” Neen, we zijn geen softwarepolitie. En neen, we doen geen invallen “

Wie als bedrijf gebruikmaakt van software zonder daarvoor te betalen, overtreedt de wet op namaak. De regel is simpel, de praktijk opvallend complex. Grote namen uit de sector willen ondernemers sensibiliseren, maar doen indien nodig ook een beroep op het gerecht.

Belgische computergebruikers betalen in één op drie gevallen niet voor de software die ze op hun pc installeren, de pakketten zijn gepirateerd. Het cijfer in kwestie – heel precies gaat het om 29 procent – is niet afkomstig van een of andere biechtsessie voor softwarezondaars, maar wordt naar buiten gebracht door de BSA, de Business Software Alliance. Die internationale sectorvereniging verdedigt de belangen van grote namen als Microsoft of Adobe, maar telt onder zijn leden ook nichespelers als LMS International uit Leuven.

Omstreden cijfermateriaal

Sinds 2003 doet de BSA een beroep op het Amerikaanse onderzoeksbureau IDC, dat in een jaarlijks rapport berekent hoe het gesteld is met het piraterijprobleem. De cijfers zijn niet meer dan een zo goed mogelijke benadering, geven ze bij de BSA toe, zeker wanneer IDC probeert na te gaan hoeveel economisch verlies de sector lijdt – in ons land zo’n 240 miljoen euro in 2004, wereldwijd meer dan 26 miljard. Vooral de berekening dat een terugdringing van het piraterijpercentage tot 23 procent tegen 2006 alleen al in België zou zorgen voor 5100 extra banen en meer dan 1,5 miljard euro economische groei, deed heel wat wenkbrauwen fronsen.

“IDC gaat voor zijn berekeningen natuurlijk niet over één nacht ijs. Hun juiste methodologie kunnen ze niet zomaar prijsgeven, maar ik weet dat er voldoende checks ingebouwd zijn om een betrouwbaar resultaat op te leveren,” weerlegt Erik Dejonghe de kritiek. Dejonghe, ex-topman van Barco, is sinds 2002 de spreekbuis van de BSA in ons land. “En ook al heb je je twijfels over de cijfers op zich, het laat op zijn minst toe landen of jaartallen onderling te vergelijken.”

Zo bekeken blijkt België helemaal geen slechte leerling. Met een piraterijpercentage van 29 procent zit ons land onder het wereldwijde gemiddelde van 35 procent, maar ver boven de VS met 21 procent. Niet verwonderlijk: de BSA vindt het cijfer nog steeds te hoog en stelt vast dat het percentage de jongste jaren nauwelijks nog zakt. De laatste echt significante daling dateert al van de periode vóór 1996, toen het cijfer op drie jaar tijd evolueerde van 68 naar 38 procent.

Informaticaverkopers in de fout

Zijn Belgische ondernemers dan echt zo hardleers? Patrick Viaene, bij Microsoft verantwoordelijk voor de strijd tegen softwarekopieën, nuanceert: “Ik denk dat er vandaag nog zelden sprake is van bewuste fraude, het gaat veel vaker om slordigheid.” Viaene vindt dat ondernemingen meestal erg weinig zicht hebben op de verschillende programma’s die binnen het bedrijf gebruikt worden: “Natuurlijk kan je bij elke nieuwe pc een cd uit de kast halen en alle mogelijke pakketten installeren. Maar dan heb je na een tijd geen idee meer of je nog wel met alle licenties in orde bent.” Bedrijven zouden best nauwgezet bijhouden welke software op welke pc geïnstalleerd staat, vindt Viaene: “Zo komen ontbrekende licenties vanzelf aan het licht en blijf je met alles in orde. Bovendien kan een ondernemer zijn software-investeringen afstemmen op wat werknemers echt nodig hebben – vaak een flinke besparing zodra je weet wie wat gebruikt.”

Het is overigens niet alleen nalatigheid die bedrijven in de problemen kan brengen. Ook wie al te veel vertrouwen heeft in partners en medewerkers, riskeert tegen de lamp te lopen voor softwarepiraterij. “We stellen nog al te vaak vast dat informaticaverkopers een nieuwe pc leveren en tegelijkertijd als ‘extra service’ een paar programma’s installeren. Zonder geldige licentie natuurlijk, maar dat zeggen ze er tegenover hun klanten niet altijd bij. In andere gevallen is er een soort stilzwijgende overeenkomst tussen beiden. Hoe dan ook, als bedrijfsleider ben je altijd verantwoordelijk voor de software die je gebruikt,” licht Viaene toe. Dat geldt ook wanneer werknemers gekopieerde programma’s op hun bedrijfs-pc installeren. Naast technische ingrepen die de installatie van nieuwe software tegenhouden, kunnen ondernemers best een overeenkomst laten ondertekenen die het illegaal gebruik van software verbiedt.

Verwarring over licenties

Toch hebben ook leveranciers de hand in het complexe kluwen rond softwarelicenties. Er heerst de jongste jaren een heuse wildgroei aan nieuwe modellen, waarbij klanten in sommige gevallen geen eigenaar worden van een pakket, maar het hooguit voor een beperkte periode huren.

“Vooral de contracten met Microsoft zijn erg ingewikkeld. Eigenlijk weet je bij het afsluiten ervan slechts één ding: hoeveel je moet betalen. Wat je precies krijgt voor die prijs, is een stuk minder duidelijk,” zegt Bart Verhelst, IT-verantwoordelijke bij Maenhout, een Oostends transportbedrijf. “Je hebt recht op gratis updates gedurende drie jaar, maar hoe frequent of omvangrijk die zijn, is niet duidelijk. Binnenkort zijn er 50 Microsoft-licenties bij Maenhout aan vernieuwing toe, maar hoeveel dat gaat kosten en voor hoelang we dan weer verder kunnen, weet ik nog steeds niet.”

Ook andere ondernemers klagen over de weinig transparante licentiepolitiek van veel softwarebedrijven. “Je mag daarin niet overdrijven,” vindt Patrick Viaene van Microsoft. “Een licentie is een contract, ik hoor niemand klagen dat zijn verzekeringscontract te ingewikkeld is om de juiste premie te betalen.” Erik Dejonghe van de BSA kaatst de bal zelfs terug: “Dat licenties een stuk ingewikkelder geworden zijn, heeft ook te maken met de pogingen van gebruikers om juridische achterpoortjes te vinden. Als zij het onderste uit de kan willen halen en op zoek gaan naar grijze zones in het contract, lijkt het me logisch dat leveranciers hun licenties als het ware dichtspijkeren.”

“We leven van anonieme tips”

Sensibiliseren blijft prioriteit nummer één voor de BSA, maar als er echt sprake is van bewuste fraude wordt het gerecht ingeschakeld. “We staan bij ondernemers nogal eens bekend als de softwarepolitie, maar dat klopt niet. We organiseren zelf geen invallen, we verzamelen alleen zoveel mogelijk gegevens en spelen die door naar onze advocaat die op zijn beurt naar de rechter trekt. Meestal komt er dan een huiszoeking wegens namaak en wordt achteraf een schadevergoeding opgelegd. We springen daar zeer spaarzaam mee om, maar willen ook niet het beeld scheppen dat er in België een gedoogbeleid voor softwarepiraterij bestaat,” aldus Dejonghe.

“We leven van anonieme tips,” geeft Patrick Viaene van Microsoft toe. “Die komen naar we vermoeden vaak van ex-werknemers, maar we gaan natuurlijk niet alles klakkeloos naar het gerecht doorspelen.”

