“Onmogelijk te zeggen wanneer het tij keert”

De Amerikaanse topeconoom Edmund Phelps pleit voor een nationalisering van de Amerikaanse banksector. Daarmee kan de overheid de banken verplichten om kredieten te blijven geven aan de bedrijven.

Ik ben bang dat we het slachtoffer van slecht beleid zullen worden”, zegt Edmund Phelps. Hij won in 2006 nog de Nobelprijs voor economie. De 75-jarige professor van Columbia University heeft weinig vertrouwen in de beleidsmakers, terwijl door de vertrouwenscrisis een krachtdadig en efficiënt overheidsbeleid van cruciaal belang is om de financiële crisis te bezweren en de economie voor een zware recessie te behoeden. Vooral het wantrouwen tussen bankiers en de verlamming van de interbankenmarkt is een acuut probleem.

TRENDS. Hoe kan het vertrouwen hersteld worden tussen de bankiers?

EDMUND PHELPS (COLUMBIA UNIVERSITY). “De enorme onzekerheid maakt een diagnose en het voorschrijven van de juiste remedies heel moeilijk. Een noodzakelijke stap is in elk geval om de banken te herkapitaliseren. Of dat nu gedaan wordt via cashinjecties door de overheid in ruil voor warrants of aandelen, of via een nationalisering van de banken, daar ben ik nog niet uit. Kapitaalinjecties hebben als risico dat de banken niet verplicht zijn opnieuw kredieten te geven aan de bedrijven. Misschien moeten we daarom meteen overgaan naar een nationalisering van de banken, zodat de overheid deze banken kan verplichten om kredieten te geven aan de bedrijven. Maar het risico van een nationalisering van het Amerikaanse banksysteem is dan weer dat het Amerikaanse Congres de banken verplicht om opnieuw hypotheken te geven aan de gezinnen. We verspelen dan een gouden kans om de kredietverlening door de banken te heroriënteren naar de bedrijven.”

Kan het plan-Paulson de banken herkapitaliseren?

PHELPS. “Ja, die mogelijkheid bestaat. Het plan wil de interbankenmarkt nieuw leven inblazen door de besmette activa van de bankbalansen te verwijderen, wat de bankiers meer zekerheid geeft over de waarde van hun activa. Dat zou het ook gemakkelijker maken voor de banken om vers kapitaal op te halen op de markt. Maar gelukkig is er nu ook een nieuw programma goedgekeurd dat de injectie van overheidskapitaal in de banken mogelijk maakt. Het lijkt er dus op dat Paulson geadviseerd werd op beide paarden te wedden.”

In Europa worden ook leningen tussen de banken gegarandeerd. Kan dat het vertrouwen herstellen tussen de banken?

PHELPS. “Dat lijkt me een goed idee. Europa ligt voor op de VS op dat front.”

Het vertrouwen tussen de banken is helemaal zoek geraakt nadat Lehman Brothers bescherming had gevraagd tegen zijn schuldeisers. Was het een grote vergissing om Lehman Brothers niet te redden?

PHELPS. “Het verhaal is iets ingewikkelder dan dat. De markten reageerden angstig op de val van Lehman Brothers en banken leken plots kwetsbaarder dan gedacht. Maar ik kan me de redenering voorstellen die de overheid toen heeft gemaakt. Ze had schrik. Als ze Lehman Brothers zou redden, dan had de ene bank na de andere kunnen aankloppen om gered te worden. In elk geval, in die verschrikkelijke week, toen ook de verzekeraar AIG moest worden gered, kwamen Paulson en Ben Bernanke tot het besef dat een systematische aanpak en een omvattend plan nodig waren om de bankindustrie te redden.”

Is een stabilisering van de Amerikaanse huizenprijzen nodig om deze crisis te beëindigen?

PHELPS. “Ik heb moeite met die visie, want voor mij is het een feit dat de huizenprijzen met 35 tot 40 procent moeten dalen vanaf hun piek. We zitten nu nog maar een kwart onder die piek. Ik kan niet geloven dat we er een hoeksteen van het economische beleid van maken om te vechten tegen deze terugkeer naar normale prijzen. Het lijkt me gek om de huizenprijzen weer omhoog te jagen, tot boven hun bouwkostprijs. En toch vindt een aantal gerespecteerde collega’s van mij dat de natuurlijkste zaak van de wereld. Ik begrijp hen niet.”

Maar hoe meer de huizenprijzen dalen, hoe meer mensen hun lening niet aflossen en dat betekent nog meer verliezen voor de banken.

PHELPS. “Dat klopt, maar ik geef er de voorkeur aan om het banksysteem te redden in plaats van de druk van de banksector te halen door de huizensector te subsidiëren.”

Moeten ook de gezinnen geholpen worden door bijvoorbeeld hun hypotheken te heronderhandelen?

PHELPS. “Dat kunnen de gezinnen in principe nu ook doen. Maar de moeilijkheid is dat de oude dagen voorbij zijn waarbij een lokale bankier een hypotheek gaf aan de lokale bevolking. Nu is er moeilijker te onderhandelen…”

Met een bank in IJsland bijvoorbeeld.

PHELPS. ” (lacht) Enkele van mijn beste vrienden zijn van IJsland. Maar waarom zouden de gezinnen geholpen moeten worden? Heel wat van de nieuwe eigenaars betaalden niks om hun huis te krijgen en leefden enkele weken of maanden gratis in hun huizen. Anderen waren speculanten die gokten op hogere prijzen. Dit is niet zoals in de Grote Depressie. Toen verloren mensen hun huis waar ze decennia in gewoond hadden. Ze konden hun hypotheek niet meer aflossen door de instorting van de landbouwprijzen en de hoge werkloosheid. Vandaag is dat niet zo. Ik wil ook de banken niet uit de wind zetten. Ze waren op zijn zachtst gezegd onvoorzichtig om deze mensen, met een hoog risico op wanbetaling, te financieren. Maar deze mensen hebben ervan genoten zolang het duurde.”

Welke prijs zal de echte economie betalen voor deze financiële crisis? Een diepe recessie?

PHELPS. “Er is geen enkele twijfel dat de werkloosheid in de VS vrij snel stijgt tot wellicht 7,5 procent, en mogelijk zelfs acht procent als de overheid te laat en te weinig ingrijpt. Veel hangt af van de snelheid en de schaal van de reddingsacties. We weten niet hoe dit zal aflopen. De voorbije zes maanden was ik, zoals veel economen, te optimistisch. Nu zijn we bang dat we nog altijd te optimistisch zijn. Er zijn heel enge scenario’s te schrijven als het financiële systeem in elkaar stort.”

Kunnen we er vertrouwen in hebben dat centrale banken en overheden de juiste maatregelen nemen om de ergste scenario’s te voorkomen?

PHELPS. “Neen, niet volledig. De nationale overheden overal ter wereld hebben traag de ernst van de situatie beseft. Misschien moeten de VS nu grootschalige nationaliseringen bestuderen. Ik weet niet of ze dit doen, maar ze moeten een noodplan hebben. We zitten al in een recessie. Er is enorm veel vertrouwen verloren gegaan. Heel wat economen appreciëren dit misschien niet genoeg, maar de prijzen van activa zijn gebaseerd op schattingen en conventies, op vertrouwen dus. En nu is dat vertrouwen weggespoeld. We gaan naar een langere periode van lage waarderingen van activa. Zelfs het behoud van het financiële systeem zal daarom onvoldoende zijn om de sector van de kapitaalgoederen en andere investeringen te behoeden voor een grote inkrimping.”

Wanneer ziet u het tij keren?

PHELPS. “Door het vertrouwensverlies kunnen we vandaag niet zeggen hoe lang de recessie duurt. Veel hangt af van de reactie van het beleid. Maar we hebben in de VS al jaren geen goed economisch beleid meer gehad. Het Congres zit vol slimme en talentvolle mensen, maar ze begrijpen onvoldoende de economie en de economen begrijpen onvoldoende de politieke besluitvorming. Ik had liever de politieke economie al in de jaren tachtig in plaats van de jaren negentig bestudeerd. Ik ben bang dat we het slachtoffer van slecht beleid worden als reactie op een lange recessie en dat zal de recessie langer maken.” (T)

Door Daan Killemaes