(Niet) Gevonden: levenszin

Voor zijn roman ‘Paarden zijn ook varkens’ kreeg Guido van Heulendonk in 1995 de Gouden Uil. Twee jaar geleden verscheen de ongelijkmatige verhalenbundel ‘Aimez-vous les moules?’ Nu ligt de nieuwe roman ‘Buiten de wereld’ eindelijk in de boekhandel.

Al na enkele van de vele, korte hoofdstukken valt niet alleen de hoge ambitie van Buiten de wereld op. Stilaan geraakt de lezer (als het tenminste niet alleen aan ons lag) ook verbouwereerd. Even onthutst als onontkoombaar dringt zich de vraag op: wat heeft Guido van Heulendonk (1951) bezield? Dat hij de lezer dwingt tot een fikse inspanning, kunnen we hem in deze tijden van culturele verkleutering onmogelijk kwalijk nemen. Van Heulendonk heeft evenwel de fundamentele pijler over het hoofd gezien: de inspanning moet lonen.

Het boek barst bijna van de goede bedoelingen. Via korte scènes, die als een wanhopige kikker in een hete vijver van het verleden naar het heden, van de fictie naar de realiteit en zelfs van het sprookjesregister naar het wetenschappelijke discours springen, worden de uitgezette lijnen gaandeweg enigszins duidelijk. Het paradoxale aan dit doorwrochte werk is precies dat die bedoelingen finaal zelfs al te duidelijk worden. Het gaat dan ook om universele thema’s, die inmiddels veeleer aanleunen bij filosofische clichés en zo’n complexe structuur dan ook helemaal niet meer nodig hebben. Misschien moet de brokkelige structuur gewoon het clichématige verhullen.

De verhaaldraad wikkelt zich rond een ogenschijnlijk geslaagde kleinburger. Het hoofdpersonage Up, ver in de veertig, is een psycholoog die een succesrijke carrière opbouwde in de ambtenarij. Uiteraard heeft ook zijn riante huisje zijn kruisje. Zijn drie dochters zijn immers goeddeels vervreemd van hem. Bovendien schuilt er onder zijn ambtenarenhuid een desperate kunstenaar. Up schildert, schrijft en speelt gitaar. Bovendien tobt hij zich suf over het heelal en over de kleinste deeltjes in het universum.

Onmiskenbaar ploetert hij zowel in kunst als wetenschap naar een antwoord op de existentiële vragen. Even onafwendbaar als voorspelbaar glippen de antwoorden hem door de vingers. Als een Elkerlyc wordt hij geconfronteerd met de Grote Vragen, maar moet hij toegeven dat de ultieme levenszin zich niet openbaart. Het gaat er haast aan toe als met het onderzoek naar quarks, de kleinste deeltjes. De wetenschap weet dat ze bestaan, maar is er nog niet in geslaagd ze zichtbaar te maken.

Naast die hoofdlijn, weeft Van Heulendonk nog een klein dozijn andere verhaallijnen en metaforen, maar hij vertikt het om de meeste daarvan aan elkaar te knopen. Ondanks de kater die je kan overhouden na lectuur, bezit de roman ook geestige, vernuftige en uitmuntende passages. Dat kan er alleen maar op wijzen dat we van Heulendonk nog lang niet mogen afschrijven. Dan moet hij wel weer willen rekening houden met de lezer en niet alleen maar epateren met een complexe roman met Mulischiaanse allures.

Guido van Heulendonk, Buiten de wereld. Arbeiderspers, 274 blz., 799 fr.

luc de decker