Viaene en collega’s proberen verschillende stukjes informatie naast elkaar te leggen en op basis daarvan na te gaan of de tip strookt met de werkelijkheid. “Soms is het heel flagrant en plaatst een bedrijf een vacature voor een nieuwe medewerker met een bijzondere kennis van deze of gene Microsoft-producten. Vinden we dan geen aankoop van die producten in onze databank terug, weten we hoe laat het is. Daarnaast proberen we ook telkens in te schatten over hoeveel Windows-pc’s een onderneming beschikt, op basis van gegevens over het aantal bedienden. Is er een groot verschil tussen die schatting en het aantal werkelijk aangekochte licenties, dan wekt dat natuurlijk argwaan.”

“Ook telemarketing is een middel waar we een beroep op doen, zij het met de nodige omzichtigheid. We gaan in dat geval proactief na welke bedrijven een wat ongewoon aankooppatroon hebben en bellen ze op om te kijken hoe dat komt. Bijvoorbeeld wanneer een onderneming dure servers koopt om erg veel gebruikers onder elkaar te laten communiceren, maar nauwelijks individuele Windows-licenties aanschaft. Soms spelen ook resellers dat soort gegevens door, tenslotte zijn zij evengoed het slachtoffer van piraterij.”

Schadevergoeding: 50.000 euro

Alle informatie wordt hoe dan ook met andere BSA-leden gedeeld, benadrukt Viaene. “Tenslotte zullen piraten zich zelden of nooit beperken tot de software van één leverancier. Stellen we vanuit verschillende hoeken overtredingen vast, dan staan we natuurlijk sterker tegenover een rechter.”

Viaene geeft aan drie tot vier keer per maand een “serieuze” tip te ontvangen. Hoeveel van die tips uiteindelijk tot een huiszoeking leiden, wil hij niet kwijt. De BSA liet vorige week wel weten dat er bij een gemiddelde inval ongeveer 50.000 euro aan vergoedingen wordt opgelegd. Een Europese richtlijn raadt lidstaten aan om softwarezondaars alsnog de licentiekosten aan te rekenen en daarnaast een schadevergoeding van tweemaal het ontdoken bedrag te laten betalen. De totale kosten lopen dus op tot drie keer de aankoopprijs van de gekopieerde software.

“Mensen verwijten ons soms alleen de kleine bedrijven aan te pakken. Maar dat zien ze verkeerd: we maken echt geen onderscheid tussen KMO’s en grote spelers, maar je moet nu eenmaal vaststellen dat grote ondernemingen veel minder hun vingers verbranden aan piraterij. Dus moeten we ze logischerwijze minder vaak op het matje roepen.”

Ondernemers te schande gemaakt

Soms wordt een gerechtelijk optreden echter alsnog een middel ter sensibilisering van collega’s, zoals in de zaak van het Brusselse communicatiebedrijf Tagora. Daar werden eind maart 2005 meer dan 800 gepirateerde softwarepakketten aangetroffen. Behalve een geldsom van 135.000 euro werd aan de bedrijfsleiding – die de onderneming enkele maanden daarvoor via een management buy-out verwierf – ook gevraagd naar buiten te treden met een soort van schuldverklaring.

“We hebben bij de overname geen aandacht gehad voor de illegale kopieën op de diverse pc’s binnen het bedrijf. Het spijt ons dat we dit punt niet eerder op onze agenda plaatsten, want nu gaat het ons veel geld kosten. Wellicht hebben we op die manier ook te veel betaald voor het bedrijf en we willen andere Belgische ondernemingen waarschuwen dat hen hetzelfde kan overkomen,” klonk het in een persbericht.

“Je kan niet bij elke inval om een verklaring vragen, want dan is het effect ook zoek,” geeft Erik Dejonghe van de BSA aan. “Met deze voorlopig eenmalige mededeling willen we andere ondernemers duidelijk maken dat goed softwarebeheer essentieel is. Je kop in het zand steken en niet willen weten wat er allemaal op je pc’s geïnstalleerd staat, is geen oplossing. “

Raphael Cockx

De totale kosten voor wie betrapt wordt, lopen op tot drie keer de aankoopprijs van de gekopieerde software.