Trump neemt de Fed al langer onder vuur, maar met het ontslag van een van de bestuurders schakelt hij een versnelling hoger. Daar kan een gevaarlijk precedent zijn.
In een ongeziene maar niet geheel onverwachte demarche neemt Amerikaans president Donald Trump het bestuur van de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve Board of kortweg Fed, nog steviger onder vuur. Hij kondigde gisteren aan dat hij Fed-bestuurder Lisa Cook op staande voet ontslaat. Cook zelf vecht dat ontslag aan en zegt voorlopig in functie te blijven. Pieterjan Heynen is onderzoeker financieel recht aan de KU Leuven en gespecialiseerd in het juridische statuut van centrale banken. Hij vertelt wat er met die nieuwe aanval op de Fed op het spel staat. (Bekijk hieronder de toelichting van Pieterjan Heynen in de studio van Trends Z en lees verder onder de video)
Gaat dit ontslag niet in tegen de onafhankelijkheid van de Fed? Is die niet wettelijk verankerd?
PIETERJAN HEYNEN De Fed hoort net als de ECB onafhankelijk te zijn van de politiek. Bij de ECB is die onafhankelijkheid sterk verankerd in de Europese verdragen, maar bij de Fed is die juridisch niet altijd even duidelijk. Voor de Fed is dat doorheen de decennia organisch gegroeid. De eerste steen daarvoor werd in de jaren 50 gelegd in een akkoord tussen het ministerie van Financiën onder president Truman en de toenmalige Fed-voorzitter. In de Federal Reserve Act staan ook verschillende bepalingen die haar onafhankelijkheid moeten bewaken, maar die zijn soms ambigu, waardoor een aanzienlijk deel van de onafhankelijkheid van de Fed eerder voortvloeit uit politieke conventies en traditie dan uit juridische bepalingen.
In welke mate garandeert die act de onafhankelijkheid van Fed-bestuurders?
HEYNEN Zij genieten bepaalde beschermingen. De president kan hen bijvoorbeeld niet zomaar ontslaan. Behalve wanneer daar zogenaamde serious cause’, gegronde redenen, voor zijn, als ze bijvoorbeeld een misdrijf hebben gepleegd of ernstig plichtsverzuim in hun taak als bestuurder vertonen. Maar een president kan hen niet ontslaan omdat hij het niet eens is met het rentebeleid of andere monetaire maatregelen. Die vallen in principe niet onder gegronde redenen.
Hoe moeten we het ontslag van Lisa Cook dan zien?
HEYNEN Dat is bijzonder verlopen. Bill Pulte, het hoofd van de Federal Housing Finance Agency, dat is de toezichthouder op de openbare hypotheekverschaffers, heeft een tijd geleden Fed-bestuurder Lisa Cook beschuldigd van hypotheekfraude. Daar is Trump op gesprongen, want dat is wel een misdrijf. Hij neemt de vlucht vooruit en grijpt dat aan om Cook te ontslaan, ook al is zij nog niet officieel aangeklaagd door een openbaar aanklager en heeft geen enkele rechter zich over de beschuldigingen uitgesproken. Cook zelf vecht haar ontslag aan.
Hoe kadert deze demarche binnen de resem aanvallen die Trump op andere overheidsagentschappen heeft gelanceerd?
HEYNEN De VS kennen een lange traditie van onafhankelijke overheidsagentschappen. Dat geldt niet alleen voor de Fed, maar ook voor de mededingingsautoriteit Federal Trade Commission of de National Labour Relations Board. De bestuurders bij die agentschappen genieten bepaalde vormen van ontslagbescherming. Maar binnen de Trump-regering groeit de aanhang van de zogenaamde ‘unitary executive theory’. Die stelt dat alle overheidsagentschappen onder de uitvoerende macht en controle van de president moeten vallen en dat de president de bestuurders naar eigen goeddunken moet kunnen ontslaan. Ontslagbeschermingen vormen volgens die theorie een inbreuk op de grondwettelijke macht van de President.
En Trump handelt steeds meer naar die theorie?
HEYNEN Hij heeft bijvoorbeeld recent bestuurders bij de National Labour Relations Board ontslagen zonder gegronde redenen. Die ontslagen zijn in eerste instantie door de lagere rechtbanken opgeschort, maar het Supreme Court, het Amerikaanse Hooggerechtshof, heeft die dan weer in kortgeding voorlopig goedgekeurd. Dat hof zal zich later over de grond daarvan uitspreken. Conservatieve rechters hebben de meerderheid binnen het hooggerechtshof en die unitary executive theory valt in de smaak bij sommigen onder hen, zoals Neil Gorsuch of Clarence Thomas.
Is dat een voorbode hoe het ontslag van Lisa Cook kan aflopen?
HEYNEN Wat betreft de Fed is het hooggerechtshof toch voorzichtiger. Het heeft daar een soort respect voor en erkent de onafhankelijkheid. In een van zijn recente uitspraken over het ontslag van een bestuurder bij een van die andere agentschappen, maakte het gerechtshof expliciet de kanttekening dat zijn uitspraak anders zou zijn geweest voor een Fed-bestuurder.
Wat betekent dat voor het ontslag van Lisa Cook?
HEYNEN Het kan nog alle kanten uitgaan. In het licht van die uitspraak kan het zijn dat het hooggerechtshof het ontslag schorst totdat het ten gronde over de zaak oordeelt – waarbij het zou kunnen dat het Hof uiteindelijk oordeelt dat Cook onterecht werd ontslagen, waardoor zij haar functie als Fed-bestuurder zou kunnen hervatten. Maar in de ontslagen van bestuurders bij andere agentschappen is het hooggerechtshof eerder meegaand geweest met Trumps wensen. Het is heel moeilijk te voorspellen wat het in deze zaak zal doen.
Deze zaak kadert binnen een bredere beweging die al langer de onafhankelijkheid van de Fed ter discussie stelt. Is dat een hellend vlak en hoe ver zit men in de VS daar al op?
HEYNEN Dat is al ver gevorderd. Tot voor Trump was het een ongeschreven regel dat de president geen commentaar geeft op het monetaire beleid. Sinds Bill Clinton werd dat niet meer gedaan. Sinds Trumps eerste termijn ligt die onafhankelijkheid almaar meer onder vuur.
Waar kan dat toe leiden?
HEYNEN Wat we nu zien is een verontrustende stap. Als Cook werkelijk ontslagen wordt, ziet het er voor de rest van het Fed-bestuur niet goed uit. Trump zal dan nog redenen zoeken om dat aan te vallen. Zo zijn er klachten of vragen over de kostprijs van de renovatie van het Fed-gebouw in D.C.. Wie weet grijpt hij dat aan om Powell te ontslaan. De aandacht ligt zeer sterk op Powell, maar het is goed mogelijk dat Trump een voor een bestuurders wegwerkt totdat hij in het Fed-bestuur een meerderheid heeft die hem gezind zijn. Die meerderheid komt overigens steeds dichterbij. Mocht het ontslag van Cook groen licht krijgen en Trump dus een nieuwe bestuurder kunnen benoemen, zou vier op zeven Fed-bestuurders in de Board een Trump-signatuur hebben. Dat is nog niet voldoende om volledig monetaire beleidsbeslissingen te controleren (bij rentebeslissingen zijn de voorzitters van de regionale Reserve Banks immers ook betrokken), maar een meerderheid in de Board zou in de praktijk wel een grote invloed hierop kunnen uitoefenen.
Overkoepelend in dit alles staat de onahankelijkheid van centrale banken op het spel. Kunt u ons er nog eens kort aan herinneren waarom die belangrijk is?
HEYNEN Na WOII en in het bijzonder sinds de jaren ‘80 is de consensus gegroeid dat politici best niet het monetaire beleid bepalen. Zij neigen meestal naar beleid dat op korte termijn de economie stimuleert via lage rentes, hoge overheidsuitgaven en veel investeringen en zouden zelfs in de verleiding kunnen komen overheidsuitgaven monetair te financieren. Maar op lange termijn zorgt dat voor oververhitting, en inflatie. Binnen de politiek groeide ook het besef dat het dat beleid uit handen moest geven. Die consensus heeft lang standgehouden (en geldt nog steeds in Europa), maar Trump wil daarmee breken. Hij vindt bijvoorbeeld dat de Fed de economie onnodig afremt met te hoge rentes en niet zijn volle potentieel laat benutten. Vandaar zijn toenemende kritiek op Fed-voorzitter Powell dat die te laat de rente laat zakken, terwijl centrale banken in andere landen dat wel al gedaan hebben.
Lees ook: Het palmares van Fed-voorzitter Jerome Powell, de jurist die vastberaden op de winkel past