Trump neemt de Fed al een tijd onder vuur, maar met het ontslag van een van de bestuurders schakelt hij een versnelling hoger. Dit kan een gevaarlijk precedent zijn.
In een nooit geziene maar niet geheel onverwachte demarche neemt de Amerikaanse president Donald Trump het bestuur van de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve of kortweg Fed, nog steviger onder vuur. Hij kondigde gisteren aan dat hij Fed-bestuurder Lisa Cook op staande voet ontslaat. Cook zelf vecht dat ontslag aan en zegt in functie te blijven. Pieterjan Heynen is onderzoeker financieel recht aan de KU Leuven en gespecialiseerd in het juridische statuut van centrale banken. Hij vertelt wat met die nieuwe aanval op de Fed op het spel staat. (Bekijk hieronder de toelichting van Pieterjan Heynen in de studio van Trends Z en lees verder onder de video)
Gaat dit ontslag niet in tegen de onafhankelijkheid van de Fed? Is die niet wettelijk verankerd?
PIETERJAN HEYNEN. “De Fed hoort net zoals de Europese Centrale Bank (ECB) onafhankelijk van de politiek te zijn. Bij de ECB is die onafhankelijkheid sterk verankerd in de Europese verdragen, maar bij de Fed is die juridisch niet altijd even duidelijk. Voor de Fed is dat door de decennia heen organisch gegroeid. De eerste steen daarvoor werd in de jaren vijftig gelegd in een akkoord tussen het ministerie van Financiën onder president Truman en de toenmalige Fed-voorzitter. In de Federal Reserve Act staan ook verschillende bepalingen die haar onafhankelijkheid moeten bewaken, maar die zijn soms ambigu, waardoor een aanzienlijk deel van de onafhankelijkheid van de Fed eerder voortvloeit uit politieke conventies en tradities dan uit juridische bepalingen.”
In welke mate garandeert die wet de onafhankelijkheid van Fed-bestuurders?
HEYNEN. “Zij genieten een bepaalde bescherming. De president kan hen bijvoorbeeld niet zomaar ontslaan. Behalve als daar gegronde redenen voor zijn, wanneer ze bijvoorbeeld een misdrijf hebben gepleegd of van ernstig plichtsverzuim blijk hebben gegeven. Maar een president kan hen niet ontslaan omdat hij het niet eens is met het rentebeleid of andere monetaire maatregelen. Die vallen in principe niet onder gegronde redenen.”
Hoe moeten we het ontslag van Lisa Cook dan zien?
HEYNEN. “Dat is bijzonder verlopen. Bill Pulte, het hoofd van de Federal Housing Finance Agency, de toezichthouder op de openbare hypotheekverschaffers, heeft een tijd geleden Fed-bestuurder Lisa Cook beschuldigd van hypotheekfraude. Daar is Trump op gesprongen, want dat is een misdrijf. Hij neemt de vlucht vooruit en grijpt dat aan om Cook te ontslaan, ook al is zij niet officieel aangeklaagd door een openbaar aanklager en heeft geen enkele rechter zich over de beschuldigingen uitgesproken. Cook zelf vecht haar ontslag aan.”
Hoe kadert die demarche binnen de aanvallen die Trump op andere overheidsagentschappen heeft gelanceerd?
HEYNEN. “De Verenigde Staten hebben een lange traditie van onafhankelijke overheidsagentschappen. Dat geldt niet alleen voor de Fed, maar ook voor de mededingingsautoriteit, de Federal Trade Commission, of de National Labour Relations Board. De bestuurders van die agentschappen genieten bepaalde vormen van ontslagbescherming. Maar binnen de Trump-regering groeit de aanhang van de zogenoemde unitary executive theory. Die stelt dat alle overheidsagentschappen onder de uitvoerende macht en controle van de president moeten vallen en dat de president de bestuurders naar eigen goeddunken moet kunnen ontslaan. Ontslagbeschermingen zijn volgens die theorie een inbreuk op de grondwettelijke macht van de president.”
En Trump handelt steeds meer naar die theorie?
HEYNEN. “Hij heeft bijvoorbeeld onlangs bestuurders bij de National Labour Relations Board ontslagen zonder gegronde reden. Die ontslagen zijn in eerste instantie door de lagere rechtbanken opgeschort, maar het Supreme Court, het Amerikaanse Hooggerechtshof, heeft die dan weer in kort geding voorlopig goedgekeurd. Dat hof zal zich later over de grond daarvan uitspreken. Conservatieve rechters hebben de meerderheid in het Hooggerechtshof en die unitary executive theory valt in de smaak bij sommigen onder hen, zoals Neil Gorsuch of Clarence Thomas.”
Is dat een voorbode van hoe het ontslag van Lisa Cook kan aflopen?
HEYNEN. “Wat de Fed betreft, is het Hooggerechtshof toch voorzichtiger. Het heeft daar een soort respect voor en het erkent de onafhankelijkheid van de instelling. In een van zijn recente uitspraken over het ontslag van een bestuurder bij een van die andere agentschappen, maakte het Hooggerechtshof expliciet de kanttekening dat zijn uitspraak anders zou zijn geweest als het om een Fed-bestuurder ging.”
Wat betekent dat voor het ontslag van Lisa Cook?
HEYNEN “Het kan nog alle kanten uit. In het licht van die eerdere uitspraak kan het gebeuren dat het Hooggerechtshof het ontslag schorst, totdat het ten gronde over de zaak kan oordelen – waarbij het zou kunnen dat het Hof uiteindelijk beslist dat Cook onterecht werd ontslagen, waardoor zij haar functie als Fed-bestuurder zou kunnen hervatten. Maar in de ontslagen van bestuurders bij andere agentschappen is het Hooggerechtshof eerder meegaand geweest met Trumps wensen. Het is heel moeilijk te voorspellen wat het in deze zaak zal doen.”
De onafhankelijkheid van de Fed staat al langer ter discussie. Is dat een hellend vlak? Hoever is de Verenigde Staten daarin al opgeschoven?
HEYNEN. “Dat is al vergevorderd. Tot voor Trump was het een ongeschreven regel dat de president geen commentaar geeft op het monetaire beleid. Sinds Bill Clinton werd dat niet meer gedaan. Sinds Trumps eerste termijn ligt die onafhankelijkheid almaar meer onder vuur.”
Waar kan dat toe leiden?
HEYNEN. “Wat we nu zien, is een verontrustende stap. Als Cook werkelijk ontslagen wordt, ziet het er voor de rest van het Fed-bestuur niet goed uit. Trump zal dan nog andere redenen zoeken om de leden aan te vallen. Zo zijn er klachten of vragen over de kostprijs van de renovatie van het Fed-gebouw in Washington D.C.. Wie weet grijpt Trump dat aan om Powell te ontslaan. De aandacht ligt sterk op Powell, maar het is goed mogelijk dat Trump één voor één bestuurders wegwerkt, totdat hij in het Fed-bestuur een meerderheid heeft die hem goedgezind is. Die meerderheid komt almaar dichterbij. Mocht het ontslag van Cook groen licht krijgen en Trump dus een nieuwe bestuurder kunnen benoemen, dan zouden vier op de zeven Fed-bestuurders in de board een Trump-signatuur hebben. Dat is nog niet voldoende om monetaire beleidsbeslissingen te controleren, want bij rentebeslissingen zijn de voorzitters van de regionale Reserve Banks ook betrokken, maar een meerderheid in de board zou daarop in de praktijk wel een grote invloed kunnen uitoefenen.”
Overkoepelend in dit alles staat de onafhankelijkheid van de centrale banken op het spel. Kunt u ons er nog eens kort aan herinneren waarom die belangrijk is?
HEYNEN. “Na de Tweede Wereldoorlog, en in het bijzonder sinds de jaren tachtig, is de consensus gegroeid dat politici het best niet het monetaire beleid bepalen. Zij neigen meestal naar een beleid dat op korte termijn de economie stimuleert via lage rentes, hoge overheidsuitgaven en veel investeringen, en zouden zelfs in de verleiding kunnen komen overheidsuitgaven monetair te financieren. Maar op lange termijn zorgt dat voor oververhitting en inflatie. Binnen de politiek groeide het besef dat ze dat beleid uit handen moest geven. Die consensus heeft lang standgehouden, en geldt nog altijd in Europa, maar Trump wil daarmee breken. Hij vindt bijvoorbeeld dat de Fed de economie onnodig afremt met te hoge rentes en die niet haar volle potentieel laat benutten. Vandaar zijn toenemende kritiek op Fed-voorzitter Powell dat die de rente te laat laat zakken, terwijl centrale banken in andere landen dat wel al gedaan hebben.”
Lees ook: Het palmares van Fed-voorzitter Jerome Powell, de jurist die vastberaden op de winkel past