Mensen zijn geen Duracell-konijnen”

De werkstress was al hoog. De crisis is voor velen de druppel die de emmer doet overlopen.

Tienduizenden banen bedreigd. Crisis bij Opel, Bayer en DHL. Iedere week dreigen andere bedrijven kopje-onder te gaan. Hoe houden de mensen achter die cijfers het hoofd boven water? Moeilijk, zo blijkt. Werkonzekerheid heeft een negatieve impact op het welzijn. Burn-out is aan een opmars bezig (herinner u de enquête van Trends afgelopen zomer). De zelfmoordlijn heeft het drukker dan anders en uit een Europese studie, onlangs gepubliceerd in het gezaghebbende medische vakblad The Lancet, blijkt dat het zelfmoordcijfer piekt in tijden van economische crisis. Als de werkloosheid met 1 procent toeneemt, dan plegen in een gemiddeld Europees land zowat 300 meer mensen zelfmoord. Doorgaans zijn die jonger dan 65 jaar. Bij een stijging van 3 procent stappen er gemiddeld 1740 meer mensen uit het leven.

Wie ondanks malaise op het werk het hoofd boven water kan houden, is geneigd ongezonder te gaan leven. Volgens een Brits onderzoek heeft economische onzekerheid een onmiskenbare impact op het consumptiegedrag. De alcoholconsumptie neemt fors toe en we eten ongezonder. Financiële zorgen halen het altijd op goede voornemens over gezondheid.

Nieuwe trend

Steeds meer mensen blijven werken als ze ziek zijn. In plaats van een doktersbriefje om thuis uit te zieken, vragen ze een sterk medicijn om aan het werk te kunnen blijven, zo melden huisartsen. Het verschil met vroeger is opvallend. De werkdruk is te groot. Een recent rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bevat een rigoureuze analyse van de wijze waarop werksituaties een invloed uitoefenen op de gezondheid.

Wereldwijd wordt het aantal sterfgevallen door werk, ongevallen en ziektes geschat op 2 miljoen per jaar, of 5000 werkers per dag. Hoe armer en hoe lager opgeleid, hoe groter het risico. Uitzendkrachten lopen bijvoorbeeld meer risico op arbeidsongevallen en tijdelijke werknemers hebben meer last van spier- en gewrichtsaandoeningen en psychosomatische klachten.

In het geïndustrialiseerde Westen hebben beroepsziekten als stoflong, asbestose of loodziekte al lang plaatsgemaakt voor stressgerelateerde aandoeningen, waaronder burn-out en depressie, hoge bloeddruk en hartkwalen, maagklachten, peesontstekingen en lage rugpijn.

De druppel

De recente crisis stelt de werkgerelateerde mentale problemen nog scherper aan de kaak. Denk maar aan het zichtbare menselijke leed bij sluitingen en stakingen. Werkdruk en werkstress vormen al decennia een probleem. De crisis is voor velen de druppel die de emmer doet overlopen. In het zopas verschenen boek Dokter, ik ben op. Over werkstress beschrijft auteur en huisarts Staf Henderickx schrijnende taferelen. Henderickx werkt al meer dan 30 jaar als huisarts in de groepspraktijk Geneeskunde voor het Volk in Lommel. “Ik zie opvallend veel mensen met stress, burn-out, depressie, chronisch vermoeidheidssyndroom of fibromyalgie”, zegt hij. “Allemaal aandoeningen waar 30 jaar geleden amper sprake van was.”

Henderickx bestudeerde de effecten van werkstress op de gezondheid, ging praten met patiënten en bundelde hun verhalen, samen met wetenschappelijke bevindingen in het boek. De verhalen zijn vandaag voor bijzonder veel mensen herkenbaar.

Ellende met uitzendwerk

Uitzendkantoren schieten als paddenstoelen uit de grond. Het aantal uitzendwerkuren in België steeg van 31 miljoen in 1996 naar 186 miljoen in 2007. “Dat heeft zo zijn redenen”, weet dokter Henderickx. “Voor werkgevers zijn uitzendkrachten gewoon goedkoper. Als het gaat om extra premies, groepsverzekeringen, loonsverhogingen, maaltijdcheques of verplaatsingsonkosten vallen zij meestal uit de boot. Hun werk is doorgaans ook minder goed afgelijnd en uit angst om geen verlenging van het contract te krijgen, slikken uitzendkrachten makkelijker bittere pillen zonder protest.”

Toch vragen werkgeversorganisaties wetswijzigingen die nog meer uitzendwerk mogelijk maken. Staf Henderickx beschrijft in zijn boek de menselijke ellende eigen aan interimarbeid. “Het aantal ongevallen in de uitzendsector ligt beduidend hoger: terwijl deze sector maar 3 procent van de totale tewerkstelling uitmaakt, heeft toch 9,6 procent van de arbeidsongevallen betrekking op uitzendkrachten”, weet Henderickx. “Een job als uitzendkracht is riskanter dan een job als bouwvakker, nochtans een van de gevaarlijkste beroepen. Waarschijnlijk door de jonge leeftijd (53 procent van de uitzendkrachten is jonger dan 30 jaar), de inzet op piekmomenten en het gebrek aan ervaring, opleiding en begeleiding.”

Hooggeschoolden

Werkstress en de daaruit voortvloeiende gezondheidsproblemen zijn ook in topjobs schering en inslag. Ook in dat segment legde Henderickx de pijnpunten bloot. Zo kent bijvoorbeeld de luchtvaart een reeks specifieke werkproblemen. Zowel piloten als boordpersoneel hebben vaak lange, ononderbroken en monotone werkuren, op alle momenten van de dag en de nacht. Voortdurende jetlags zorgen voor slaapstoornissen, vermoeidheid en daardoor problemen thuis. Piloten mogen maximum 900 uur per jaar vliegen en niet meer dan 110 uur per maand. Ze mogen dan al geselecteerd zijn op hun goede gezondheid, toch hebben nogal wat jonge piloten het moeilijk met de combinatie van werk en gezin. “Probeer maar eens te rusten na een nachtvlucht als er thuis kleine kinderen rondlopen”, getuigt een piloot in het boek.

STAF HENDERICKX & HANS KRAMMISCH, DOKTER, IK BEN OP. OVER WERKSTRESS, EPO, NOVEMBER 2009.

Door Marleen Finoulst

Financiële zorgen halen het altijd op goede voornemens over gezondheid.