Naar een ommekeer in de regio

De invasie van Irak heeft zowat alles veranderd. In 2004 zullen de implicaties zich over heel het Midden-Oosten verspreiden.

De auteur is redacteur Midden-Oosten en Afrika bij The Economist.

De veranderingen in het Midden-Oosten zouden wel eens even wereldschokkend kunnen worden als die in Oost-Europa aan het einde van de jaren tachtig en het begin van de jaren negentig. Er is echter een groot verschil. Toen het sovjetimperium ineenklapte, bestond er meer hoop dan vrees. In het Midden-Oosten heeft vrees nog altijd de overhand.

Het is echter niet allemaal kommer en kwel. Ondanks de afschuwelijk rommelige en bloedige aanzet tot de heropbouw van Irak, zijn er toch evenveel gunstige als ongunstige tekenen. Het is in die andere brandhaard van het Midden-Oosten, Israël-Palestina, dat een vooruitgang in het vredesproces veel moeilijker te bespeuren valt. In elk geval heeft de verwijdering van Saddam Hoessein door de Amerikanen de regio helemaal veranderd. Het is alsof een enorm rotsblok in een stinkende vijver geworpen werd. De rimpels spreiden zich uit over de hele Arabische wereld, maar ook over Iran en Koerdistan.

Irak zorgt voor kettingreactie

Als de democratie vaste voet kan krijgen in Irak, dan zullen de gevolgen voor de Arabische wereld, waar geen enkele echte democratie te vinden is, enorm zijn Als bovendien een of andere vorm van federale regeling getroffen kan worden, dan zou dat de mensen elders in de regio tonen dat de macht niet gecentraliseerd hoeft te zijn om doeltreffend te werken.

In elk geval is Irak niet gedoemd om achteruit te gaan in 2004. De hoop op een vergelijk in Israël-Palestina daarentegen is veel kleiner. Of het stappenplan dat ruwweg werd uitgestippeld door George Bush en anderen formeel in de prullenmand zal verzeilen, is één zaak, de planning om een leefbare Palestijnse staat in het leven te roepen tegen 2005 zal nagenoeg zeker opzijgeschoven worden en de afgrijselijke spiraal van repressie en geweld tussen de twee strijdende kampen zal dan ook aanhouden.

Intussen zullen de Israëli’s verdergaan met de bouw van een reusachtige scheidingsmuur tussen het eigenlijke Israël en de bezette gebieden op de westelijke Jordaanoever om, naar ze hopen, de Palestijnse terroristen buiten Israël te houden. Dat zal de wrevel, de armoede en de wanhoop onder de Palestijnen voeden. Ondanks de muur zullen er nog altijd bommen ontploffen in bussen en cafés.

Onder de buurlanden zal Egypte blijven stagneren onder het bewind van de ouder wordende Hosni Moebarak, terwijl Jordanië, wiens koning Abdullah bij de Amerikanen handig op een goed blaadje wist te komen tijdens de oorlog in Irak, kwieker uit de hoek zal komen. Maar zelfs in dat land, waar de Palestijnen meer dan de helft van de bevolking uitmaken, kan de positie van de koning nooit als helemaal veilig beschouwd worden zolang de Israëlisch-Palestijnse wonde ettert. Het regime van Bashar Assad in Syrië wordt steeds zwakker. Libanon houdt zowel algemene als presidentsverkiezingen in 2004. Ook dat land staat wankel: de economie is zwak en het evenwicht tussen de fanatieke fracties is broos.

Het land dat wellicht voor de ingrijpendste veranderingen staat binnen de brede regio is Saudi-Arabië. Ook dat moet grotendeels toegeschreven worden aan de Amerikaanse bezetting van Irak en de trillingen die daardoor voelbaar werden bij de onmiddellijk buren. Het is best mogelijk dat Saudi-Arabië geconfronteerd wordt met nog meer tumult en bedreigingen in het heersende Huis van Saud. Van de ziekelijke koning Fahd wordt niet verwacht dat hij het einde van 2004 haalt.

Dodelijke vuist van Al-Qaeda

In dit tijdperk van onzekerheid is het overduidelijk dat Al-Qaeda en aanverwante groeperingen aanzienlijke kansen zien om hun dodelijke vuist te laten neerkomen op de Amerikanen en al wie met hen samenwerkt. Het zal onmogelijk blijven om dergelijke vijanden gewoon te verslaan, zoals Bush soms verklaart. In 2004 en daarna zullen ze van tijd tot tijd nog gewelddadige successen kennen. De verstandige doelstelling is hen in toom te houden, maar bovenal om de omgeving waarin ze gedijen te veranderen. Daarom is de invoering van een min of meer rechtvaardige en vreedzame orde in Irak veruit de belangrijkste lopende opdracht.

Xan Smiley