Na de euforie

Kirkenes, in het noordoosten van Noorwegen, aan de grens met Rusland. Niet toevallig begint Geert Mak daar zijn verhaal over het Europa van de voorbije twintig jaar. In Kirkenes was eind 1999 alles peis en vree. De spanningen tussen het NAVO-land Noorwegen en het verzwakte Rusland waren zo goed als verdwenen. Twee decennia later is de verziekte relatie tussen de westerse wereld en het rijk van Vladimir Poetin er goed te voelen. Russische jachtvliegtuigen steken regelmatig de grens over. Noren en Amerikanen houden Russische nucleaire onderzeeërs in het oog. Het zet de teneur van Grote verwachtingen. In Europa 1999-2019.

Het boek is het vervolg op het vijftien jaar gelden gepubliceerde In Europa. Dat boek ging over de gruwelijke 20ste eeuw. De periode 1999-2019 is daar niet mee te vergelijken. Maar Geert Mak toont wel aan dat de optimistische stemming van rond de eeuwwisseling gaandeweg verdwijnt. Er zijn de aanslagen van 11 september 2001, de toenemende spanningen tussen Rusland en het Westen, de financiële crisis, de euro die bijna over de kop gaat, de vluchtelingencrisis, de brexit enzovoort.

De lezer wordt er niet vrolijker van. Mak vertelt het bredere politieke en sociaaleconomische verhaal, maar laat ook getuigen aan het woord: een balansbeheerder bij Fortis die de financiële crisis van 2008-2009 van nabij meemaakte, een christelijke Palestijnse vluchtelinge die plots “moslim” wordt genoemd omdat ze van Arabische origine is. Er komen Oost-Europeanen aan het woord die genieten van de weldaden van het EU-lidmaatschap. De verhalen over het vroegere Oostblok zijn de sterkste passages in het boek. In Warschau domineren anno 2019 de winkelcentra en de kantoortorens van Deloitte en ING. Tegelijk blijft het land doordrongen van een conservatief katholicisme. In Hongarije of Slowakije lijkt het platteland nog altijd op dat van veertig of vijftig jaar geleden.

Mak herinnert ons aan bijna vergeten gebeurtenissen uit die woelige jaren. Hij beschrijft hoe IJsland na de eeuwwisseling uitgroeide tot een soort van nationaal hefboomfonds, met alle gevolgen van dien voor de inwoners na de financiële crisis. Het boek is een vlot leesbare geschiedenis van de recentste tijd. Aan het einde vervalt het wel te veel in een kroniek van gebeurtenissen.