Nieuwe lijnen in een oud verhaal

Het wordt spannend nu Europa zich probeert los te worstelen van de afhankelijkheid van Russische energie.

Voor het Russische gas was 2009 een slecht jaar. Het zag zijn aandeel op de Europese markt slinken omdat de klanten door de zwakke vraag de kans kregen om over te schakelen naar goedkopere leveranciers. In 2010 neemt het Kremlin het heft weer in handen. De topprioriteit bestaat erin de werken aan te vatten voor de pijpleiding die Rusland via de bodem van de Baltische Zee verbindt met Duitsland waardoor lastige transitlanden als Oekraïne en Polen omzeild worden. De Russische gasreus Gazprom, die bedolven is onder de schulden, heeft geen geld om die pijplijn aan te leggen en moet dus rekenen op de hulp van de Europese Unie en Duitsland.

Ruslands tactloze energiediplomatie heeft vaak een averechtse uitwerking, maar er wordt hard gelobbyd en ze kent wellicht succes. In 2010 wordt de druk opgevoerd op Zweden en Finland die beide milieubezwaren geopperd hebben. Rusland doet ook een beroep op Duitsland, zijn machtigste Europese bondgenoot.

De pientere Angela Merkel, pas herverkozen tot Duits bondskanselier, is binnenskamers niet erg te vinden voor het project, maar ze weet dat ze het niet zomaar kan blokkeren. De Duitse industrie, die een grote behoefte heeft aan energie, is wanhopig op zoek naar een betrouwbare gasaanvoer uit het oosten. Merkel zal dan ook op een compromis aansturen. Duitsland zal ervoor zorgen dat de pijplijn aangelegd wordt, indien nodig met geld van de EU. Maar het zal er ook sterk op aandringen dat er werk gemaakt wordt van een andere pijpleiding. Die moet de gasrijke Kaspische regio via Turkije en de Balkan verbinden met Centraal-Europa. Ruslands alternatieve pijpleiding onder de Zwarte Zee raakt nergens wegens te duur.

Zuid-Europa heeft de sleutel tot het succes van het Europese energieverhaal. Turkije moet helemaal aan boord worden getrokken en Russisch gas afnemen via de onderbenutte pijpleiding onder de Zwarte Zee. Als daar Russisch gas gepompt wordt, vermindert dat het belang van de leiding als tegengewicht voor het Russische monopolie op de oost-westgasbevoorrading. Maar het is beter dan niets. Gas vanuit Koerdistan, Azerbeidzjan en andere bronnen kan dan voor het eerst Europa rechtstreeks binnenvloeien. De EU is vastberaden, ook al is de overeenkomst die erachter schuilgaat niet perfect.

Rusland wil ook een pijpleiding naar het centrum van Duitsland. In 2010 wordt duidelijk of ook de Tsjechische regering daarmee akkoord gaat. Zolang de pijpleiding maar over een klein stukje Tsjechisch grondgebied naar Zuid-Duitsland loopt, zal Praag geen bezwaar hebben. Dan is het ook voor de transitlanden Oekraïne en Slowakije moeilijker om te weigeren.

Het olieverhaal klinkt ongeveer hetzelfde. Tegen het einde van 2010 kan Rusland de pijpleiding Droezjba (Vriendschap) afsluiten. Die werd aangelegd om sovjetolie naar de westelijke helft van het Kremlin-imperium te brengen. Voortaan zal Russische ruwe olie met tankers vervoerd worden vanuit de nieuwe haven Ust-Luga nabij Sint-Petersburg. Dat is slecht en duur nieuws voor landen als Hongarije, waar de olieraffinaderijen afhankelijk zijn van de Droezjba-pijpleiding.

Van je vrienden moet je ‘t hebben

Het Kremlin zal niet helemaal zijn zin krijgen. De gasproductie, die geplaagd wordt door corruptie en wanbeheer, daalt. Naarmate de binnenlandse en de exportvraag zich herstellen, wordt het pijnlijk duidelijk dat Rusland niet voldoende gas heeft om al zijn klanten te bedienen.

Landen die niet over alternatieven voor de Russische aanvoer beschikken, mogen scherpe prijsstijgingen verwachten. Bovendien gaat Rusland verder met gênante aankondigingen van vertragingen aan prestigeprojecten zoals het onderzeese Shtokmanveld voor de noordwestelijke kust van Rusland. De onhandige wijze waarop Rusland in de voorbije jaren gebruik gemaakt heeft van energiechantage heeft heel wat Europese landen ertoe aangezet om te diversifiëren, maar wel nogal laat. Raffinaderijen die vroeger alleen Russische olie afnamen, zoals Mazeikiai Nafta in Litouwen, beginnen te experimenteren met de aanvoer uit andere landen. Dat kan duurder en technologisch moeilijker zijn, maar het verbetert wel de onderhandelingspositie van de klant.

De zwakste schakel in het Westen is Groot-Brittannië dat veel te laat begonnen is aan de bouw van nucleaire elektriciteitscentrales voor de bestaande gesloten worden. De onzekerheid, om niet te zeggen de paniek, neemt toe in 2010 als de verbruikers geconfronteerd worden met veel hogere energiefacturen en stroomonderbrekingen. Dat leidt hoogstwaarschijnlijk tot een gasrush omdat dat soort centrales het gemakkelijkst op te starten en vrij goedkoop om te bouwen is. Maar waar moet het gas vandaan komen? Het Kremlin is al aan het likkebaarden.

DE AUTEUR IS CORRESPONDENT VOOR CENTRAAL- EN OOST-EUROPA VAN THE ECONOMIST.

Door Edward Lucas

2010Het wordt pijnlijk duidelijk dat Rusland niet genoeg gas heeft om al zijn klanten te bedienen.