Het kapitalisme bloeide de afgelopen tweehonderd jaar dankzij zijn aanpassingsvermogen. Op de golven van de economische cycli heeft het zich altijd aangepast en getransformeerd om sterker uit verschillende crises op te rijzen. Maar de grens is bereikt, stelt Paul Mason in Postkapitalisme. In de uithoeken van het marktsysteem ontdekken mensen nieuwe vormen van eigendom, lenen en zakendoen – van 3D-printen tot zelfmanagende websites als Wikipedia en van duurzame energiecoöperaties tot parallelle valuta.
In het hart van die veranderingen staat de informatietechnologie, die onze notie van werk, productie en waarde totaal kan veranderen. Meer zelfs, schrijft de economieredacteur van Channel 4 News: “Nu dient zich de kans aan een economie gebaseerd op marktwerking en privaat eigendom te vernietigen.” Is een nieuwe Karl Marx opgestaan? Zo radicaal is Mason niet. De econoom doet eerder denken aan Oswald Spengler. Die schreef in Der Untergang des Abendlandes dat beschavingen als levende organismen zijn. En die maken een levenscyclus door: geboorte, bloei, verval, dood. Volgens Mason is het met het kapitalisme hetzelfde.
Het verval is volgens Mason ingezet, aangezien het kapitalisme zich niet kan aanpassen aan de overvloed van informatie die de moderne technologie levert. Overvloed is geen kenmerk van het kapitalisme, eerder schaarste. Software verslijt niet snel. Digitale bestanden kunnen goedkoop gekopieerd en rondgestuurd worden. Muziek van over heel de wereld is via internet beschikbaar. Wikipedia is groot geworden zonder markt, maar wordt gefinancierd door bedelacties. Het kapitalisme heeft geen antwoord en zal volgens Mason vervangen worden door een ander soort economie.
En hier gaat Mason uit de bocht. Hij komt met de klassieke voorspellingen op de proppen dat arbeid in zijn huidige vorm zal verdwijnen. Door de komst van machines die niets kosten en altijd meegaan, valt de motor van de arbeid stil. De realiteit is anders. Beroepen verdwijnen, maar er komen andere activiteiten van bezoldigde arbeid in de plaats, zoals Uber en Airbnb. Daarvan is in Masons boek niet eens sprake. Hij komt met voorspelbare analyses over het kapitalisme dat verantwoordelijk is voor de klimaatopwarming. En hij is de zoveelste econoom die schrijft dat er grenzen zijn aan de groei.
In het boek doet Mason voorstellen die moeten leiden tot een meer sociale, rechtvaardige, duurzame en globale economie. Maar die hebben veel weg van herkauwde kost. Hij pleit voor de overgang naar een economie waarin alle openbare voorzieningen gratis zijn en iedereen een basisinkomen heeft. Rendement op investeringen is een mix van geld en natura. Om ondernemerschap te stimuleren wordt innovatie belastingtechnisch beloond, maar eerder behaalde successen worden progressief belast. Slapend rijk worden kan dus niet meer. De overheid krijgt de taak duurzaamheid te stimuleren en de uitputting van grondstoffen tegen te gaan. Hier komt Mason wel heel dicht in de buurt van economische utopieën.
Paul Mason, Postkapitalisme. Een gids voor de toekomst, De Bezige Bij, 2016, 399 blz., 29,90 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier