‘Ons groeimodel is niet houdbaar’

Volgens de baas van de Wereldhandelsorganisatie is het marktkapitalisme onrechtvaardig. Aanpassing is nodig. Toch biedt vrijhandel meer voor- dan nadelen.

Pascal Lamy, acht jaar de directeur-generaal van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), is aan zijn laatste rechte lijn toe. In mei wordt zijn opvolger gekozen. Lamy prijst onverdroten de weldaden van de vrijhandel. De globalisering heeft de armoede in de wereld sterk teruggedrongen. Maar de ongelijkheid is toegenomen, meer nog binnen landen dan tussen landen. Het marktkapitalisme zoals het zich ontwikkeld heeft, is niet houdbaar op termijn, volgens Lamy. Het is te stresserend voor de planeet en de mensen.

Hoe kijkt u aan tegen de wereldwijde economische beroering van het voorbije decennium?

PASCAL LAMY. “De crisis van 2008-2009 heeft de globalisering in een stroomversnelling gebracht: het verschil in groeitempo tussen de rijke landen en de ontwikkelingslanden werd groter. Dankzij de verspreiding van de informatietechnologie zijn de kosten verbonden aan afstand fors gedaald. Dat heeft een geleidelijke geografische verspreiding van de productie teweeggebracht, die op haar beurt het internationale handelsverkeer grondig omgevormd heeft. Tegenwoordig vertegenwoordigen de halfafgewerkte goederen 60 procent van de industriële wereldhandel. Alles wat wereldwijd wordt uitgevoerd, bestaat voor 40 procent uit onderdelen die eerst werden ingevoerd. Dat importgehalte van de uitvoer was twintig jaar geleden nog 20 procent en over nog eens twintig jaar zal het 60 procent bedragen. Maar de politiek heeft nog de grootste moeite om zich die nieuwe wereld voor te stellen.

“Die organisatie van de wereldhandel verhoogt de productiviteit en dringt de armoede in de wereld terug. Maar dat groeimodel is niet vol te houden, noch voor het milieu, noch sociaal. Het put de grondstoffen bovenmatig uit — de productie van natuurlijke rijkdommen moet in de komende twintig, dertig jaar met 30 tot 40 procent toenemen — en tegelijk maakt het onvoldoende gebruik van de meest overvloedig aanwezige hulpbron: mankracht. Dat blijkt uit de werkloosheidscijfers. Die situatie dreigt tot frustraties en conflicten te leiden.”

Stapt u nu af van het idee dat de globalisering per se gunstig is?

LAMY. “Ik heb dat idee nooit verdedigd. De globalisering is een omvangrijk historisch proces dat zowel negatieve als positieve kanten heeft. Het zal doorzetten en zelfs nog versnellen. We kunnen de klok niet terugdraaien, want alles op de planeet is aan elkaar gekoppeld. Betekent dat dat de economische en politieke superstructuren die we nu kennen, onwrikbaar zijn? Uiteraard niet. Is het marktkapitalisme waarmee we nu leven onze enige uitweg? Ik hoop van niet. Het huidige systeem is sociaal intens onrechtvaardig. Zodra men prioriteit geeft aan sociale rechtvaardigheid moet men blijven zoeken naar een alternatief voor het huidige systeem. Maar ik geef in alle bescheidenheid toe dat we nog altijd geen geloofwaardige alternatieven gevonden hebben.”

Is protectionisme een geloofwaardig middel?

LAMY. “Protectionisme werkt niet als 40 procent van je export tot stand komt met producten die je invoert. Als je de import belast, vermindert meteen je concurrentiekracht. Zo schiet je jezelf in de voet. Als je iets importeert, dan wil dat zeggen dat je het nodig hebt, ofwel omdat je zelf niet over de natuurlijke rijkdommen beschikt, ofwel omdat je het zelf niet goedkoper of beter kan maken dan de producenten van wie je het koopt. Het idee dat protectionisme banen redt, is vals. Alle statistieken tonen dat aan. De landen die zich in de voorbije vijftig jaar het meest opengesteld hebben voor de internationale handel, hebben de meeste werkgelegenheid gecreëerd. Dat wil niet zeggen dat er geen bescherming moet zijn zolang de normen — bijvoorbeeld voor de gezondheid — niet wereldwijd geharmoniseerd zijn.”

Door de extreem lage lonen in China, Indonesië of Bangladesh zijn die landen in het voordeel. Vreest u niet voor een wereldwijde sociale dumping?

LAMY. “De Indiase en Chinese lonen stijgen onophoudelijk. Bovendien moet je ook rekening houden met de productiviteit. Zeer lage lonen gaan doorgaans hand in hand met zwakke productiviteit, zodat er uiteindelijk geen invloed is op de internationale arbeidsverdeling. Hét probleem voor de mensheid in de komende twintig tot dertig jaar is een chronisch gebrek aan werkgelegenheid. De globalisering heeft tot nog toe wel een aanzienlijke hoeveelheid jobs gecreëerd — ook al zijn die ongelijk verdeeld — maar het is niet zeker dat de wereld in de toekomst nog voldoende gekwalificeerde arbeidsplaatsen zal scheppen.”

Uw politieke familie, de socialistische partij, verdedigt de notie van ‘eerlijke handel’.

LAMY. “Heel wat voorvechters van eerlijke handel zijn een basisvoorwaarde vergeten: eerlijke handel is zeer interessant op voorwaarde dat de partners het eens zijn over wat eerlijk is. De doelstelling van de WTO ligt zeer dicht bij wat je ‘eerlijke handel’ kan noemen. Een akkoord bereiken over wat eerlijk is, komt neer op het aanvaarden van een collectieve norm. Onder meer in de landbouw- en voedingssector, de gezondheidssector enzovoort bestaat die al. En zelfs op sociaal gebied zijn er al een aantal internationale normen. Daar staat tegenover dat een groot deel van de milieukwesties nog niet genormeerd is.

“De belangrijkste handelsbelemmeringen zijn vandaag de normen, de standaarden, de certificaten. Zolang er geen akkoorden komen tussen soevereine staten zullen de obstakels niet verdwijnen. Een voorbeeld: de Verenigde Staten subsidiëren massaal katoen. Alle Afrikaanse landen die katoen produceren, vinden dat onrechtvaardig. Op moreel niveau hebben ze gelijk. Om iets aan die toestand te veranderen, moet het Amerikaanse Congres toestemmen met een hervorming van die ondersteuning van katoen. Daarvoor is een meerderheid nodig in het Congres. Die is uiteraard niet mogelijk als er niets anders in de balans ligt. De Amerikaanse regering moet voor een meerderheid in het Congres zorgen met de volgende redenering: ‘Dit is het compromis: de Chinezen en de Indiërs verlagen in een aantal sectoren hun douanerechten als wij in ruil de steun aan katoen hervormen’. Onderhandelingen moeten multisectorieel en multigeografisch zijn. Dat is wat de onderhandelingen bemoeilijkt.”

BÉATRICE MATHIEU

“Het huidige systeem van marktkapitalisme is sociaal intens onrechtvaardig, maar we hebben nog geen alternatief gevonden”

“Het idee dat protectionisme banen redt, is vals”

“Eerlijke handel is zeer interessant op voorwaarde dat de partners het eens zijn over wat eerlijk is”