Neuralink plaatst eerste hoogtechnologische hersenimplantaten in patiënten: komt er ooit een supermens, een mix van mens en machine?

Neuralink, een bedrijf dat mee is opgericht door de miljardair Elon Musk, heeft zijn eerste hersenimplantaat geplaatst bij een mens. Dat moet personen met een ernstige beperking helpen te communiceren door met hun gedachten een smartphone of een computer aan te sturen. Komt de mens steeds dichter bij de machine? Expert Stijn Viaene legt het uit.

Hersenimplantaten zijn een opkomend fenomeen van medische technologie. Op X maakte Elon Musk bekend dat Neuralink succesvol een implantaat in de hersenen heeft geplaatst: “De eerste resultaten tonen een veelbelovende neuronenactiviteit.”

Het implantaat Telepathy is zo groot als een muntstuk en werd al in de hersenen van een aap geplaatst, die vervolgens het computerspelletje Pong zonder controller of klavier kon spelen. “Stel je voor dat Stephen Hawking zo snel zou kunnen communiceren als een wereldkampioen in sneltypen of een veilingmeester. Dat is het doel”, verkondigde Musk op X.

Opkomst van implantaten

Neuralink, opgericht in 2016, kreeg in mei al groen licht van de Amerikaanse geneesmiddelenwaakhond FDA voor deze operatie. In augustus en november haalde het samen 323 miljoen dollar op bij investeerders.

Toch is Neuralink niet het eerste bedrijf dat al succesvol hersenimplantaten heeft geplaatst. In september slaagde het Nederlandse Onward erin toestellen te implanteren in een persoon met een dwarslaesie – een onderbreking van de zenuwen in de rug – met als doel dat die zijn armen, handen en vingers weer kon bewegen. Onward is genoteerd op de beurs van Brussel en heeft de de Vlaamse investeringsholding Gimv als aandeelhouder.

Stijn Viaene, professor digitale transformatie aan de Vlerick Business School, ziet een opkomst van technologische implantaten voor de mens. “Ik ben er zeker van dat technologische implantaten een steeds grote rol zullen spelen in de medische wetenschap. Zij het voor het monitoren van een patiënt of voor de toediening van medicatie. Pacemakers of onderhuidse chips die de bloedsuikerspiegel van diabetici meten, zijn al heel bekend.”

Een implantaat in de hersenen is nog een ander verhaal. Gaan we dat meer zien? En zal het alleen om medische redenen worden gebruikt, of gaan straks ook gezonde mensen razendsnel technologie bedienen met hun gedachten? Dat brengt heel wat ethische bezwaren.

STIJN VIAENE. “Het is belangrijk te bespreken in welke context het hersenimplantaat van Neuralink is geplaatst. Dat is gebeurd met de toestemming van de Amerikaanse medische waakhond FDA, en die toestemming was er omdat het experiment een heel specifiek doeleinde had: mensen die volledig verlamd zijn of mensen met de spierziekte ALS ondersteunen door ze met een zogenaamde brain computer interface te laten communiceren. Er is ook de voorwaarde dat ze geen pacemakers hebben of breinstimulerende middelen gebruiken. Alleen in die context heeft Neuralink de toestemming om zijn implantaten in de komende zes jaar te plaatsen. We mogen dat zeker nog geen product noemen, maar wel een experiment. Een eerdere aanvraag van het bedrijf is trouwens geweigerd, omdat de FDA twijfels had bij de veiligheid van de omstandigheden. Dat is de werkelijke context.

“Elon Musk schetst ook zelf een context. De verkoper in hem zet dit verhaal in de verf met weerspiegelingen van een technologisch gedreven wereld in de toekomst. Gebruikers van X zien al snel verbanden met de opkomst van artificiële intelligentie en zo kom je aan een soort visie van supermensen. Daarbij komt dat Musk bekend staat als een transhumanist. Hij gelooft in een volgende versie of een nieuwe soort van de mens die door technologie met minder limieten leeft.

“Maar ik wil benadrukken dat we ontzettend ver verwijderd zijn van die visie en dat bewijst de voorzichtigheid waarmee de FDA te werk is gegaan. Het gaat heel duidelijk om het ondersteunen van mensen met beperkingen, en niet om het verbeteren van de gezonde mens. Over zes jaar zal Neuralink veel hebben geleerd over manieren waarop het menselijke brein rechtstreeks externe apparaten kan aansturen, zonder verbonden te zijn met draden.”

Zijn we echt zo ver verwijderd van het plaatsen van technologische implantaten bij gezonde mensen? Er bestaan al onderhuidse NFC-chips, waarmee gebruikers contactloos kunnen betalen of een auto kunnen ontgrendelen.

VIAENE. “Dat klopt, maar zulke toepassingen zijn eerder gimmicks. Het zijn een soort gadgets die nauwelijks een nieuwe functionaliteit bieden. Contactloos betalen werkt met elke bankkaart of smartphone, en ook de digitale autosleutel wordt in smartphones gebouwd. Ik kan me daarom niet voorstellen dat zulke toepassingen de massa zullen bereiken. Al zullen we er wel nog meer van zien. Anderzijds zal er altijd voorzichtigheid zijn met toepassingen die echt invasief zijn, zoals het voorbeeld van de hersenimplantaten. Medisch toezicht en een duidelijke afbakening van de experimenten blijven belangrijk.

“Los daarvan kunnen we er niet omheen dat de technologie steeds dichter bij de mens komt te staan. Kijk naar de smartphone die iedereen op zak heeft en het succes van de smartwatch. Bedrijven als Samsung lanceren nu ook een slimme ring en er wordt ook aan slimme brillen gewerkt. Er wordt volop gezocht naar een alternatief voor de smartphone, dat nog beter aansluit bij de menselijke sensibiliteit. Verschillende interfaces worden onderzocht en men zoekt naar een oplossing die zo snel mogelijk op de markt kan komen.”

Waar leidt dat toe?

VIAENE. “Ik denk dat we het laatste van spraakbesturingstechnologie nog niet hebben gezien. Ik verwacht dat daar de oplossing ligt.”

Combineer de mix van mens en machine met de opkomst van artificiële intelligentie, en dat brengt ons toch bij een soort ‘supermens’, of het nu om implantaten of accessoires gaat? Dat verandert de hele maatschappij.

VIAENE. “Er is inderdaad een spanningsveld ontstaan. Welke relatie willen we als mens met technologie hebben? Als ik met bedrijven over de digitale transformatie spreek, benadruk ik altijd dat dat de voornaamste vraag moet zijn voor de komende jaren. Die vraag ligt jongeren nauw aan het hart. Ze stellen zich vragen over hun toekomst, de toekomst van jobs en de rol die technologie zal spelen in ons leven.”

Of we nu spreken over artificiële intelligentie of andere technologische hulpmiddelen die de mens bijstaan: zal de efficiëntiewinst die technologie brengt tot massaontslagen leiden?

VIAENE. “De geschiedenis leert ons helaas dat bedrijven technologie eerder al hebben gebruikt om jobs te vervangen, in plaats van de werknemers bij te staan. Maar er is ook goed nieuws. Waar banen wegvielen, zijn ook altijd andere soorten jobs gecreëerd.”

Er zijn verschillende soorten banen, zoals kennisjobs of technische banen. Stel dat de komende jaren blijkt dat er vooral jobs verdwijnen in de eerste categorie, wil dat nog niet zeggen dat die ontslagen werknemers geschikt zijn voor jobs in de tweede categorie.

VIAENE. “Dat is een heel goede bedenking, en als je even verder denkt, brengt dat ons bij een hoopgevend antwoord. Het is voor bedrijfsleiders een argument om sterk te investeren in opleidingen en nieuwe vaardigheden voor hun personeel. Alleen zo zorgen ze ervoor dat hun werknemers mee zijn met de uitdagingen van de toekomst en het zal ook nodig zijn om überhaupt voldoende personeel te vinden. Personeel opleiden en die opleiding meteen in de praktijk omzetten, zal belangrijker dan ooit worden.

“Daarnaast zullen bestaande opleidingen, met name de STEM-richtingen (technologische, technische, wetenschappelijke en wiskundige opleidingen, nvdr), mee evolueren. Om relevant te blijven in een wereld van artificiële intelligentie moeten die nog meer oplossingsgericht worden uitgewerkt.”

Lees ook: