro voor de Vlaamse gemeenten niet. De geschatte daling van de energiedividenden bedraagt immers mogelijk 250 tot 400 miljoen euro. Wordt vervolgd.

Daan Killemaes [{ssquf}]