Niet overal is management nodig

Management is overal, maar niet overal is management nodig. De theatermaker Chokri Ben Chikha toert rond met een voorstelling over de excellerende Vlaamse kunstwereld. Wie wat populaire managementtheorie kent, is vertrouwd met de drie disciplines – het woord is belangrijk – van Michael Treacy en Fred Wiersema. Je moet kiezen: ofwel ben je excellent in de uitvoering, ofwel bied je het goedkoopste product aan, ofwel ben je radicaal innovatief. Het toneelstuk voelt goed aan waar die typologie op slaat. De meeste bedrijven willen minstens operationele excellentie als pijl op hun boog. Dat kun je meten, opvolgen, in tabellen vatten. Meten is weten. En één enkele fout kan fataal zijn voor je reputatie.

Veronderstel dat je een levensreddend vaccin produceert voor tientallen miljoenen. Probeer je dan zo goedkoop mogelijk te produceren, controles uit te schakelen en neem je het risico op gedemotiveerde werknemers erbij? Dat wil je toch niet? Probeer je maandelijks een nieuw vaccin op de markt te brengen? Dat is onmogelijk en ongewenst. Je mag niet falen, dat is de filosofie van operationele excellentie. De dingen totaal onder controle houden ook, wat overigens bij de productie van vaccins bijna gelukt is.

Chokri Ben Chikha stelt dat ons cultuurbeleid alleen maar operationele excellentie kent. Cultuur mag niet falen. Boeiend is alleszins dat hij graag het woord ‘discipline’ in de mond neemt. De not-for-profitsector heeft sinds enkele jaren management ontdekt. Alles dient verantwoord te worden, je hebt een visie nodig, een missie, KPI’s. Men spreekt er zelfs over corporate governance. Nochtans zitten in de bestuursorganen vertegenwoordigers van belangengroepen, en die zitten daar meestal niet om het algemeen belang maar om een particulier belang te dienen. In alle objectiviteit uiteraard. Bye bye corporate governance.

Ben Chikha stelt dat de cultuursector op die manier niet meer mag falen. Falen betekent dan vaak: geen commercieel succes boeken. Welnu, een koekjesfabriek die miljoenen koekjes bakt, mag niet falen. Anders komt de volksgezondheid in het gedrang. Autofabrikanten mogen niet falen op het gebied van veiligheid, en atoomcentrales al zeker niet. Maar een dansgroep? Een schilderscollectief? Natuurlijk mogen en moeten bedrijven ook falen, maar niet op de momenten van de waarheid, niet als het vaccin wordt toegediend, niet als het koekje in de mond van een kind verdwijnt.

Moet de overheid dan haar geld zomaar blind rondstrooien? De analogie met de subsidiëring van wetenschappelijk onderzoek is opvallend. Wijs bijvoorbeeld 80 procent van de budgetten toe aan gevestigde waarden, degelijk onderbouwde projecten, maar reserveer altijd 20 procent voor speelse, radicaal innovatieve aanpakken. Wel ja, geef maar een blanco cheque (binnen de wettelijkheid) aan sommige creatievelingen, of aan wetenschappers die de volkomen vrijheid krijgen te doen waar ze echt goed in zijn.

Een van de meest invloedrijke sociologen, de Duitser Niklas Luhman, kreeg bij zijn benoeming de vraag wat zijn researchagenda was. Hoeveel geld had hij nodig om een onderzoeksgroep uit te bouwen en hoe zou hij dat geld verantwoorden? Hij antwoordde: “Thema: een omvattende theorie van de maatschappij. Tijdspanne: geef me dertig jaar. Budget: nul.” Zijn loon werd al door de maatschappij betaald. Niet elke faculteit kan zich een Luhman veroorloven, maar iedereen in de kunstwereld of in de wetenschap weet waar de Luhmans zitten. Uiteraard zal men zich vergissen en krijgen sommigen een vrijgeleide tot luiheid of zelfadoratie. Maar de meerderheid zal zijn tijd creatief, origineel, baanbrekend en relevant gebruiken. Stel die dames en heren vrij van administratieve rompslomp, eindeloze verantwoording, de druk om zeker niet te falen. Onttrek ze aan de managementdwangbuis. Want niet overal is management nodig. Echt waar.