Meer is anders

ALS JE IN EEN PUT ZIT, moet je vooral zorgen dat je niet verder graaft. Dat principe lijkt voorbijgestreefd. Meer is blijkbaar anders geworden. Vooral de aanhangers van de moderne monetaire theorie (MMT) leggen mij uit dat een land dat schulden maakt in zijn eigen munt, niet bang hoeft te zijn. Graaf gewoon door. Blijf maar verslaafd aan krediet, dat was toch dé oorzaak van de vorige crisis? Dus laten we nu nog meer verslaafd worden. De zin ‘more is different’ komt van de winnaar van de Nobelprijs voor Natuurkunde in 1977, Philip Anderson. Hij schreef die neer in een publicatie in 1972. Anderson overleed op 29 maart 2020, toen in de staat New York al duizend mensen gestorven waren aan covid-19.

DE EUROPESE UNIE zette tenminste nog een termijn op de terugbetaling van haar 750 miljard euro: gespreid over dertig jaar. Laten we eens dertig jaar terugrekenen. Dan waren we in 1990 begonnen de schulden af te betalen ten gevolge van covid-89. Had de Zweedse bankencrisis een effect? Enkele jaren later kwam de grote Aziatische crisis, dan de Russische crisis. Nog wat later: de internetzeepbel, met een nooit geziene beurscrash in moderne tijden. Zes jaar later werd het nog wat grootser. De kredietcrisis verpulverde alle records. We schrijven 2008, achttien jaar na onze eerste afbetaling, en we zitten al aan twee tot vier nieuwe crisissen. Daar is toch ook geld voor nodig? Het is toch verbazingwekkend dat het nu twaalf jaar heeft geduurd voor er een nieuwe crisis kwam?

HET VERENIGD KONINKRIJK heeft een krimp van 20 procent moeten slikken en de Britten willen de handen vrij hebben na een harde brexit. Nog eens 5 procent krimp erbij? Onze export naar het Verenigd Koninkrijk zal drastisch dalen. Gelukkig is meer anders. Mijn buikgevoel zegt mij dat premier Boris Johnson droomt van een soort fiscaal paradijs, waar hij alle miljonairs die wegvluchten van extra belastingen, met open armen zal ontvangen. De Londense City heeft een lange traditie niet te veel moeilijke vragen te stellen aan reizigers met koffers vol buitenlandse deviezen. Dan krijg je een economische oorlog tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk. Of geloof je in een ander scenario, zoals bittere armoede en volksopstand in het Verenigd Koninkrijk? Of in een scenario waarin België dankzij een onwaarschijnlijk sterk en snel herstel bij de Britten meeprofiteert?

GELUKKIG IS ER NOG Keynes. Als we nog wat extra geldputten graven, zullen we dat geld met grote terugverdieneffecten investeren in overheidsinfrastructuur. Daar lijkt niemand aan te twijfelen. Waarom hebben we daar dan tien jaar geleden niet aan gedacht? En waarom heette het ‘niet haalbaar, niet betaalbaar’ toen werd voorgesteld versneld groene investeringen door te voeren? Ook de gouverneur van de Nationale Bank reageerde niet erg geruststellend: we begeven ons op glad ijs, onze modellen zijn niet berekend op zo’n economische schok. Voor hem is het duidelijk: meer is anders. Als economen mij al geen zekerheid meer kunnen bieden, wie dan wel? Politici? Virologen?

IK DENK DAT IN HET herstel van de economie de zwakste schakel het succes bepaalt. Ik zie twee zwakke schakels: de beleveniseconomie die op apegapen ligt, maar vooral de overheidsschuld. Voor het eerst in onze naoorlogse geschiedenis zullen we een echt grote overheidsschuld hebben. Een die zich niet terugbetaalt met een kreupele economie, zelfs niet met een economie die draait op 90 procent van haar capaciteit. Een die we meezeulen tot een nieuwe crisis ons treft. Dit wordt echt anders. Maar of anders ook beter zal zijn, durf ik te betwijfelen.

IK WAS GECHARMEERD door de eco-modernisten/realisten, zij zagen een mooie technologische oplossing voor een probleem dat in de toekomst weleens zou kunnen opduiken. Laten we het menselijke vernuft en onze ondernemerszin niet onderschatten! Kunnen zij nu even verduidelijken hoe we dat nu al in concreto kunnen toepassen? Want ik hunker naar goed nieuws en houd mijn tanden op elkaar geklemd om niet te beginnen over de bokser die na corona in de ring zal stappen: de opwarming van de aarde. Ik houd in ieder geval niet van deze generale repetitie.