Mickey Mouse is nu publiek domein: kan u zelf commerciële producten verkopen?

Mickey Mouse is publiek domein geworden en valt niet meer onder het auteursrecht van Disney. 95 jaar geleden verschenen Mickey en Minnie voor het eerst op het scherm in de bekende kortfilm Steamboat Willie. Kunnen Belgische bedrijven nu ook commerciële producten en diensten rond de bekende muis aanbieden? Een expert auteursrecht raadt het af.

Iedereen kan wel het beeld oproepen van een Mickey Mouse in zwart-wit die aan het roer van zijn knotsgekke stoomboot muziek maakt samen met zijn passagiers. Steamboat Willie is de kortfilm uit 1928 waarmee alles begon voor het populaire personage van wijlen Walt Disney. Na bijna honderd jaar zijn Mickey en Minnie nu publiek bezit geworden.

Of toch voor een klein stuk, want voor de meest populaire werken is de regelgeving rond auteursrecht complexer. “Auteursrecht geldt voor alle soorten van creatieve werken, maar de regelgeving verschilt sterk per land. In België worden werken publiek domein zeventig jaar na de dood van de auteur, maar in de Verenigde Staten wordt het voor bepaalde werken berekend op basis van de publicatiedatum. Disney is er al in geslaagd het vervallen van het auteursrecht op Mickey Mouse uit te stellen. Normaal moest Steamboat Willy al in 1984 tot het publieke domein behoren, maar door het lobbywerk van Disney gold het auteursrecht langer in de Verenigde Staten”, zegt Jozefien Vanherpe, professor IP law aan de KU Leuven.

Uitstel werd uiteindelijk geen afstel. Maar wat zijn nu de gevolgen? Mag bijvoorbeeld een bakker morgen rozijnenkoeken verkopen met de vorm van het hoofd van Mickey Mouse?

JOZEFIEN VANHERPE. “Daar wordt het complex. Het is allereerst belangrijk te weten dat alleen de inhoud van de kortfilm Steamboat Willie publiek domein is geworden. Het gaat dus om een oudere vormgeving van Mickey en Minnie en niet om de vormgeving die we bijvoorbeeld kennen uit de Fantasia-films en andere werken.

“En er is een tweede belangrijke ‘maar’. Disney kan zich niet enkel beroepen op het auteursrecht, het heeft ook een hele reeks merken geregistreerd, waaronder merken op de naam en met de vorm van Mickey Mouse. Als Disney voor een rechter kan bewijzen dat een product naar zijn merk verwijst, kan het de stopzetting van het gebruik eisen, met een hoge schadevergoeding daarbovenop.

“Als u zich afvraagt waarom Disney ditmaal niet opnieuw heeft gelobbyd om het verlopen van auteursrecht tegen te gaan, dan is het wel hierom.”

Maakt Disney zich nu klaar om meteen juridische stappen te zetten tegen iedereen die Mickey Mouse in producten verwerkt?

VANHERPE. “In het verleden heeft Disney al heel wat claims ingediend tegen het gebruik van Mickey Mouse. Daarmee maakte het zich niet bepaald populair en daar is het zich ook wel van bewust. Dat is ook een tweede reden waarom het bedrijf niet nog een keer is gaan lobbyen om het verlopen van het auteursrecht opnieuw te laten uitstellen. Dat publieke beeld speelt een grote rol. Maar het is natuurlijk nog koffiedik kijken hoe ze nu gaan reageren.”

Speelt de kleinschaligheid of de aard van het product of dienst dan een grote rol? Zou u bedrijven afraden om Mickey Mouse uit Steamboat Willie te gebruiken?

VANHERPE. Ik zou het afraden, en zeker in België, want zelfs als je in je recht bent, ben je al gauw 50.000 euro kwijt aan de kosten voor de procedure en de advocaat. Stel dat het in de Verenigde Staten tot rechtszaken komt over het gebruik van Steamboat Willie en Disney die verliest, dan is dat nog geen garantie op een positieve uitspraak door een Belgische rechter. Er wordt waarschijnlijk rekening mee gehouden, maar niet in dezelfde mate als bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk. Daar is een eerdere uitspraak doorslaggevend, tenzij heel duidelijk wordt aangetoond waarom de specifieke omstandigheden verschillen.”

En hoe zit het met niet-commerciële producten of vertoningen door ngo’s?

VANHERPE. “Als morgen mijn nichtje een tekening maakt van Mickey, kom ik uiteraard nooit in de problemen. En als het Rode Kruis beslist Steamboat Willie te gebruiken voor zijn jaarlijkse stickerverkoop, verwacht ik ook niet meteen problemen. Als Disney het Rode Kruis aanklaagt, is dat natuurlijk niet zo fraai voor een beursgenoteerd bedrijf. Waarschijnlijk zouden ze de organisatie nog eerder een licentie geven.

“Maar dat wil niet zeggen dat alle niet-commerciële activiteiten veilig zijn. Het merkenrecht geldt nog steeds. Een Brusselse kunstenaar is ooit aangeklaagd door het champagnemerk Dom Perignon, omdat er logo’s te zien waren in zijn werk. Belangrijk is dat het werk geen schade toebrengt aan het merk.

“Het auteursrecht van Winnie the Poeh is twee jaar geleden vervallen en vorig jaar kregen we daarom plots een horrorfilm van de bekende beer. Zo’n productie verwacht ik niet meteen van Mickey uit Steamboat Willie, omdat Mickey Mouse zo nauw verbonden is met het merk en de reputatie van Disney. Stel dat kinderen niet meer naar Disneyland durven te komen, omdat er zo’n film is verschenen. Dat kan problemen geven.”

Horrorgame

Toch weerhoudt dat de videogame-ontwikkelaar Nightmare Forge games niet om uitgerekend een horrorgame met de bekende muis te ontwikkelen. In de onderstaande trailer op YouTube zien we hoe een griezelversie van Mickey Mouse in het spel slachtoffers maakt. Opvallend: aan de griezelversie van Mickey zijn duidelijk de uiterlijke kenmerken van het ontwerp uit Steamboat Willie te herkennen. Daar hebben de gamedesigners dus nadrukkelijk op gelet.

Lees ook: